سامانه «نیما»چیست؟ سامانه «سنا»چیست؟
«نیما»نظام یکپارچه معاملات ارزی است و برای اینکه خریداران و فروشندگان بتوانند به راحتی ارز را تامین کنند
بانک مرکزی بهمنماه سال گذشته با راهاندازی سامانهی «نیما»، مقدمات سامان بخشیدن به بازار ارز کشور را فراهم کرد. سامانهی نیما در واقع مخفف عبارت «نظام یکپارچهی معاملات ارزی» محسوب میشود و با هدف تسهیل تأمین ارز و ایجاد فضای امن برای خریداران و فروشندگان ارز راهاندازی شده است. سامانهی یادشده بدین منظور طراحی شده تا متقاضیان خرید ارز بتوانند درخواست خود را در یک بستر یکپارچه در اختیار فروشندگان ارز قرار دهند و فروشندهای که تمایل به ارائهی خدمات دارد، بتواند در بستری سالم و رقابتی، پیشنهاد خریدار ارز را پاسخ دهد. سامانهی نیما در واقع بستری آنلاین برای خرید و فروش ارز است.
بازرگانان میتوانند با مراجعه به سامانهی جامع تجارت، درخواست خود را برای تأمین ارز ثبت سفارشهای غیر بانکی ثبت کنند. پس از ثبت سفارش و با توجه به هماهنگی صورتگرفته بین بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و وزارت صنعت، معدن و تجارت، این درخواست بهصورت خودکار و برخط به سامانهی نیما انتقال پیدا میکند و در نتیجه درخواست خرید ارز بازرگانان توسط صرافیها مشاهده میشود و در صرافیها میتوانند پیشنهاد خود را ارائه کنند.
بهصورت کلی فرایند تأمین ارز مورد نیاز واردکنندگان کالا و متقاضیان ارز به دو روش صورت میپذیرد. یکی از روشهای مورد نظر از طریق بانکی است که طی آن واردکننده ثبت سفارش را انجام میدهد و بانک مرکزی از طریق پرتال ارزی، ارز را تأمین میکند و از طریق روابط بین کارگزاری بانکهای ایران و سایر کشورها، پرداختها به فروشندگان خارجی صورت میپذیرد. شیوهی دیگر، تأمین ارز غیر بانکی است که در آن سیستم بانکی دخالت ندارد و صرافیها بهعنوان مهرهی اصلی در تبادل پول ایفای نقش میکنند. بانک مرکزی روش غیر بانکی برای تأمین و انتقال ارز را زاییدهی تحریمهای بانکی اعلام کرده است. متقاضیان خرید ارز به طریق غیر بانکی میتوانند با استفاده از سامانهی نیما اقدام به ثبت درخواست کنند و سپس در صورت پیشنهاد از سوی صرافیها برای ارائهی خدمات، گزینههای موجود را مشاهده و از بین پیشنهادات ارائهشده، مورد مطلوب را انتخاب کنند.
سامانهی نیما بهعنوان حلقهی مفقوده بین سامانهی جامع تجارت و سامانهی «پنجرهی واحد» تجارت فرامرزی ایفای نقش میکند. یکی دیگر از مزایای استفاده از سامانهی نیما، دسترسی تجار به طیف گستردهای از صرافیهای بانکی و تضامنی است و از این رو نیما میتواند رقابت سالمی بین صرافیهای موجود در این سیستم ایجاد کند. اهمیت سامانهی نیما پس از یکسانسازی نرخ ارز توسط دولت از تاریخ ۲۱ فروردین سال جاری بیش از پیش افزایش پیدا کرده است. بر اساس اطلاعات ارائهشده توسط بانک مرکزی، واردکنندگان و صادرکنندگان کالا به ترتیب برای تأمین ارز مورد نیاز برای ورود کالا پس از ثبت سفارش و همچنین فروش ارز حاصل از صادرات کالا باید از سامانهی نیما استفاده کنند.
سامانهی نیما از تاریخ ۲۸ بهمن ۱۳۹۶ کار خود را بهصورت آزمایشی آغاز کرده بود؛ اما این رسما از تاریخ ۳ اردیبهشت ۹۷ شروع به کار کرد.
بانک مرکزی اعلام کرده است که در نظام ارزی جدید و با بهرهگیری از نظام یکپارچه معاملات ارزی یا همان نیما، هیچ واردات رسمی و قانونی بدون رصد و تأیید بانک مرکزی در خصوص جنبههای ارزی آن قابل انجام نیست. مرحوم! ولیالله سیف، رئیس بانک مرکزی وقت، اعلام کرده عدم تعیین تکلیف حساب سرمایه و آزاد بودن ضمنی آن، زمینهساز خروج سرمایه در مقادیر بزرگ شده است. خروج ارزی که در ازای آن هیچ کالا و خدمتی به کشور عرضه نمیشود، یک عارضه و مخاطره بزرگ است. همچنین باید به قاچاق گستردهی کالا اشاره کرد که طی آن کالاهای غیر مجاز یا اقلام مجاز بدون پرداخت حقوق تعیینشده گمرکی و ضوابط وارد کشور میشوند.
مشمولین سامانهی نیما :
۱-واردکنندگان کالا و خدمات بهعنوان متقاضیان ارز
۲-صادرکنندگان کالا و خدمات (شامل دولت بهعنوان صادرکنندهی نفت) بهعنوان عرضهکنندهی ارز
۳-واسطهگران شامل بانکها و صرافیها که منابع را از سمت عرضهکنندگان به متقاضیان هدایت میکنند
۴-سیاستگذار که بر اساس پیشبینی منابع و مصارف، نرخ، دامنهی آزادی نرخ، اولویتها و سقف مصارف را از طریق سامانه کنترل میکند
ویژگی سامانه نیما
سامانهی نیما سه ویژگی اصلی دارد؛
این سامانه دادهها و اطلاعات کامل و واقعی از عرضه و تقاضای ارز را فراهم میکند. همچنین باید به فرایند تأمین منابع و تخصیص مصارف ارزی در یک ساختار یکپارچه اشاره کرد. در نهایت سامانهی نیما علاوه بر پوشش نیازمندهای کلان مربوط به تجارت، قابلیت پوشش نیازهای خرد مردم نظیر ارزهای مسافرتی، درمانی و دانشجویی را هم دارا است.
***
تفاوت سامانه نیمابا سنا
این سامانه درگاهی است که در صرافی ها باید معاملات روزانه ارزی شان را در آن ثبت کنند. این سامانه در آدرس اینترنتی https://www.cbifs.com/sana در دسترس است. اطلاعیه صرافان موظف به ثبت تمامی معاملات ارزیشان در سنا یا سامانه نظارت ارز شدهاند و چنانچه تخلفی از آنها سر بزند یا بخواهند از ثبت معاملاتشان امتناع کنند با برخورد بانک مرکزی مواجه میشوند.
مزایای سامانه سنا
خــریـد و فروش ایـنـتـرنـتی ارز، حسابداری، خزانهداری، دسترسی آنلاین به حساب بانکی و امکان گرفتن قیمت تمامشده بخشهای مختلف این نرمافزار را تشکیل میدهند. با فعال شدن تمامی بخشهای سامانه نظارت ارز، صرافی میتواند علاوه بر گرفتن قیمت تمامشده و تعریف سود و زیان معاملههایش، با اتصال به بانکی که در آنجا صاحب حساب است عملیات برداشت و واریز وجه را نیز انجام دهد.
سامانه نیما
نیما که همان نظام یکپارچه معاملات ارزی است و برای اینکه خریداران و فروشندگان بتوانند به راحتی ارز را تامین کنند، توسط بانک مرکزی راه اندازی شده و فعالیت خود را شروع کرده است. خریداران و فروشندگان به وسیله این سامانه می توانند در محیط الکترونیک، فرآیندهای ارزی خود را با توجه به نیازهایشان انجام بدهند. در اولین گام همه ی صرافی ها به عنوان فروشنده ارز و وارد کننده برای تامین نمودن ارز کالاهای وارداتی به عنوان متقاضی خرید ارز به شمار می روند.
این سامانه (سامانه نیما) برای سیاست گذاران مدیریت بازار ارز را فراهم نموده و همچنین برای متقاضیان ارز امکان فعالیت های روشن و دقیق را محیا کرده است. در صورتی بازرگان ها می خواهند سفارش های غیربانکی شان را ثبت کنند باید به سامانه جامع تجارت مراجعه نمایند. سامانه نیمه توسط بانک مرکزی راه اندازی شده تا هرگونه فعالیت در جهت تامین ارز و سفارش های غیر بانکی به راحتی انجام شود.
***
بر اساس آمار صندوق بینالمللی پول، سال گذشته ۲۷ میلیارد دلار سرمایه از ایران خارج شد. «محمدرضا پورابراهیمی» رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس:ارز به چند روش از کشور خارج شده است؛
نخست اینکه صادراتی صورتگرفته که ارز آن به کشور بازنگشته و روش دوم اینکه کالایی ثبت سفارش شده اما وارد کشور نشده است. بیشاظهاری و کماظهاری سبب خروج ارز از کشور شده است.
به این ترتیب اهمیت سامانه نیما که یکی از اهداف آن یکپارچه سازی نظام ارزی است، مشخص میشود.
سامانه نیما تا چه اندازه میتواند در آرام شدن بازار ارز موثر باشد؟
«نیما امیرشکاری» کارشناس بانکداری الکترونیک در پاسخ به همین پرسش به دیجیاتو میگوید:
«این سامانه میتواند اطلاعات پراکنده را نظم دهی کند. ورودی و خروجیهای ارز را که به درستی شناسایی نمیشود یا اگر شناسایی شد زمان بندی مناسبی برای آنها نداریم شناسایی میکند. یعنی افرادی که صادرات کردهاند زمانی ارز به دستش میرسد که شخصی دیگر قصد دارد واردات انجام دهد. تنظیم و شناسایی مبادی و مقاصدی که ورود و خروج ارز انجام میشود، کار سامانه است که ناخواسته باعث مقداری تعدیل در بازار سنتی ما خواهد شد. اما سامانه نمیتواند به جای مسئولان نرخ ارز را تعدیل کند، این انتظار دور ذهن است.»
این سامانه با همکاری صرافیِ بانکها آغاز به کار خواهد کرد منتها این احتمال وجود دارد که سایر صرافیها عضو این سامانه نشوند. امیرشکاری درباره تبعات این موضوع توضیح داد:
«اقتصاد ایران، آزاد نیست و هرجایی از دنیا که اقتصاد باز و آزاد نباشد، بازار سیاه به وجود خواهد آمد.
چون بخشی از بازار از حالت شفاف و قانونی خارج خواهد شد. اما اگر اقتصاد آزاد باشد خودش عرضه و تقاضا را تنظیم میکند، درغیر این صورت قسمتی از عرضه و تقاضا وارد بازار سیاه خواهد شد. تا زمانیکه اقتصاد آزاد نباشد، بخشی از بازار غیر شفاف خواهد بود. صرافیها نیز بخشی از این بازار غیر شفاف را تشکیل خواهند داد.»
آنطور که مسئولان وعده دادهاند قرار است در سامانه نیما دلار با قیمت ۴۲۰۰ تومان عرضه شود. با این حال در بازار و صرافیهای آزاد نرخ دلار شناور است و از این مبلغ فراتر رفته. امیرشکاری معتقد است سامانه نیما توان مقابله با بازار آزاد را ندارد، به علاوه این اتفاق به ضرر صادرکننده خواهد بود چون زمانیکه صادر کننده شاهد تفاوت قیمت ارز در بازار آزاد و سامانه نیما باشد، ترجیح میدهد تا آنجاکه ممکن است کالای خود را صادر نکند یا اگر قصد صادرات دارد، پول بدست آورده را از طریق قاچاق و نه سامانه نیما وارد کند. بنابراین بازرگان را از بخش شفاف بازار خارج خواهد کرد:
«زمانیکه ارزش ریال کاهش پیدا میکند برگترین مزیت برای ما رونق دادن به صادرات است اما چنین تصمیمگیریهایی موجب تضعیف صادرات میشود و این به ضرر ماست. سامانه نیما برای شفاف سازی و نظم دهی بسیار خوب است اما با قیمت گذاری که به این صورت اتفاق میافتد، از صادرات جلوگیری میکند و بازرگانان را به سمتی سوق میدهد که ارز خود را حفظ کنند تا بازار به وضعیت تعادل برسد.»
آنچه بانک مرکزی در مورد نیما میگویدتا امروز تبادلات رسمی کشور تنها به دو شکل تأمین ارز انجام میشود. اول تأمین ارز بخشی از واردات به واسطه بانکها که واردکننده ثبت سفارش را انجام میدهد و بانک مرکزی از طریق پرتال ارزی ارز را تأمین میکند و باتوجه به روابط کارگزاری میان بانکهای ایران و سایر کشورها، پرداختها به فروشندگان خارجی صورت میگیرد.
در روش غیربانکی یا روش به غلط مصطلح شده «بدون انتقال ارز » هیچ یک از بانکهای تجاری و یا تخصصی کشور به عنوان بانک عامل در پرداخت بهای کالای وارداتی دخیل نیستند و این امر از طریق صرافیها انجام میگیرد و این موضوع عمدتا از تحریمهای تحمیلی به شبکه بانکی نشأت گرفته است.
اما در سامانه «نیما» که از بهمن ماه سال گذشته به شکل آزمایشی راه اندازی شده، بازرگانان نیاز های ارزی خود تحت عنوان درخواست تامین ارز که شامل اطلاعاتی اعم از مشخصات کلی درخواست خرید ارز، اطلاعات ارز درخواستی، مشخصات حساب مقصد برای حواله، مشخصات متقاضی و …میشود را در این سامانه ثبت میکنند.
سپس این اطلاعات برای تامین کنندگان مجاز نمایش داده میشود و آنها پس از مشاهده درخواستها میتوانند پیشنهاداتشان را درباره تأمین ارز با قیمت مورد نظر خود ثبت کنند. در نهایت اگر پیشنهاد توسط بازرگان انتخاب شود، فرآیند تکمیل و ارز موردنیاز تامین میشود.
در این سامانه بازرگان مختار است مقرون به صرفهترین پیشنهاد را برای تأمین ارز کالای وارداتی خود انتخاب کند. در مرحله بعد مابه ازای ریالی ارز در حسابی که صراف انتخاب شده معرفی کرده است توسط بازرگان از طریق سامانه نیما و یا از طریق شعب بانکها واریز میشود و صراف زمانی که اطمینان حاصل کرد معادل ریالی به حساب وی واریز شده است، در سامانه درخواست تأمین ارز را تایید میکند و مرحله پرداخت ارز به فروشنده خارجی را شروع میکند.
برای پرداخت وجوه (تسویه) میان بازرگان و صرافها، روی این سامانه امکان پرداخت الکترونیکی نیز در نظر گرفته شده است اما باتوجه به حجم بالای تراکنشها و بالا بودن مبالغ فعلا سامانه ساتنا درنظر گرفته شده است.
سامانه نیما پیوندیست میان دو سامانه «جامع تجارت» که بازرگانان در آن ثبت سفارش میکنند و سامانه «سنا» که صرافان در آن درخواستهای خرید و فروش ارز را مشاهده میکنند.
در ابتدای کار بازرگانان باید سفارشات غیربانکی خود را در سامانه جامع تجارت ثبت کنند. بانک مرکزی هم بر اساس آیین نامه اجرایی مواد ۵ و ۶ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، موظف است با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت از سامانه ارزی بهره برداری کند. بدین ترتیب تمام درخواستهای بازرگانان در سامانه جامع تجارت ثبت و در اختیار سامانه نیما قرار میگیرد.
صرافیهایی که از طریق سنا به درخواستهای خرید یا فروش ارز دسترسی دارند، میتوانند از خدمات رایگان نیما برای برقراری ارتباط با متقاضیان، ارائه پیشنهاد و جذب تقاضاها، بدون نیاز به مراجعه حضوری استفاده کنند.
دو قانون مهمتوجه به این نکته ضروری ست که طبق قوانین بانک مرکزی بانکها علاوه بر انجام حواله توسط خود می توانند پس از تشکیل پرونده و اخذ تعهد از وارد کننده، نسبت به ثبت درخواست ارز به صورت حواله در سامانه نیما و همچنین حواله ارز از طریق صرافی ها اقدام کنند. همچنین تمام صادرکنندگان موظفند ارز حاصل از صادرات را به جز مواردی که صرف واردات توسط خود، بازپرداخت بدهی ارزی و یا سپرده گذاری می کنند، از طریق سامانه نیما به بانک ها و صرافی های مجاز بفروشند.
خدمات نیمادر فاز نخست، ثبت درخواست ها برای ارزهای یورو و یوآن امکان پذیر بود اما هم اکنون امکان درخواست برای تمامی ارزها به جز وون کره جنوبی، بات تایلند و ین ژاپن فراهم شده است. در این سامانه ضوابط مربوط به تأمین ارز برای مسافران به خارج از کشور، دانشجویی و درمانی و سایر موارد در مبادی خروجی نیز فراهم شده است. این طرح با همکاری صرافی بانک ها کلید خورده و قرار است با فراهم شدن شرایط لازم، صرافی های غیربانکی نیز به این سامانه بپیوندند.
آنطور که مشخص است سامانه نیما موجب شفاف سازی در واردات و صادرات میشود و میتواند جایگزین تصمیم گیریهای یک شبه شود. حتی دولت هم میتواند به آن استناد کرده و برنامه ریزی کند اما آنچه باید بیشتر مورد توجه مسئولان و برنامهریزان قرار گیرد، نرخ گذاری در سامانه نیماست. نمیتوان از بازرگانان و صرافان انتظار داشت که نرخ واردات و صادرات یکسان کار کنند چراکه تمامی آنها فعالان اقتصادی و به دنبال منافع مالی هستند و به نظر میرسد با این سیاست گذاری صادرات کشور نیز همانند تولید داخلی تضعیف شود./دیجی کالا