آغاز به کار معاملات گواهی سپرده ذرت

هم‌اکنون زمان مرسوم برای معاملات ذرت در بورس کالا فرارسیده و می‌توان امیدوار بود که حجم معاملات ذرت در این بازار تقویت شود. البته انتظارها از معاملات جو محقق نشد و دلیل آن را باید در نوسان قیمت‌ها در بازار آزاد خارج از بورس جست‌وجو کرد. بازار زعفران هم در فصل برداشت با افت نسبی قیمت‌ها روبه‌رو شده است. این موارد اگرچه در ابتدا چهره عمومی بازار محصولات کشاورزی در بورس کالا را ترسیم می‌کند ولی در نهایت به بررسی دقیق‌تری نیاز دارد. به همین دلیل در گفت‌وگویی با دکتر علیرضا ناصرپور، معاون توسعه بازار و مطالعات اقتصادی بورس کالای ایران به بررسی آخرین رخدادها در بازار محصولات کشاورزی پرداختیم. وی در ابتدای این گفت‌وگو عنوان کرد: معامله ذرت در چارچوب ماده ۳۳ قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی از روز گذشته آغاز شده و در اولین روز معاملاتی، ذرت موجود در یک انبار در استان کرمانشاه در چارچوب اوراق سپرده کالایی مورد معامله قرار گرفت. این در حالی بود که زلزله اخیر در این استان تأثیری بر روند معاملات بر جا نگذاشت و هیچ تاثیر مهمی بر کیفیت کالاها، شرایط معامله و تحویل یا ویژگی‌های انبارداری هم ثبت نشد. این ویژگی مهم به این معنی است که انبارهای مورد پذیرش بورس کالای ایران همگی از استانداردهای کیفی لازم برخوردار هستند و معامله‌گران می‌توانند از امنیت دارایی‌های خود و کیفیت محصولات تحویلی مطمئن باشند. این مطلب به معنی سختگیری‌ها در فرآیند پذیرش انبارهایی است که از بورس مجوز می‌گیرند. البته در روزهای پیش‌ رو تعداد انبارهایی که در معاملات ذرت مشارکت می‌کنند افزایش خواهد یافت.

این در حالی است که امسال قیمت‌های تضمینی محصولات کشاورزی به جز گندم زیر قیمت بازار است یعنی ناخودآگاه جذابیت عرضه در بورس کالا یا فروش با این نرخ محدود خواهد شد ولی تاکنون شاهد عرضه ذرت در قالب معاملات ماده ۳۳ هستیم. به‌عنوان یک نمونه مشخص قیمت تضمینی ذرت برای سال زراعی جاری نزدیک به هزار و ۵۶ تومان است ولی نرخ کشف شده روز گذشته در معاملات اوراق سپرده کالایی نزدیک به یک هزار و ۳۸۵ تومان بود. در همین معامله قیمت عرضه نزدیک به یک هزار و ۲۰۰ تومان بود ولی در نهایت همان ۱۳۸۵ تومان معامله شد. همین نکته که با وجود قیمت‌های بالا در بازار آزاد و جذابیت واسطه‌گری و حضور دلال‌ها باز هم عرضه‌کنندگان مایل هستند کالای خود را در بورس کالای ایران معامله کنند خود جای بررسی دقیق‌تری دارد. از سوی دیگر کف قیمت‌ها در بازار داخلی به موازات معاملات بورس کالا تشخیص داده می‌شود یعنی کمترین قیمت ممکن در بازار با فرض تضمین ویژگی‌های کیفی و شرایط تحویل در بورس کالا شناسایی می‌شود. این مطلب به معنی ایجاد یک بازار رسمی منسجم و دقیق‌ برای کشف قیمت‌هاست و تجربه نشان داده که کشاورزان معامله در بورس کالا را یک اولویت برای خود به شمار می‌آورند. در معامله در بورس کالا ریسک اعتباری تقریبا وجود ندارد و کشاورزان ساد‌ه‌تر به پول خود می‌رسند. پرداخت مدت‌دار هم در این شیوه معامله وجود ندارد و در فاصله کوتاهی وجه حاصل از معاملات به حساب فروشنده واریز می‌شود.

۳ عرضه ذرت تا پایان سال

وی در ادامه عنوان کرد: هنوز هم شاهد پیگیری‌های وزارت جهادکشاورزی در مسیر رونق و توسعه این بازار هستیم و برای سال جاری عرضه ذرت ۳ استان خوزستان، فارس و کرمانشاه از مسیر اوراق سپرده کالایی به انجام می‌رسد. البته در این شیوه شرکت پشتیبانی امور دام به‌عنوان مباشر طرح وارد عمل شده است و به‌عنوان مباشر فروشندگان بخشی از عملیات عرضه در بورس کالا را انجام می‌دهد. سال گذشته نزدیک به ۶۵۰ هزار تن ذرت در بورس کالای ایران مورد معامله قرار گرفت که از این میزان ۴۶۰ هزار تن آن در چارچوب اوراق سپرده کالایی بود. برای سال جاری امکان کاهش حجم معاملات در بورس کالا وجود دارد آن‌هم در شرایطی که خشکسالی سال گذشته و مخصوصا رشد جدی قیمت‌ها در بازار آزاد به کاهش جذابیت معامله در بورس منجر می‌شود.

وی در ادامه با اشاره به سختگیری‌های انبارداری و دریافت کالا در کنار تسویه وجوه سریع و امکان رقابت قیمتی و استانداردها و تضمین‌های مختلف در بورس کالا گفت: این موضوعات موجب شده تا تجربه مطلوبی از معامله در بورس فراهم شود که تمایل به تداوم این شیوه معاملاتی را ایجاد کرده است. البته خشکسالی‌ سال گذشته تاثیر چندانی بر وضعیت تولید و معاملات نداشت و مخصوصا بارش‌های اخیر به تقویت تولید ذرت نیز منجر شد. برای امسال احتمال عرضه و معامله ۴۰۰ هزار تنی ذرت در بورس کالا وجود دارد اگرچه این رقم به نسبت کارنامه معاملاتی سال گذشته اندکی تضعیف شده، ولی حتی در سال قبل هم برآوردها با کارنامه معاملاتی تفاوت داشت و برای سال جاری هم نمی‌توان گفت که دقیقا چه رقمی از ذرت در بورس کالای ایران مورد معامله قرار می‌گیرد.

معاون توسعه بازار و مطالعات اقتصادی بورس کالای ایران در ادامه این گفت‌وگو در پاسخ به پرسشی در مورد معاملات جو در بورس کالا گفت: امسال ماده ۳۳ قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی اجرا نشد و البته دلیل آن هم بالابودن قیمت جو در بازار داخلی بود که به معنی عدم نیاز به اجرای این شیوه معاملاتی در بورس کالاست. در فرآیند قیمت تضمینی؛ دولت فاصله بین قیمت تضمین‌شده و نرخ مورد معامله را پرداخت می‌کند، ولی هم‌اکنون قیمت‌های مورد معامله در بازار آزاد بسیار بالاتر از قیمت‌های تضمینی است و نیازی به مداخله دولت در این زمینه وجود ندارد. به‌صورت دقیق‌تر جو چندانی برای تحویل در بورس کالا و معاملات آن وجود نداشت و این رویکرد معاملاتی هم اجرایی نشد. البته گندم نیز همین سرنوشت را دارد و در ابلاغیه امسال هیأت وزیران به آن اشاره نشده است. ضمنا امسال معاملات قیمت تضمینی در بورس کالا انجام نمی‌گیرد و باز هم معاملات با همان فرآیند کلی خرید تضمینی اجرایی خواهد شد. البته این به معنی عدم عرضه گندم در بورس کالا نخواهد بود و گندم به‌صورت معمول در بازار فیزیکی مورد داد و ستد قرار خواهد گرفت. دولت خود گندم را عرضه خواهد کرد و خریداران اصلی با نرخ‌های مرسوم نسبت به خرید گندم اقدام خواهند کرد.

افت قیمت زعفران غیرمنطقی نیست

معاملات زعفران در بورس کالا آخرین بخش گفت‌وگو با دکتر ناصرپور بود. وی در مورد شرایط فعلی حاکم بر بازار زعفران عنوان کرد: هم‌اکنون زمان برداشت زعفران است و این مطلب به این معنی است که عرضه به مرور زمان افزایش می‌یابد مثلا هم‌اکنون در زمانی قرار داریم که نزدیک به ۳۵۰ تن زعفران باید از گل جدا شود و این فرآیند تا آخر آذرماه ادامه خواهد داشت یعنی می‌توان گفت که در روزهای جاری شاهد افزایش عرضه‌ها هستیم، بنابراین افت قیمت‌ها چندان هم غیرمنطقی نیست. این در حالی است که زمانی شاهد معاملات نوبرانه زعفران بودیم که خود به معنی رشد قیمت‌ها قلمداد می‌شود. ولی هم‌اکنون بازار در حال بازیابی خود است و با واقعیت‌های موجود همخوانی بیشتری پیدا می‌کند. در هر حال هم‌اکنون ۳ رخداد مهم در بازار زعفران در حال خودنمایی است که تأثیرگذاری آن مشهود است. در فصل برداشت زعفران قرار داریم و افزایش عرضه منطقی است. پیمان سپاری ارزی هم خود به معنی سرعت‌گیر مهمی در مسیر صادرات رعفران ایفای نقش کرده است و به تکانه قیمتی منفی و مهمی منجر شده است و از طرف دیگر در هفته‌ها و ماه‌های اخیر نوسان قیمت دلار هم کاهشی بوده و همین سیگنال هم به عقبگرد بهای زعفران در بازارهای نقدی، سپرده کالایی و آتی زعفران منجر شده است.

وی در ادامه عنوان کرد: برای سال جاری دورنمای بازار محصولات کشاورزی مطلوب ارزیابی می‌شود و با توجه به بارش‌های فعلی این امیدواری‌ها حتی تقویت شده است. برای بازار زعفران اما سال خوبی پشت سر گذاشته شد و وضعیت این بازار به معنی تحول در حوزه معاملات محصولات کشاورزی بر پایه ابزارهای مالی در بورس کالا بود.

معاون توسعه بازار و مطالعات اقتصادی بورس کالا در مورد فعالیت‌های در دست اقدام در فاز توسعه بازارها عنوان کرد: هم برای زعفران نگین و هم زعفران سرگل در حال برنامه ریزی‌ برای راه‌اندازی قراردادهای مشتقه جدیدی هستیم و در آینده اجرایی خواهد شد. همچنین در حال بررسی برای پذیرش انبارهای جدید در حوزه معاملات زعفران هستیم. هر انباری که تقاضای پذیرش داشته باشد و از لحاظ کیفی مورد تایید باشد برای ما قابل قبول است و از این مسیر محدودیتی در بورس کالا وجود ندارد، اگرچه تاکنون درخواست‌ها اغلب از منطقه خراسان مخصوصا استان خراسان رضوی بود. شاید پذیرش انبار در سایر استان‌ها مخصوصا برای زعفران بتواند به رونق مضاعف این بازار کمک کند و خریداران بیشتری را به این سمت جذب کند. از سوی دیگر و از لحاظ مقررات بورس؛ انباردار موظف است کالا را در انبار تحویل دهد ولی بر پایه توافقات شخصی این پتانسیل وجود دارد که اشخاص در هر نقطه‌ای بتوانند این کالا را تحویل بگیرند.وی در پایان این گفت‌وگو درخصوص زمان سررسید گواهی سپرده کالایی در انبارها عنوان کرد: در این زمان خریدار موظف است کالای خریداری شده خود را در موعد مقرر تحویل بگیرد. البته پس از این زمان و البته پس از تحویل فیزیکی خارج از سیستم گواهی سپرده کالایی در بورس، امکان نگهداری کالا به‌صورت امانی توسط انباردار وجود دارد.

نوسان قیمت‌ها در بازار جهانی محصولات کشاورزی

روزهای عجیبی در بازارهای جهانی محصولات کشاورزی تجربه می‌شود. هنوز کاهش قیمت‌های جهانی بازارهای کالایی و مخصوصا نفت خام در بازار محصولات کشاورزی سرشکن نشده است و این بازارها در برابر افت نرخ مقاومت می‌کنند. از سوی دیگر وضعیت تولید در جهان هم تعریفی ندارد و در روزهای سرد سال در نیم‌کره شمالی دیگر زمان برداشت به اواخر خود رسیده ولی برای برخی از کالاها به تازگی آغاز شده است هرچند گستردگی چندانی ندارد. در نیم‌کره جنوبی زمین اما زمان کاشت به پایان رسیده، ولی هنوز زمان برداشت برای بسیاری از کالاها فرانرسیده است. این وضعیت شکننده موجب شده تا حجم عرضه، برتری چندانی نداشته باشد و حتی در شرایطی شاهد عقب‌نشینی برخی از تولیدات هستیم. خشکسالی واقعیتی است که بسیاری از کشورهای جهان با آن رو‌در‌رو شده‌اند و همین سیگنال مهم تاکنون اجازه نداده تا کاهش قیمت‌های چشمگیری در این بازارها داشته باشیم. شاید زمان آن فرارسیده باشد تا بازارهای محصولات کشاورزی را از سایر بازارهای کالایی تفکیک کنیم. البته شاید این حجم از خشکسالی و کاهش حجم تولید در سال‌های اخیر بی‌سابقه باشد ولی تا زمانی که این رخدادها در بازار با تغییر در قیمت‌ها خودنمایی نکند، نمی‌توان به آن توجه جدی داشت. اگر بازار محصولات کشاورزی میل به رشد قیمت‌ها داشت باید شواهد متقن و گسترده‌ای از آن در نوسان قیمت‌ها و رخدادهای پیدا و پنهان بازارها مشاهده می‌شد.

نگاهی به وضعیت بازارهای جهانی محصولات کشاورزی نشان می‌دهد که یک روال کلی در بازارهای جهانی وجود ندارد. به‌عنوان مثال در یک سال اخیر بهای سویا، برنج و شکر کاهش داشته ولی در کنار آن قیمت گندم، پنبه، جو و ذرت به نسبت مدت مشابه سال قبل افزایشی شده است. این داده‌ها نشان می‌دهد که غلات و محصولات کشاورزی رایج و پرمخاطب اغلب با رشد قیمت‌های بیشتری همراه شده یعنی عقب‌ماندگی نرخ در مقایسه با سایر کالاها را تا حدودی جبران کرده است. از سوی دیگر شاهد کاهش قیمت کود، هزینه سوخت و هزینه‌های حمل و نقل هستیم که این موارد هم به افت قیمت‌ها کمک می‌کند.

پیش‌بینی‌های مبهم از آینده بازارهای جهانی

با توجه به این موارد همین مقاومت غلات و محصولات کشاورزی رایج در بازارهای جهانی در برابر افت نرخ نشان می‌دهد پشتوانه‌های قیمتی در این حوزه‌های کالایی قدرتمند است و بازارها چندان هم به رشد حجم تولید در این گروه‌های کالایی خوش‌بین نیستند. این سیگنال البته نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد گویی رخدادهای قیمتی اخیر در سایر بازارهای کالایی نتوانسته است تاثیرگذاری خود را بر این بازارها به اثبات برساند. به‌صورت دقیق‌تر این بازارها اگرچه مستعد رشد قیمت‌ها هستند ولی برای اثبات این توانمندی نیاز دارند تا در روزهای آینده در برابر افت قیمت‌ها از خود مقاومت نشان دهند. به احتمال قوی در روزهای آینده شاهد ثبات نسبی در قیمت غلات و آرامش بیشتر در این بازار خواهیم بود ولی در نهایت تا زمانی باقی‌مانده تا فصل برداشت کشت پاییزه یا زمان برداشت در نیمکره جنوبی زمین با رشد قیمت‌ها همراه خواهد شد.

این شرایط را باید مهم ارزیابی کرد زیرا به‌شدت مبهم است و همچنین احتمال رشد نرخ در تقابل با کاهش قیمت‌های جهانی سایر بازارهای کالایی را مطرح می‌کند. از سوی دیگر هنوز ذهنیت دقیقی در مورد حجم و شرایط برداشت محصولاتی که هم‌اکنون کاشته شده وجود ندارد و بهبود شرایط بارش در اقصی‌نقاط جهان شاید بتواند بخشی از نگرانی‌ها از محدودیت‌های عرضه را جبران کند. ابهام در مورد بازارهای جهانی محصولات کشاورزی بیش از چیزی است که به‌نظر می‌رسد ولی همین نکته که تاکنون همین نرخ‌ها را نگه داشته است خود موفقیت بزرگی به‌شمار می‌رود.