چاره جویی زخم معدن بر جان طبیعت

سمنان - ایرنا - بهره برداری های روباز از معادن در حالی با هدف توسعه اقتصادی و اشتغالزایی رخ می دهد که برخی کارشناسان این مساله را خطری جدی برای چرخه زیست گیاهی، جانوری و انسانی می دانند.

به گزارش ایرنا، یکی از این معادن، معدن بوکسیت شاهرود در استان سمنان است که با هدف توسعه اقتصادی و اشتغالزایی در ارتفاعات شاهوار فعال است.
کوه شاهوار با ارتفاع چهار هزار و 17 متر بلندترین قله در قسمت شرقی رشته‌ کوه البرز است، شاهوار در شمال شهرستان شاهرود و در مرز دو استان گلستان و سمنان واقع شده است.
این کوه علاوه بر آنکه از مهمترین تامین کنندگان آب شهرستان شاهرود و روستاهای کوهپایه آن است، یکی از رویشگاه‌های ارزشمند «سرو‌ کوهی» نیز به شمار می رود و همچنین این کوه نزد اهالی شاهرود به عنوان یکی از نمادهای طبیعی این شهرستان محسوب می‌شود و همواره مورد توجه است.
شهرستان شاهرود یکی از قطب های ذخایر معدنی در کشور است، اما بهره‌ برداری‌های غیراصولی در شاهوار این روزها تهدیدی برای زندگی مردم همجوار این کوه و نابودی گونه های گیاهی و جانوری را در پی دارد.
کارشناسان معتقد هستند که آلودگی ذخایر آبی، تغییر شیب زمین، کم شدن منابع آب و حضور ریزگردها در منطقه شمالی شاهرود، بخشی از مهمترین آسیب های استخراج بوکسیت از دامنه بلندترین قله البرز شرقی است.
حال شاهوار این روزها ناخوش است و این کوه که روزگاری مکانی برای استراحت و وقت گذرانی مسافران و اهالی این منطقه بوده است، زخمی کهنه به دل دارد و معدنکاران خراش برقامتش را نشانه گرفته اند.
به عقیده کارشناسان، تخریب شاهوار برای کاهش بیکاری در منطقه نه تنها سودی برای مردم این دیار ندارد، بلکه ابعاد گسترده آسیب های آن ممکن است تا سالیان سال، بار سنگینی را بر دوش دولت های آینده این کشور بگذارد.

** اکتشاف معادن نابودی ذخایر ژنتیکی کوه شاهوار را در پی دارد
استاد گیاه شناسی دانشگاه تهران با اشاره به نامگذاری چهار گیاه به نام کوه شاهوار گفت: فعالیت معدن بوکسیت تاش در کوه شاهوار شاهرود، علاوه بر درختان نظیر اورس، گیاهان کوچک حاوی ذخایر ژنتیکی این منطقه را در معرض نابودی قرار داده است.
حسین آخانی افزود: گیاهان بسیار زیادی برای نخستین بار در دنیا در دامنه کوه شاهوار کشف شدند.
وی با اشاره به تنوع جانوری موجود در دامنه این کوه از مسوولان امر خواست تا برای چالش به وجود آمده این کوه تدابیری اتخاذ کنند.
استاد گیاه شناسی با بیان اینکه ایران در صدر کشورهایی است که به فرسایش خاکی دچار است، اظهار داشت: بروز ریزگرد و سیلاب از جمله نتایج فرسایش بی رویه و از دست دادن خاک است.
آخانی با انتقاد از جاده سازی های بی رویه در جنگل های کشور، تصریح کرد: کجای دنیا این همه جاده در کوه هایی که محل زیست جانوان است، ساخته می شود و اکنون در وسط بیابان های بیارجمند و در زیستگاه یوزپلنگ آسیایی در حال جاده سازی هستند که باید جلوی این کار گرفته شود.

** خسارت معدنکاوی به کوه شاهوار حتمی است
معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست کشور نیز گفت: بهره ‌برداری از معدن بوکسیت شاهوار در شهرستان شاهرود بدون هماهنگی با سازمان حفاظت محیط زیست و فاقد مطالعات مدیریت محیط زیستی است و این سازمان با فعالیت این معدن به شکل فعلی مخالف است.
حمید ظهرابی افزود: فعالیت معدنی شرکت بهره‌بردار این معدن، خارج از مناطق چهارگانه تحت حفاظت محیط زیست و در اراضی ملی استان قرار گرفته است، مجوز فعالیت آن نیز از سوی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان سمنان صادر شده است.
وی ادامه داد: جانمایی، واگذاری و نحوه فعالیت این معدن بدون هماهنگی با اداره کل حفاظت محیط زیست سمنان بوده که به محض اطلاع از فعالیت معدن، نه تنها حفاظت محیط زیست استان مخالفت صریح خود را با فعالیت معدن اعلام کرده بلکه به دفعات و طی مکاتبات متعدد صدمات و پیامدهای تخریبی فعالیت معدن را به دستگاه‌های ذیربط و نظارتی استان گزارش کرده است.
ظهرابی خاطرنشان کرد: از آنجا که این روند به نتیجه مطلوب نرسید، از طریق شورای عالی معادن، در حال پیگیری هستیم تا بهره‌ بردار این معدن مکلف به رعایت ملاحظات زیست محیطی شود.

** معدنکاوی سیل ویرانگر به همراه دارد
مدیر کل دفتر آموزش و مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست نیز دراین باره گفت: اگر امروز در دامنه کوه شاهوار به خاطر برداشت مواد معدنی، سیل ویرانگر رخ دهد، همه در بروز و خسارت های آن مقصر هستیم.
محمد درویش افزود: کمترین آسیب سیلاب های احتمالی کوه شاهوار دفن شدن روستای تاش در زیر گل و لای است.
وی با انتقاد از روند تخریب کوه شاهوار، تاکید کرد: ارزش هر هکتار از کوه شاهوار ده ها برابر بیشتر از برداشت هایی است که از معدن بوکسیت آن برداشت می شود.
درویش با اشاره به از دست دادن سالانه 2 میلیارد تن خاک در کشور، گفت: شدت از دست دادن خاک 6 تا هفت برابر خاک زایی در ایران است، هر تن خاک 28 دلار ارزش دارد و در ایران سالانه 56 میلیارد دلار از پول کشور به خاطر صنعت، کشاورزی و معدن ناپایدار و جانمایی نادرست جاده ها از دست می رود.
مدیرکل دفتر مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: ایران کشوری است که در کمربند خشکی جهان قرار گرفته، ریزش های آسمانی آن یک سوم میانگین جهانی و میزان تبخیر آن حداقل 50 درصد بیشتر از میانگین جهانی است.
وی با بیان اینکه ایران بیش از 150 رودخانه و برخی از مهمترین تالاب های ثبت شده در کنوانسیون های بین المللی و تعدادی گونه های کمیاب جانوری دارد، اظهار داشت: تمام این منابع آب دائم به خاطر وجود کوه هایی چون شاهوار، دنا، سهند و سبلان است و باید قدر آن را بدانیم.
درویش، درباره شهرهای انسان محور با اشاره به گزارش آژانس محیط زیست اتحادیه اروپا در سال 2016، بیان کرد: بر اساس این گزارش در سال میلادی گذشته بیش از 400 هزار تن بر اثر آلودگی هوا در کشورهای عضو این اتحادیه دچار مرگ زودرس شدند.
وی ادامه داد: این آمار از این نظر دارای اهمیت است که اتحادیه اروپا شامل کشورهایی می شود که از بهترین استانداردهای سوخت و خودرو برخوردارند.

** کوه شاهوار زیر نظر محیط زیست قرار گیرد
دبیر ستاد مردمی حفاظت از طبیعت شاهرود نیز گفت: کوه شاهوار این شهرستان یکی از مهمترین منبع زندگی انسان و حیات وحش باید زیر مجموعه سازمان حفاظت محیط زیست قرار گیرد.
امیرحسین ولیان افزود: کوه شاهوار زیستگاه حیوانات کمیاب مانند خرس و آهو و درختان مهمی چون ارس است که رسیدگی به آن ها ضروری است.
وی، به برداشت از معدن بوکسیت این کوه اشاره و اظهار داشت: از آنجا که برای برداشت معدن بوکسیت لایه های بیرونی کوه شکافته می شود، صدمات زیادی مانند از بین رفتن درختان و نیز کوچ حیوانات وارد می شود.
دبیر ستاد مردمی حفاظت از طبیعت شاهرود، این نوع برداشت از معدن را موجب وارد شدن صدمات جبران ناپذیری به طبیعت برشمرد و ادامه داد: در بالادست روستای تاش معدن زغال سنگ هم از سال ها پیش فعال است اما معدنی که با ایجاد حفره ای در دل کوه از عمق زمین برداشت کرده و در سطح زمین خرابی چندانی به بار نداشته و آسیب زیادی به محیط زیست وارد نکرده است.
ولیان تصریح کرد: بوکسیت معدنی بسیار متفاوت و ویرانگر است چون روباز بوده و تمام خوراک خود را از سطح زمین برداشت می کند.
وی گفت: کوهی که خاک و پوشش گیاهی آن برداشته شود دیگر زنده نیست، برداشت این معدن روباز در چهار سال گذشته نزدیک به 200 هکتار از سطح شاهوار را تخریب کرده است.
ولیان تصریح کرد: پس از برگزاری چند اجتماع، با برخی مسئولان استانی مرتبط با موضوع نشست هایی برگزار شد.
وی ادامه داد: در حالی که پروانه برداشت میلیون ها متر مربع از معدن شاهوار صادر می شود، از پوشش گیاهی آن خبر ندارند، شاهوار یکی از کانون های پژوهش گیاه شناسی دانشمندان است .
دبیر ستاد مردمی حفاظت از طبیعت شاهرود با بیان اینکه قرار است برای برداشت بوکسیت حدود چهار میلیون متر مربع از وسعت شاهوار کاوش شود، یادآور شد: معدن کاوی برای برداشت بوکسیت از روستای تاش شروع می شود و در ارتفاعات روستاهایی چون قطارزرشک، ابرسیج، میغان و ابر ادامه می یابد به گونه ای که تمام پهنه را عاری از گیاه می کنند و در نهایت صخره ای خشک برجای خواهد گذاشت.
ولیان با اشاره به شروع اعتراضات مردمی از سال 90 و همزمان با آغاز به کار معدن در تاش، بیان کرد: در آن زمان هشدارهای لازم داده و با مردم روستاهای اطراف معدن در باره مضرات آن سخن گفته شد.

** تخریب منابع آب با استخراج معدن از کوه شاهوار
استادیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود، درباره استخراج اکسید و هیدروکسید آلومینیوم از دامنه شاهوار، بیان کرد: سرچشمه و سرشاخه‌های سیستم جمع‌آوری آب در حوضه آبخیز شاهرود- بسطام از ارتفاعات شمالی شاهرود یعنی شاهوار سرچشمه می‌گیرد و هرگونه دست‌کاری زمین در این سرشاخه‌ها، تأثیر مستقیمی بر منابع آب این منطقه دارد.
عبدالرضا جعفریان افزود: در فرآیند استخراج روباز معدن بوکسیت شاهوار، با ایجاد انفجارهای بزرگ، سنگ‌های آهکی بیش از 200 میلیون ساله را تخریب می‌کنند تا در حفره های کارستیک این سنگ‌آهک به ماده معدنی بوکسیت برسند.
وی با بیان اینکه این سنگ‌های آهکی به‌عنوان باطله معدن در مسیرهای آبراهه‌ای یا نقاط دیگر رها می‌شود، اظهار داشت: در حالی که با این روش، درواقع سنگ مخزن منابع آب شاهوار نابود و به‌عنوان باطله دور ریخته شده و فقط ماده معدنی بوکسیت پس از سنگ‌جوری و سنگ‌شکنی بار کامیون می شود.
این استاد دانشگاه تخریب سنگ مخزن شاهوار را بسیار نگران‌کننده دانست و گفت: چشمه‌های بزرگ و با آبدهی بالا در ناحیه شاهوار در مجاورت معدن ازجمله چشمه پیرمیشی٬ چشمه پری خانی و چشمه امیر دارای سنگ مخزنی آهک کارستیک هستند که آب را در خود ذخیره کرده و از محل این چشمه‌ها جاری می‌شوند.
جعفریان، به تغییر شیب توپوگرافی در مرز حوضه آبخیز شاهرود اشاره کرد و افزود: این معدن کاری در مرز شمالی حوضه آبخیز شاهرود - بسطام و در مجاورت حوضه آبخیز علی‌آباد گرگان قرار دارد، بنابراین چنین تخریب وسیعی سبب می‌شود که شیب توپوگرافی در حوضچه‌های جمع‌آوری آب در این مرز به سمت شمال تغییر کرده و آب بین حوضه‌ای حوضچه‌های متعلق به حوضه آبخیز شاهرود- بسطام از این بخش جدا و به سمت حوضه آبخیز علی‌آباد گرگان در مرز مشترک جاری شود.
وی تاکید کرد: عناصر این فلزات سنگین وارد منابع آبی نزدیک ماده معدنی شده و از طریق سیستم زهکشی آب‌های ناحیه به سرتاسر حوضه آبخیز شاهرود - بسطام منتقل می‌شود.
به گزارش ایرنا، از 70 نوع ماده معدنی شناسایی شده در کشور، 42 ماده در سمنان وجود دارد و این استان در برخورداری از میزان ذخایر گچ و نمک رتبه اول، ذخایر زغال سنگ و سلستین رتبه سوم کشور را دارا است.
کمبود منابع آبی، آلودگی آب های منطقه، احتمال وقوع سیل و به زیر آب فرو رفتن روستاهای دامنه شاهوار و بروز پدیده نوین ریزگردها در شمال شرق کشور و آسیب به پوشش گیاهی و حیات وحش، از جمله ضررهای معدن کاوی گسترده در این نقطه است.
به نظر می رسد هرگونه بهره برداری اقتصادی از منابع خدادادی، در ابتدا باید مبتنی بر مصون نگه داشتن دیگر عرصه های طبیعی باشد، اگر قرار است از ماده معدنی به سود منطقه بهره برداری اقتصادی شود، در وهله اول باید سلامت طبیعت، زیست گیاهی و جانوری و حیات انسان مدنظر قرار گیرد و در هر گونه برداشت برای توسعه اقصادی، منوط به مراقبت زیست محیطی تعیین شود.
7339/6103