یخچال، دلوچه دوز کازرونی را دلسرد نکرد

مردمان شهرستان گرمسیری کازرون فارس، آب را هنگام تابستان درون دلوچه (مشک کوچک) می ریختند تا سرد و خنک بماند که با آمدن یخچال های صنعتی، دلوچه و هنرسنتی دلوچه دوزی چال شد.

ایرنا: بسیاری از دستانی که چوب و چرم را با مهارت پیوند می دادند تا از سرانگشتان هنرمندشان 'دلوچه' ای مخروطی شکل بر سه پایه ای استوار شود و آب را در گرمای تابستان در دل خود خنک نگاه دارد، هم اینک در درون خاک آرمیده اند.

اما هنوز دستی در شهرستان کازرون در تکاپوست تا صنعت دلوچه دوزی را پایدار نگه دارد، صنعتی که در زبان محلی از آن به دولچه دوزی یاد می شود.

انسان همواره با اتکای به اندیشه اش راهی برای زیست آسان و آرامش بیشتر خود یافته اما ابزارهای اولیه ای که بشر برای راحتی از آنها بهره مند می شد و ابتکار، خلاقیت و عشق خالق آنها بود با تولید ابزارهای نوین که کارخانه و دستگاه های الکترونیک مولد آن شدند، از صحنه زندگی کنار نهاده شد و یا برای همیشه از خاطره ها رفت.
صنعت دلوچه دوزی در کازرون از جمله صنایع دستی است که زمانی روزگار پُر رونقی داشته و پیشینه 300 ساله این صنعت در کازرون هم مانع از قرار گرفتن آن در پرونده صنایع رو به فراموشی نشده است.
بازار قدیمی شاحمزه (سنگ تراش ها) در شهر کازرون هنوز میزبان هنرمندی است که می کوشد صنعت دلوچه دوزی را از وادی فراموشی به دست هنرمندانی بسپارد که پیوندشان را با پیشینیان خود نگسسته اند.
اینک در بازار شاحمزه کازرون تنها محمدرضا پایدار به این پیشه مشغول است.
پیشتر، کاسبان این بازار به صنعت دلوچه دوزی، مسگری و فروش داروهای گیاهی اشتغال داشتند، اما دیگر از آن هیاهویی که قدیمی ها از آن سخن می گفتند خبری نیست.

محمدرضا پایدار در مغازه ای کوچک با ابزار کارش مشغول خراطی چوب بود.
او از داستان این هنر در خانواده اش چنین روایت کرد: این پیشه حدود 300 سال است که در درون خانواده ما از آن حراست شده اما بسیاری از آنها که به این هنر اشتغال داشتند و رزق و روزیشان از این طریق تامین می شد یا از دنیا رفته اند یا به دلیل کسادی بازار فروش، دست از کار کشیده اند و یا تغییر شغل داده اند.

او در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: پیشینه دلوچه دوزی الهام گرفته از مشک آب سقای کربلا حضرت ابوالفضل (ع) است که به مرور زمان به دلوچه تبدیل شده است.
پایدار از مواهب دنیای جدید گله ای ندارد اما در کلامش دلتنگی و نگرانی از فراموشی هنرهایی که با این مواهب به کناری رانده شده اند آشکار است.
این پیر هنرمند ادامه داد: دلوچه مربوط به دوره ای است که برق نبود و به جای یخچال از آن برای خنک نگه داشتن آب در منازل و عشایر در هنگام کوچ از آن استفاده می کردند اما امروز من در این شهرستان تنها کسی هستم که به دلیل علاقه ای که به این هنر و حرفه دارم، با جود همه مشکلات همچنان از عمق وجودم به این کار مشغولم.

این پیشکسوت هنردستی دلوچه دوزی که موی خود را در این راه سپید کرده با اشاره به ابزاری که در اطراف و قفسه فلزی بالای سرش قرار دارد و به وسیله آن دلوچه ها را آماده می کند، گفت: یکی از ابزاری که برای ساخت دلوچه از آن استفاده می شود، پوست بز دباغی شده است اما امروز به دلیل در دسترس نبودن این پوست از یک نوع چرم خاص استفاده می کنم.

پوست بز یکی از ابزار اصلی این هنر است اما نبود پوستی که همچون گذشته آب را خنک نگه دارد و همچنین بی رونق شدن این صنعت از مهمترین دلایلی است که منجر شده بسیاری از کسانی که پیشتر در این حرفه جنب و جوشی چشمگیر داشتند به آن پشت کنند و تعداد زیادی از آنها هم از دنیا رفته اند.
این هنرمند کازرونی ادامه داد: آنچه را که امروز می سازم برخی از گردشگران به عنوان دکور اتاق و یا محل مورد نظرشان از آن استفاده می کنند.
محمدعلی یکی از دوستان محمدرضا پایدار هم که به جمع ما پیوست گفت: کشاورز بودم، زمان قدیم مخصوصا در بهار و تابستان که به مزارع می رفتیم از دلوچه برای خوردن آب خنک استفاده می کردیم، اما حالا آب فراوان و کشاورزی پُر محصول کو؟

محمد علی هم که همسن و سال پایدار است از اینکه برای لحظاتی دفتر خاطرات گذشته را در ذهن خود ورق می زد لبخندی از رضایت بر لبانش نقش بست و گویی که می کوشید نه در خیال که در واقعیت، رونق حرفه و کار ایام پیشین را به زمان حال انتقال دهد.

این کشاورز کهنسال با دستانش به دلوچه های دکوری پایدار اشاره کرد و اظهار داشت: در قدیم که یخچال نبود به دلوچه دوز سفارش می دادند که اطراف دلوچه ها را با آینه تزیین کند و این وسیله را به عنوان یخچال در میان جهیزیه عروس قرار می دادند.

** هنرمندان دلوچه دوز حمایت می شوند

به سراغ رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کازرون رفتیم تا حال و روز صنعت دلوچه دوزی را جویا شویم که گفت: در گذشته های بسیار دور در این شهرستان بیش از 50 مغازه بود که در هر یک از آنها دستکم چهار نفر به این هنر اشتغال داشتند.
محمدرضا معینی در گفت و گو با ایرنا افزود: سال هاست که به دلیل کمبود ابزار برای ساخت دلوچه و همچنین وجود وسایل خنک کننده جدید، در این شهرستان تنها یک نفر در این حرفه باقی مانده است.

وی ادامه داد: اداره میراث فرهنگی این شهرستان آماده است از کسانی که این شغل را به عنوان یک صنعت تاریخی حفظ کنند، حمایت کند و تا کنون برای احیای این صنعت، دوره های آموزشی هم برگزار کرده و برخی از این دوره ها نیز هم اینک در حال برگزاری است.

معینی اظهار داشت: به دلیل اهمیت این هنر، صنعت دلوچه دوزی در فهرست آثار ملی ایران به عنوان یک اثر معنوی به ثبت رسیده است.

دلو، واژه ای عربی و به معنی آوند آب کشی و ظرفی است که بیشتر از پوست و گاهی فلز می سازند و با آن، آب از چاه می کشند. این لغت به طور مقلوب و به صورت دول و به همین معنی استفاده می شود.

دلوچه که شکل مصغر همین واژه است، ظرف مخروطی شکل از پوست دباغی شده (چرم) و یا مشک آبخوری است که با سه پایه چوبی روی زمین قرار می گیرد و سری از چوب دهانه آن را مسدود می کند. سر و پایه دلوچه را چوب تراشان (خراطان) محلی می سازند و اطراف آن را با چرم ها و تسمه های رنگین و آیینه دوزی تزیین می کنند.

دلوچه (دولچه) کازرونی، تا قبل از لوله کشی آب، پیدا شدن یخچال و سرد کن های مختلف، وسیله خوبی برای خنک نگه داشتن آب بود و همراه با گیوه مخصوص (ملکی) سوغات این شهرستان به شمار می آمد. اما با گسترش شبکه لوله کشی و فراوانی یخچال، این هنر صنایع دستی از رونق افتاد و هنرمندان این صنعت به سایر مشاغل روی آوردند.آب داخل دلوچه در فصل گرما بسیار خنک و گوارا می ماند.

از مراکز عمده تولید این هنر در استان فارس، کازرون و بخش زرقان از توابع شهرستان شیراز بودند.

شهرستان کازرون در فاصله 120 کیلومتری غرب شیراز قرار دارد.