نخستین اتومبیل‌ها در چه سالی و با چه قیمت‌هایی وارد تهران شدند؟

ارابه شیطان ۳۰۰ تومان!

محله > دروازه طهرون - پرنیان سلطانی-خبرنگار:
سال‌هاست که تهران با حجم زیاد خودروها و ترافیکش شناخته می‌شود.

این کلانشهر 12میلیون نفری آنقدر با خودروهای شخصی، تاکسی، اتوبوس و دیگر اتومبیل‌ها از جمله وانت، خاور، مینی‌بوس، کامیون و... عجین شده که حتی تصور نبود خودرو در کوچه‌پسکوچه‌های پایتخت هم برای ما غیرممکن است. اما واقعیت این است که شهر ما تا همین 120سال پیش عاری از هر خودرویی بود و تمام جابه‌جایی‌ها در تهران دوران قاجار با اسب و گاری انجام می‌شد.

تا اینکه مظفرالدین شاه قاجار سال 1280 خورشیدی یعنی 15سال بعد از اختراع اتومبیل در دنیا، 2دستگاه اتومبیل کالسکه‌ای را از بروکسل، پایتخت بلژیک خریداری کرد و به ایران آورد. اگر می‌خواهید درباره مدل نخستین اتومبیل‌های وارد شده به کشور بیشتر بدانید و مطلع شوید که این خودروها با چه قیمت‌هایی وارد تهران شدند این گزارش را بخوانید.

ماجرای باز شدن پای نخستین خودروها به تهران به 117سال پیش برمی‌گردد؛ زمانی که مظفرالدین شاه قاجار در یکی از سفرهای فرنگش شیفته این تکنولوژی فرنگی شد و به پیشکارانش دستور داد 2دستگاه اتومبیل کالسکه‌ای خریداری کنند و به ایران بفرستند.

«سید جمال هادیان طبایی زواره» در کتاب «اُتول‌نامه» می‌نویسد: «با آنکه اتومبیل سال 1885میلادی اختراع شد اما 15سال بعد یعنی در سال 1900میلادی نخستین اتومبیل به سفارش مظفرالدین شاه وارد ایران شد.» داستان از این قرار است که مظفرالدین شاه در بروکسل برای نخستین بار با اتومبیل آشنا شد و 2دستگاه اتومبیل کالسکه‌ای «رنو» که یکی 3نفره و دیگری 4نفره بود با مبلغ 16هزار فرانک خریداری کرد.

«خر دجال» در میدان مشق

مردم پایتخت‌نشین که تاکنون خودرو ندیده بودند برای دیدن این خودرو فرانسوی هر روز از راه‌های دور و نزدیک خود را به میدان مشق می‌رساندند تا از رؤیت مدرن‌ترین اختراع فرنگی‌ها جا نمانند. جالب اینکه در تمام 6 سالی که این اتومبیل تنها خودرو موجود در ایران بود تهرانی‌ها این خودرو را با تصورات خود به نام‌های مختلف می‌خواندند؛

یکی به آن «گردونه بخار» می‌گفت و دیگری «گردونه فرنگی». «کالسکه آتشین» هم یکی دیگر از نام‌های نخستین خودرو واردشده به کشور بود. اما آنهایی که در برابر پذیرش هر اتفاق نو و اختراع جدیدی مقاومت می‌کردند به آن «ارابه شیطان» یا «خر دجال» می‌گفتند. سن و سال‌دارترها و موسپیدان تهرانی هم این اختراع فرنگی‌ها را نشانه آخرالزمان می‌دانستند و می‌گفتند اینها همان مرکب‌هایی هستند که خبرشان رسیده؛ آنهایی که نه خر هستند، نه اسب؛ و بدون کاه، جو، یونجه و علیق راه می‌روند و با ظهورشان زمان به آخر می رسد.

«فورد»، «فیات» و «شورلت» در تهران

اگرچه یکی از خودروهای وارد شده به ایران در راه رسیدن به تهران عیب کرد و دیگر هیچ‌کس خبری از آن ندارد و دیگری هم فقط چند بار به رسالت خود یعنی جابه‌جا کردن افراد عمل کرد اما همین 2خودرو رنو فرانسوی راه وارد شدن خودروهای دیگر را به کشور باز کردند. به تدریج اتومبیل‌های کمپانی «فورد» وارد ایران شدند و مدتی بعد نوبت به خودروهای «پونتیاک»، «هودسن»، «فیات»، «دوج» و «شورلت» رسید.

این‌طور که «جعفر شهری» در جلد نخست کتاب «طهران قدیم» می‌نویسد خیابان چراغ‌گاز که به آن چراغ‌برق هم می‌گفتند نخستین خیابانی بود که در آن گاریخانه‌ها به گاراژ تبدیل شد و کمپانی‌های فورد، شورلت، بیوک و دوج در آن جا گرفتند. با وارد شدن اتومبیل‌های مختلف به ایران، سیاحان اروپایی، درباریان، بازرگانان صاحب‌نام، نظامیان، سفیران و افسران روس و انگلیس نخستین کسانی بودند که در پایتخت صاحب خودرو شدند.

ضمن اینکه در همان سال‌ها به تدریج جاده‌های مناسبی هم برای‌‌‌‌‌‌ تردد خودروها در ایران ساخته شد که از آن جمله می‌توان به جاده تهران ـ قزوین اشاره کرد. براساس آماری که از سال 1300خورشیدی یعنی 20سال پس از ورود نخستین اتومبیل به ایران در دست است در آن سال 600دستگاه خودرو در ایران وجود داشت که بیشتر آنها در پایتخت‌‌‌‌‌‌ تردد می‌کردند.

40 کیلومتر، حداکثر سرعت خودروها

سواری‌هایی که بیش از 100سال پیش در تهران‌‌‌‌‌‌ تردد می‌کردند فقط 40کیلومتر سرعت داشتند. ضمن اینکه این خودروها توان بالارفتن از سربالایی‌ها را نداشتند و در سربالایی‌ها مسافران باید پیاده می‌شدند و خودرو را هُل می‌دادند. اتومبیل‌های کمپانی خودروسازی «فورد» که به‌عنوان نخستین خودروها در عهد محمدعلی شاه قاجار به تهران آمدند و مدلشان 1920 یا 1921 بود به «فورد کلاچی» شهرت داشتند و نهایت سرعت‌شان 40کیلومتر در ساعت بود.

از آنجا که این خودروها گیربکس و جعبه‌دنده‌ای برای کم و زیاد کردن زور موتور نداشتند در سربالایی‌ها می‌ماندند و مسافران با هُل دادن، آنها را دوباره به راه می‌انداختند. ضمن اینکه در آن روز و روزگار ترمز روغنی و کمپرسی هم ابداع نشده و ممکن بود این خودروها در سرازیری‌ها اصطلاحاً فرار کرده و به دره‌ها سقوط کنند. به همین دلیل مسافران در سرازیری‌ها هم از خودرو پیاده می‌شدند و ماشین را سبک می‌کردند تا راننده بتواند آن را کنترل کند.

به همه اینها نداشتن کمک فنر برای خودروهای اولیه را هم اضافه کنید؛ موضوعی که باعث می‌شد سرنشینان در کوچک‌ترین دست‌اندازی از جای خود کنده شده، به بالا پرت شوند و در همین حال و احوال سر و دست‌شان مصدوم شود. شاید به همین دلیل بود که به گفته جعفر شهری تا سال‌ها بعد از ورود اتومبیل به پایتخت باز هم تهرانی‌ها ترجیح می‌دادند از همان وسایل نقلیه قدیمی مانند اسب، الاغ، قاطر و شتر با کجاوه و کالسکه برای‌‌‌‌‌‌ تردد استفاده کنند. ترس عده‌ای از مردم از اتومبیل به حدی بود که حتی از صدایش هم فرار می‌کردند.

اتومبیل سواری 300 تا 350 تومان

براساس اطلاعات موجود در کتاب «طهران قدیم» قیمت اتومبیل‌های سواری در یک قرن پیش 300 تا 350تومان بود. فرد متقاضی 50تومان پرداخت می‌کرد و از آن پس ماهانه 25تومان قسط می‌پرداخت تا همه هزینه خرید خودرو را تسویه کند. علاوه بر خودروهای سواری، خودرویی با عنوان «لاری» هم در پایتخت وجود داشت که شبیه وانت‌های امروزی بود و از آن برای انتقال بار و مسافر به شهرهای دیگر استفاده می‌شد.

قیمت این اتومبیل‌ها هم 600 تومان بود که یک پنجم آن نقداً گرفته شده و بقیه قسط‌بندی می‌شد. قیمت اتومبیل‌های باری هم از هزار تا هزار و 500تومان متغیر بود و عالی‌ترین ماشین‌های باری با مبلغ 2 هزار و 500تومان معامله می‌شد. حداکثر سرعت ماشین‌های باری هم 20کیلومتر در ساعت بود.