زیبای بدون دود

تهران- ایرنا- روزنامه شهروند در گزارش امروز خود(چهارشنبه) از بهبود کیفیت هوای تهران نسبت به آبان پارسال و پاسخ به این سوال چه نهادهایی برای کاهش آلودگی هوا به وظایفشان عمل و چه نهادهایی کوتاهی کردند پرداخته است.

این آبان، با آبان‌سال پیش فرق داشت. هم بارانش بیشتر بود، هم دودش کمتر. ‌سال پیش ٧ روزِ آخر آبان با خاطره هوای ناسالم برای گروه‌های حساس تمام شد و آذر که از راه رسید، تعداد روزهایی که شهروندان در هوای ناسالم تنفس می‌کردند، رفته رفته بیشتر شد. آبان ماهِ گذشته، هوا ٢٣ روز ناسالم برای گروه‌های حساس، یک روز ناسالم برای همه و تنها یک روز سالم و در عوض حالا که هنوز آبان به پایان نرسیده، ٢٢ روز سالم را از سر گذرانده‌ایم، به علاوه ٤ روز پاک و ٢ روز ناسالم برای گروه‌های حساس.
بارش امسال، بیشتر از پارسال
وضعیت بارندگی تجمعی حوضه‌های آبریز نشان می‌دهد از اول امسال تا ٢٧ آبان ٣٨,٤ میلیمتر بارندگی در کل کشور رخ داده است، این درحالی است که براساس اطلاعات دفتر مطالعات پایه منابع آب وزارت نیرو در‌سال آبی ٩٧-٩٦ در همین مدت زمان ٣.٧ میلیمتر بارش داشته‌ایم. این آمار، افزایشی ٣٦.٣ میلیمتری را نشان می‌دهد. از طرف دیگر ارتفاع کل ریزش‌های جوی از اول مهر تا 27 آبان‌سال آبی 98-97 بالغ بر 48.6 میلیمتر بوده است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت( 26.3 میلیمتر) 84.8‌درصد افزایش و نسبت به دوره مشابه‌سال آبی گذشته( 12.3 میلیمتر) 295.1‌درصد افزایش نشان می‌دهد. علاوه بر این حجم بارش اول مهر تا 27 آبان معادل 80.094 میلیارد مترمکعب بوده است. اینها همه نشان امید است، اما ١١‌سال خشکسالی، کم بارشی و کاهش منابع آبی کشور را جبران نخواهد کرد.
آخرین آمار از آلودگی هوا
مرور آمارها نشان می‌دهد که آلودگی هوا در مهر و آبان امسال نسبت به‌سال پیش کاهش پیدا کرده است. این طور که لیلا نظری، سخنگوی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، به «شهروند» می‌گوید، درحالی‌که آبان ماه‌سال گذشته، یک روز ناسالم برای همه، ٢٠ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و تنها ٦ روز سالم بود، آمار کیفیت هوای تهران نشان می‌دهد که شهروندان از ابتدای آبان تا دیروز، ٢ روز ناسالم برای گروه‌های حساس، ٢٢ روز سالم و ٤ روز پاک را تجربه کرده‌اند. مقایسه مهرماه امسال و ‌سال پیش اما تفاوت چندانی را نشان نمی‌دهد،‌ سال گذشته، تهران یک روز پاک و ٢٩ روز سالم داشت و امسال تعداد روزهای سالم به ٢٨ روز رسید و روزهای پاک هم به ٢ روز افزایش پیدا کرد. از طرف دیگر روزشمار آلودگی هوا هم نشان می‌دهد از ابتدای‌سال ٩٧ تا دیروز (٢٨ آبان)، کیفیت هوای تهران ١٤ روز پاک، ٢٠١ روز سالم و ٢٩ روز ناسالم برای گروه‌های حساس بوده است. این درحالی است که‌سال گذشته در طول همین مدت، تهران ١٠ روز پاک، ١٩١ روز سالم، ٤٢ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و یک روز ناسالم را از سر گذرانده است.
کار، کارِ آسمان است
اما چه شد که آلودگی هوا کمتر شد؟ وحید حسینی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران و دبیر کارگروه ملی مصوبات کاهش آلودگی هوا از دلایل کاهش روزهای آلوده در آبان ماه امسال به «شهروند» می‌گوید: «ناپایداری جوی که در مهر و آبان امسال داشته‌ایم اصلی‌ترین دلیل این اتفاق است، اما مسائل جانبی دیگری هم در این نتیجه گیری تأثیر داشته است؛ برنامه‌هایی مثل تلاش‌هایی که باعث شده از‌سال گذشته مسأله گازوییل و گوگرد و گازهای SO٢ را حل کنیم، طرح نوسازی ناوگان حمل‌ونقل به خوبی پیش برود و محیط‌زیست مازوت سوزی کارخانه‌ها را کنترل کند. از طرف دیگر هرچند این اقدامات به‌طور مستمر انجام شده اما نمی‌توان کاهش آلودگی را نتیجه این کارها دانست و باید بیشتر به شرایط ناپایداری جوی مهر و آبان مدیون باشیم.»
با این روند آیا می‌توان پیش‌بینی کرد که در زمستان پیش رو، شهروندان آلودگی کمتری را تجربه کنند؟ حسینی جواب رد می‌دهد: «اگر پایداری جوی داشته باشیم، در زمستان حتما روزهای آلوده‌ای خواهیم داشت و مطمئنا پایداری جوی در زمستان اتفاق خواهد افتاد.» به گفته او مسأله آلودگی هوا تنها یک راه حل یا یک کلید طلایی ندارد و «باید برای افزایش کیفیت هوا، اعمال قانون به‌طور سراسری انجام بگیرد و برنامه‌های در نظر گرفته شده، همگی انجام شوند.»
چه کسی به وظیفه‌اش عمل نکرد؟
آلودگی هوای تهران و تجربه زندگی در دود، بحران هر ساله تهران بوده. همین موضوع تعطیلی‌های پی در پی مدارس و اداره‌ها را در پی داشته و علاوه بر این کنترل رفت و آمد خودروها و فعالیت کارخانه‌ها و صنایع دودزا را. این مشکل اما فقط مشکل پایتخت نبوده و کلانشهرهای دیگر هم به زنجیره آلودگی هوا در کشور پیوسته‌اند. از زمانی که آلودگی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مشکلات کلانشهرها مطرح شد و تاثیرات این موضوع را بر سلامت مردم گوشزد کردند، کارگروه ملی مصوبات کاهش آلودگی هوا به رسمیت شناخته شد و وظایفی بر دوش نهادها گذاشتند. حالا در وبسایت سازمان حفاظت محیط‌زیست نام همه دستگاه‌های مسئول، مصوبات، وظایف و همچنین پیشرفت برنامه‌ها آورده شده؛ وظایف انجام شده با نشان سبز، درحال انجام‌ها با نشان زرد و انجام نشده‌ها با نشان قرمز، پررنگ شده است. سازمان حفاظت محیط‌زیست یکی از این نهادهای مسئول است. بررسی فعالیت‌های این سازمان نشان می‌دهد بسیاری از فعالیت‌های محول شده به این نهاد، یا درحال انجام است و یا کارش به پایان رسیده است:
پروژه‌های تهیه و ابلاغ حدود مجاز آلایندگی خودروهای دیزل، اصلاح حدود مجاز آلایندگی معاینه فنی، الزام واحدهای صنعتی آلاینده به استفاده از تجهیزات کنترلی، راه‌اندازی و تکمیل شبکه ملی پایش آلودگی هوا، صدا و امواج با بهره‌گیری از سامانه‌های زمینی و ماهواره‌ای و الزام به استقرار سامانه پایش برخط صنایع بزرگ، تهیه و تدوین فهرست سالانه انتشار آلاینده‌های هوا در کلان شهرهای کشور، حمایت عمومی از گسترش فعالیت سازمان‌های غیردولتی در حوزه کاهش آلودگی هوا با افزایش مشارکت عمومی از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست درحال انجام است. از سوی دیگر ارایه گزارش سالانه آلودگی هوا درکشور به همراه عملکرد دستگاه‌های ذیربط به صورت دوره‌ای انجام می‌شود و تولید سیاهه انتشار آلودگی هوای کلانشهرها با همکاری کنسرسیوم دانشگاه‌های برتر تولید سیاهه انتشار آغاز شده است. با این اوصاف به نظر می‌رسد، سازمان حفاطت محیط زیست، به وظایفش آگاه است و دست کم آن طور که وبسایت این سازمان اطلاع‌رسانی کرده، هیچ کاری را پشت گوش نینداخته است. دبیر کارگروه ملی مصوبات کاهش آلودگی هوا اما از همکاری بعضی نهادها در برنامه‌های کاهش آلودگی هوا چندان راضی نیست: «نهادهای دیگر، هم همکاری می‌کنند، هم نه. بعضی دستگاه‌ها خوب به وظایفشان عمل نکرده و روی اجرای بعضی مصوبات عملکرد خوبی نداشته‌اند. فهرست مسئولیت‌ها و پیشرفت پروژه‌ها مدام به‌روز می‌شود و تابه‌حال چند مورد از نهادهایی که همکاری نکرده‌اند، به فهرست بدها اضافه شده‌‌اند! نامشان به دست رئیس‌جمهوری و معاون او، اسحاق جهانگیری رسیده است.» حسینی با گفتن اینها می‌گوید: «درباره عملکرد صنایع و نیروگاه‌ها خیلی نگران نیستم، چون ادارات کل محیط‌زیست در استان‌ها به این مسأله نظارت می‌کنند و به صنایع اجازه نمی‌دهند که مازوت بسوزانند و در صورت تخطی، تعطیلشان می‌کنند. ما تمرکزمان را بر خودروها و آلودگی‌های پراکنده گذاشته‌ایم. در تهران با ١٤٠‌هزار کامیون و کامیونت مواجه‌ایم که باید کنترل شوند، یکی‌یکی معاینه فنی بروند و سوخت دیزلی نداشته باشند. این‌که هر کدام از کامیون‌داران چقدر اعمال قانون را جدی بگیرند هم مسأله است.»
برنامه هایی که به نهادهای مختلف محول شده بر اساس تصویب‌نامه درخصوص تشکیل کارگروهی بر اجرای برنامه جامع کاهش آلودگی هوای کلان‌شهرها و همچنین تصویب نامه الزام دستگاه های اجرایی برای مقابله موثر با آلودگی هوا (در تاریخ ١٠ اردیبهشت ٩٣) انجام می‌گیرد.
او ادامه می‌دهد: «من به‌عنوان دبیر کارگروه ملی مصوبات کاهش آلودگی هوا چندان از اجرای برنامه‌ها راضی نیستم، اما ناامید هم نیستم، چون درنهایت جهت برنامه‌ها به سوی پایداری و کاهش آلودگی هواست.»
پلیس راهور در مقابل آلودگی هوا
پلیس راهور نیروی انتظامی، ازجمله نیروهایی است که به انجام مصوبات کارگروه موظف شده است. بررسی برنامه‌های این نهاد نشان می‌دهد که با تغییر عبارت «نداشتن مجوز فعالیت راننده وسیله نقلیه عمومی» در ردیف ٣٥ جدول جرایم تخلفات رانندگی به عبارت «نداشتن مجوز فعالیت راننده وسیله نقلیه عمومی یا انقضای مهلت اعتبار آن»، پروژه نوسازی تاکسی‌ها را به انجام رسانده، عبارت توقف وسایل نقلیه با موتور روشن بدون حضور راننده در راه‌ها در ردیف ١٥٣ جدول جرایم به عبارت توقف وسیله نقلیه با موتور روشن بدون حضور راننده در خودرو در راه‌ها و پارک‌سوارها و ترمینال‌های مسافربری تغییر یافته تا پروژه کارکرد درجا از تاریخ ابلاغ تصویب‌نامه اجرا شود، همچنین پروژه فیلتر ذرات (منوط شدن شماره‌گذاری خودروهای دیزلی به نصب فیلتر ذرات) از ابتدای‌ سال ١٣٩٦ با افزودن عبارت یا استاندارد یورو٥ EEV انجام شده است.
تنها پروژه انجام‌نشده از سوی پلیس راهور طرح LEZ است که اتفاقا، در برنامه‌های مهم جای می‌گیرد. در مصوبه کارگروه آمده است که «با توجه به اعلام آمادگی سازمان برنامه و بودجه در تامین بودجه تجهیزاتی موردنظر پلیس پیگیری لازم در استفاده از بودجه مذکور برای رسیدن به حداقل ٥‌میلیون استعلام روزانه پلاک مطابق مصوبه دولت صورت پذیرد.» مهلت اجرای این مصوبه ٢ هفته پس از جلسه کارگروه بوده و وزارت کشور و پلیس راهور نیروی انتظامی مسئول و همکار این پروژه بوده‌اند، اما پروژه هیچ پیشرفتی نداشته است.

از نهادهای دیگر چه خبر؟
بر اساس اطلاعات منتشرشده در وب‌سایت سازمان محیط‌زیست پایش بیماری‌ها و مرگ منتسب به آلودگی هوا به صورت سالیانه، براساس تصویب‌نامه الزام دستگاه‌های اجرایی برای مقابله موثر با آلودگی هوا (١٠/٠٢/٩٣) از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به صورت دوره‌ای انجام شده است. وزارت آموزش‌وپرورش هم با همکاری وزارت بهداشت، درج مباحث مرتبط با آلودگی هوا در محتوای درسی مقاطع مختلف را طبق همین مصوبه انجام داده است. در این میان، اما پخش رایگان مطالب آموزشی سازمان حفاظت محیط‌زیست در صداوسیما که از زمان ابلاغ باید صورت می‌گرفت، به‌طور گسترده انجام نشده است. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات هم یکی دیگر از نهادهای مسئول است. پروژه گسترش زیرساخت الکترونیکی خدمات‌رسانی برای کاهش سفرهای درون‌شهری به میزان دوبرابر وضع موجود باید در طول ٣٠ ماه و براساس تصویب‌نامه الزام دستگاه‌های اجرایی برای مقابله موثر با آلودگی هوا انجام می‌گرفت، اما وضع پیشرفت این پروژه این‌طور توصیف شده است: «توسعه شبکه زیرساخت و نیز مجوز تاسیس دفاتر پیشخوان دولت، همچنین انجام خدمات مبتنی‌بر کد‌های USSD انجام گرفته است. گزارش اقدامات از سوی دستگاه مذکور وصول نشده است.» بانک مرکزی تنها مصوبه محول‌شده به این نهاد را به سرانجام نرسانده است. براساس اعلام کارگروه ملی مصوبات آلودگی هوا، بانک مرکزی باید به نوسازی ناوگان عمومی کمک می‌کرد، اما هنوز چنین نکرده است.

وزارت کشور و ٥ کارِ ناتمام
شمار پروژه‌هایی که وزارت کار براساس مصوبات کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا برای بهبود کیفیت هوا باید به سرانجام برساند، ٨ مورد است، اما این نهاد از این ٨ مورد، تنها ٣ کار را به سرانجام رسانده و ٢ وظیفه را نصفه‌ونیمه رها کرده و به مابقی مصوبات اصلا رسیدگی نکرده است. براساس بررسی‌های «شهروند» تخصیص کد جریمه برای خودروهای فرسوده در محدوده کلانشهرها، ظرف دو هفته پس از ابلاغ تصویبنامه از سوی وزارت کشور و با همکاری وزارتخانه‌های راه و شهرسازی و دادگستری و راه‌اندازی سامانه سیمفا هم با همکاری نیروی انتظامی انجام شده است. همچنین ایجاد ساختار یکپارچه معاینه فنی به‌صورت الکترونیکی منطبق با اطلاعات معاونت پلیس راهنمایی‌ورانندگی به سرانجام رسیده، اما وظایف انجام‌نشده‌ای هم در فهرست کاری این نهاد قرار دارد، مثل اجرای طرح LEZ در کلانشهرها که فقط در تهران انجام گرفته و نه در تمام کلانشهرهای آلوده.

وزارت امور اقتصاد و دارایی و بی‌توجهی به آلودگی هوا
تنها به سرانجام رساندن دو مصوبه به وزارت امور اقتصاد و دارایی واگذار شده است، اما این نهاد به هیچ یک از این دو رسیدگی نکرده و از این نظر می‌تواند در فهرست بدهاجای بگیرد.

وزارت صمت و تنها یک کار انجام شده
از میان وظایف وزارت صنعت، معدن و تجارت تنها ممنوعیت ثبت سفارش موتورسیکلت کاربراتوری انجام شده است. این نهاد ٥مصوبه را رها کرده، یکی را به کلی به نهاد دیگری محول کرده و یکی دیگر را نصفه‌ونیمه به انجام رسانده است و می‌توان گفت به‌طورکلی آلودگی هوا را مسأله خود نمی‌داند.

وزارت نفت
توزیع سوخت دیزل یورو ٤ در کلانشهرها با نظارت سازمان محیط‌زیست، توزیع سوخت دیزل مناسب خودروهای دارای فیلتر ذرات و گرفتن معاینه فنی موتورخانه‌ها از سوی دستگاه‌های دولتی ازجمله برنامه‌های مهمی است که از سوی وزارت نفت انجام شده. این نهاد علاوه بر این، کارهای دیگری درحال انجام دارد؛ مثل استانداردسازی سوخت مصرفی کلانشهرها با استاندارد یورو٤ و ٥ و سوخت نیروگاه‌ها ، مدیریت تقاضاهای سفر وزارت نفت (درون‌شهری) و وزارت راه و شهرسازی (برون‌شهری) با همکاری وزارت کشور.
روزنامه شهروند
7247/