لامپ های کم مصرف چه عوارض و معایبی دارند؟

لامپ‌ های کم‌ مصرف مدت زیادی است که جای لامپ‌های پرمصرف رشته‌ای را گرفته‌اند، اما همواره شایعه سرطان‌زا بودن آن موجب نگرانی شده است. در این مقاله سعی داریم تمامی عوارض‌های این لامپ‌‌ها را بررسی کنیم.

در گذشته لامپ‌های رشته‌ای کاربرد زیادی در خانه‌های مردم داشته‌اند، اما به دلیل مصرف انرژی بالا و داغ شدن سریع در زمان کوتاهی خراب شده و باید تعویض می‌شدند. از این رو سازندگان لامپ‌هایی را ساختند که با چنین مشکلاتی مواجه نمی‌شد و درصد بیشتری از انرژی الکتریکی را به روشنایی تبدیل می‌کرد. لامپ‌های فلورسنت فشرده مارپیچ (Spiral Compact Fluorescents) ‫که با عنوان لامپ های کم مصرف شناخته می‌شوند، گونه‌ای از لامپ تخلیه الکتریکی گازی بوده و با انرژی الکتریکی، جیوه موجود در گاز آرگون و نئون را تحریک می‌کند. نتیجه آن ساخت پلاسمایی است که پرتو فرابنفش تولید کرده و این پرتو به کمک ماده فلورسنت به نور مرئی تبدیل می‌شود. برخی از منابع پزشکی به عوارض لامپ های کم مصرف اشاره کرده‌اند که در ادامه این موضوع را بررسی می‌کنیم.

مهم‌ترین عوارض لامپ های کم مصرف

حتما شنیده‌اید که وقتی یک لامپ کم مصرف می‌شکند، مقادیر زیادی گاز‌های سمی به محیط پخش خواهد شد. در مقدمه اشاره شد که عملکرد لامپ های کم مصرف به جیوه وابسته است و اگر به هر دلیلی این فلز سمی از رشته‌های مارپیچ لامپ خارج شود، بسیار سمی بوده و موجب مسمومیت خواهد شد. در علم پزشکی به مسمومیت حاصل از جیوه، هیدرارژیریا (Hydrargyriasis) می‌گویند و زمانی که فرد با جیوه یا ترکیبات حاصل از آن ارتباط مستقیم داشته باشد به مسمومیت فلزی دچار خواهد شد. فلز جیوه بیشتر در ترمومترها، باتری‌های الکتریکی و لامپ‌ های کم‌ مصرف وجود دارد.

جیوه مایع در حالت ابتدایی سمی نیست، بلکه اشکال مختلف این فلز سنگین، خطرناک هستند به طوری که درصد بسیار کم آن، حتی حدود یک گرم برای از پای در آوردن یک فرد کافی است. زمانی که جیوه وارد بدن می‌شود در ابتدا موجب بسته شدن رگ‌های خونی فرد شده و مشکلات زیادی را از راه مسمومیت به همراه خواهد داشت. بدون شک با دانستن چنین خطرهایی کمی نگران شده‌اید، اما باید بدانید که لامپ های کم مصرف در زمان عادی که به خوبی روشنایی تولید می‌کنند موجب مسمومیت جیوه نمی‌شوند و تنها زمانی که جیوه به صورت بخار از آن‌ها خارج شود، خطرناک خواهد بود. بر اساس گزارش‌های منتشر شده، اگر لامپ‌ های کم مصرف شکسته شوند بیشتر از 6 برابر حالت عادی آلودگی تولید می‌کنند.

لامپ های کم مصرف بسیار به‌صرفه هستند

لامپ های کم مصرف انرژی بسیار کمی را برای تولید نور به کار می‌گیرند، یعنی برای روشنایی، فقط 25 درصد از انرژی مصرفی یک لامپ پرمصرف را نیاز دارند. طبق آمار دپارتمان انرژی آمریکا اگر هر فردی به جای لامپ پرمصرف از یک لامپ کم مصرف برای روشنایی خانه خود استفاده کند، می‌توان از انتشار گازهای گلخانه‌ای برابر با 800 هزار گاز منتشر شده از اگزوز خودروها جلوگیری کرد. از طرفی برخی بر این باورند با حذف لامپ‌های پرمصرف و روی آوردن به سمت لامپ های کم مصرف می‌توان از انتشار جیوه به عنوان یک فلز سمی در محیط جلوگیری کرد؛ زیرا برای تولید لامپ‌های پرمصرف از ذغال سنگ استفاده می‌شود و نیروگاه‌های تامین کننده آن نیز برای انجام فعالیت‌های خود به طور فاجعه‌آوری آلودگی جیوه ایجاد می‌کنند.

سرطان‌زا بودن لامپ‌ های کم مصرف واقعیت دارد؟

علاوه بر اینکه این لامپ‌ها به صورت شگفت‌آوری در مصرف انرژی به‌صرفه هستند، اما عوارض خطرناکی را به همراه خواهند داشت. بر اساس تحقیقات و بررسی‌های موسسه علوم ایالات متحده آمریکا (U.S. National Science Foundation) مشخص شد که روی پوشش سطحی لامپ های کم مصرف شکاف‌هایی وجود دارد که امکان خروج امواج ماورای بنفش (UV) را که توسط پوشش سطحی از جنس فسفر جذب شده و به نور مرئی تبدیل شده است، فراهم می‌سازد.

در گذشته موضوع وجود شکاف‌ روی پوشش سطحی از جنس فسفر لامپ های کم مصرف ، توسط محققان دانشگاه استونی بروک (Stoney Brook University) اثبات شده بود، اما در خصوص اینکه آیا از این شکاف‌ها امواج UVC و UVA به محیط منتشر می‌شود یا خیر، سال‌ها مورد بحث قرار می‌گرفت. بنابراین با تحقیقاتی که توسط موسسه علوم ایالات متحده آمریکا منتشر شده است، مشخص شد این شکاف‌ها چنین امواجی را به بیرون منتشر می‌کنند که قادر است سلول‌های پوست انسان را بسوزاند و احتمال بیماری ملانوما (گونه‌ای از سرطان که از بخش سلول‌های حاوی ملانوسیت‌ها یا رنگدانه‌ها گسترش می‌یابد) را افزایش دهد.

برخی از پژوهشگران با مطالعه بر تاثیر انتشار اشعه UV روی سلول‌های تولیدکننده کلاژن، کراتین و ترکیبات کلیدی پوست انسان به نتایج خوبی دست‌ یافتند. در واقع پژوهشگران پوست بدن انسان را در سه مرحله آزمایش و سپس نتایج را با هم مقایسه کردند. در مرحله اول آزمایش تاثیرپذیری پوست بدن (بدون آرایش) با نور لامپ های کم مصرف، مرحله دوم تاثیر پذیری پوست بدن با ذرات تیتانیوم دی اکسین ( ترکیبی از مواد مراقبت‌های پزشکی) و سرانجام در مرحله سوم همان آزمایش‌ها را با شدت نور یکسان با لامپ های پرمصرف انجام دادند.

دکتر میریام ریفایلوویچ (Dr. Miriam Rifailovich)، سرپرست این تحقیقات در خصوص نتایج آزمایش‌ها گفت:

بر اساس بررسی‌های انجام شده متوجه شدیم که در مرحله اول سلول‌های سالم پوست به اشعه UV واکنش نشان داده و نسبت به آسیب‌های این اشعه به طور کامل سازگاری دارد. در مرحله دوم اگر پوست با ذرات نانو تیتانیوم دی اکسین در ارتباط باشد، سلول‌های پوست با آسیب بیشتری مواجه خواهند شد. در مرحله سوم نتایج جالبی به دست آمده است؛ چرا که لامپ‌های پرمصرف چه با وجود ذرات نانو تیتانیوم دی اکسین و چه بدون این ذرات به هیچ عنوان به سلول‌های پوست بدن آسیبی وارد نمی‌کنند، اما نتایج نشان می‌دهد که بدون شک لامپ های کم مصرف روی سلول‌های بدن ما تاثیر می‌گذارند. به طور کلی اگر هر فرد در روز بیش از 8 ساعت در معرض نور لامپ های کم مصرف قرار بگیرد، بدن او بیش از 1000 برابر توان خود، اشعه UV دریافت می‌کند.

تاثیر لامپ های کم مصرف بر قدرت بینایی

برخی از پژوهشگران بر این باورند که لامپ های کم مصرف می‌توانند روی بینایی انسان‌ها نیز تاثیرات منفی بگذارند. از این رو در سال 2011 محققی با نام هلن‌ والز (Hellen L. Walls) مقاله‌ای را در مجله بهداشت عمومی (NCBI : National Center for Biotechnology Information) منتشر کرد که طبق آن، امروزه بسیاری از مردم برای کاهش مصرف انرژی به استفاده‌ از لامپ های کم مصرف تشویق می‌شوند که علاوه بر تمامی مزایای آن، عوارضی نظیر رشد بیماری‌های چشمی را به دنبال خواهد داشت.

نتایج تحقیقاتی هلن‌ والز و تیم تحقیقی او نشان می‌دهد لامپ های کم مصرف انسان را بیشتر از 12 درصد از حد معمول در معرض امواج ماورای بنقش قرار داده و بیماری‌های چشمی را به همراه دارد. برای مثال در کشور استرالیا آماری از افزایش سالانه 3 هزار بیمار مبتلا به آب مروارید چشم و 7500 مورد زائده ناخنک چشم (Pterygia) گزارش می‌شود. بنابراین باید بیش از پیش، مسئله خطرهای لامپ های کم مصرف جدی گرفته شود.

تاثیرگذاری لامپ های کم مصرف چگونه است؟

تاثیر گذاری این لامپ‌ها زمانی به اوج خود می‌رسد که یک فرد بیش از حد معمول در معرض نور لامپ های کم مصرف و سوسو زدن آن قرار بگیرد؛ زیرا کسانی که در برابر سوسو زدن نور این لامپ‌ها حساس هستند و خصوصا کسانی که به بیماری‌هایی نظیر اوتیسم، صرع، جذام، سندروم خستگی مزمن، لایم و سرگیجه مبتلا باشند با مشکلات جدی‌تری مواجه خواهند داشت.

بر اساس تحقیقاتی که سازمان بهداشت انگلستان بر روی لامپ های فلورسنت فشرده (CFLs) انجام داده است، پیشنهاد می‌شود بیشتر از یک ساعت به طور مداوم در طول شبانه‌روز در فاصله کمتر از 30 سانتی‌متری لامپ های کم مصرف قرار نگیرید. البته دقت داشته باشید که این مقاله بیشتر به لامپ های کم مصرف مارپیچ پرداخته است. این لامپ‌ها اشکال مختلفی دارند و همه آن‌ها مشکل‌زا نخواهند بود، اما بهتر است به مدت طولانی در معرض آن‌ها نباشیم و به فاصله استاندارد توجه کنیم؛ چرا که با رعایت نکردن فاصله مناسب، امواج ماورای بنفش آسیب‌های زیادی به پوست بدن می‌رساند.

حتما این نکات را جدی بگیرید

لامپ های کم مصرف زمانی برای انسان خطرناک خواهند بود که در معرض نور آن‌ها قرار بگیرید. پس سعی کنید بر اساس یک زمان و فاصله مشخص از نور این لامپ‌ها استفاده کنید. از طرفی این لامپ‌ها زمانی خطر جانی به همراه دارند که شکسته شوند. پس هر زمانی که با این اتفاق روبرو شدید، سریعا کودکان و به خصوص زنان باردار را از محل مورد نظر (مانند اتاق) خارج کنید و پیشنهاد می‌شود تا چند روز وارد آن محل نشوید. برای اینکه لامپ و تکه‌های شکسته آن را جمع‌آوری کنید حتما از ماسک و دستکش استفاده نمایید. همچنین دستگاه تهویه مطبوع را خاموش کرده و پنجره‌ها را برای خروج گازهای سمی باز کنید. برای اینکه بتوانید تکه‌های لامپ را از روی زمین بردارید از مقداری مقوا یا کیسه پلاستیکی استفاده کنید. توجه داشته باشید که به هیچ عنوان جاروبرقی را برای برداشتن تکه‌های شکسته به کار نبرید. پیشنهاد می‌شود تکه‌های شکسته لامپ‌ها را در خانه نگه ندارید و از طرفی در سطح آشغال هم نیندازید. بهترین گزینه برای دور انداختن این قطعه‌ها، مراکز بازیافت است. امیدوارم به مسئولیت شهروندی خود به خوبی عمل کنید.