مرگ عدالت یعنی مرگ امید/بر خدا واجب نیست ما را از چاه بیرون بیاورد

خبرگزاری شبستان، گروه اندیشه: «پروفسور کریستین (یحیی) بونو»، فیلسوف و اسلام‌شناس فرانسوی شب گذشته میهمان پیام فضلی‌نژاد در هجدهمین برنامه تلویزیونی «شوکران» بود.

وی در ابتدای این برنامه درباره شتاب سرسام‌آور تمدن مادی که عرصه را بر حیات طبیعی و زیست مسلمانی تنگ کرده است، گفت: به‌نظرم بزرگ‌ترین گناه اخلاقی این است که پدر و مادر سیر بخورند و بگذارند بچه‌های‌شان کنارشان از گرسنگی بمیرند. ما الان به هر اندازه که می‌توانیم داریم مصرف می‌کنیم ولی سوال برای ما مطرح نیست که برای ‌نسل آینده‌‌ چه خواهد ماند و در چه جهانی زندگی خواهند کرد؟

این فیلسوف فرانسوی اظهار کرد: بحران‌های کنونی یک‌دفعه به‌وجود نیامده است. از بین رفتن اکثر موجودات زنده یک‌دفعه به‌وجود نیامده. نابودی محیط ‌زیست را کلوب رُم پیش‌بینی کرده بوده ولی هشدارها شنیده نمی‌شدند. تقصیر دانشمندان و فلاسفه نیست.

بونو با تحلیل نقش سرمایه‌داری در این شرایط گفت: سرمایه‌داری امروز سرمایه‌داری فاینانس است یعنی به‌اصطلاح «تجارت پول». چون فقط ارقامی است در کامپیوتر که از یک حساب به حساب دیگر جابه‌جا می‌شود و دیگر ربط و برابری در ثروت حقیقی ملموس خارجی ندارد. الان خلق پول یعنی وام دادن. هروقت که بانک وام می‌دهد دارد پول خلق می‌کند یعنی فقط ارقام؛ یک میلیارد وام داده یعنی یک میلیارد خلق کرده که وجود خارجی ندارد.

وی افزود: یک مشکل دیگر هم این است که سرمایه‌داری تولیدات علمی مانند دارو و... را قبضه کرده و برای سود حاضر است گاهی معایب یا ضرر یک دارو را بپوشاند و مخفی نگه‌دارد. یا فرآورده‌های تراریخته.

مترجم و مفسر قرآن کریم گفت: جالب است که بعضی از متفکران و دانشمندان گفتند از سیاستمداران ناامید شدند و نظرشان این بود که تنها نهادی که می‌تواند واقعا یک تغییر ایجاد کند ‌ـ‌نهاد اجتماعی و نه نهاد اقتصادی‌ـ‌ موسسات دینی است. یعنی کلیسا، یعنی مدارس علوم دینی ولی متاسفانه تابه‌حال نتیجه ندیده‌اند؛ نه از طرف کلیسا، نه از طرف نهادهای بودیست یا مسلمان و... .

وی در پاسخ به این پرسش که آیا امروز نباید بگوییم که دیگر فلسفه عدالت به بن‌بست رسیده و مرگ عدالت را اعلام کنیم، اظهار داشت: مرگ عدالت یعنی مرگ امید. تنها چیزی که به نظرم می‌رسد مربوط به همان آخرین وصیت امیرالمومنین(ع) است که می‌فرمود امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید که آن‌وقت بدترین شما بر شما تسلط پیدا می‌کنند و دعا می‌کنید و مستجاب نمی‌شود. یک چیز منطقی است که امیرالمومنین می‌گوید. اگر شما کاری عقلانی نکنید و به‌اصطلاح خودتان را در چاه می‌اندازید، بر خدا واجب نیست که شما را از چاه بیرون بیاورد. ما امر به معروف و نهی از منکر را ترک کردیم و در یک چاه افتاده‌ایم. دعا کنیم یعنی چه؟ یعنی هنوز انتظار داریم که خدایا بیا و من را نجات بده.

این محقق ادامه داد: این انتظار که می‌گویند انتظار منجی، انتظار حضرت مهدی(عج)، این انتظار را اگر از دست بدهیم، یعنی دیگر خدا هیچ امیدی به بشریت ندارد. اگر کسی اعتقاد به خالقی برای جهان دارد، پس معتقد است این مبدأ عادل و داناست یعنی عادل و حکیم؛ بالاخره این جهان را بدون اینکه تمام مراحلش را در نظر بگیرد،‌ شروع نکرده است. نه!

این فیلسوف خاطرنشان کرد: اگر می‌خواهیم یک فلسفه به‌دردبخور داشته باشیم -اسلامی یا انسانی، هرچه بگوییم‌-‌ باید سه ویژگی را داشته باشد؛ یکی عقل‌گرا باشد یعنی ما نمی‌توانیم با احساسات و شور و... فلسفه‌بافی کنیم. دوم واقع‌گرا؛ چون اگر ما فلسفه ببافیم و هیچ ربطی با واقعیت نداشته باشد، به چه دردی می‌خورد؟ سوم باید همراه و هم دوش با علوم روز هم باشد.

وی در بخش دیگری از این برنامه درباره ترجمه متون یونانی به عربی گفت: بعضی الان ایراد می‌گیرند که چرا ما مسائل فلسفی را از یونان و دیگران گرفته‌ایم. در پاسخ باید گفت مساله عقلی را از هر کسی که به آن رسیده باشد، می‌توان گرفت اما مساله دوم پدیده مهم‌تری است و جای تامل دارد؛ اینکه پس از اختراع چاپ، 300سال طول می‌کشد تا مسلمانان در مصر اولین چاپخانه را دایر کنند. ظاهرا این جلوگیری از پذیرفتن چاپخانه هم از سمت علمای سنی و شیعه برآمده بوده است.

بونو در پاسخ به این پرسش که آیا سیاست مانع گفت‌وگوی فلسفی میان ایران و غرب نخواهد شد، تصریح کرد: نه برعکس. این بیشتر شبیه شعار است تا برخورد فکری و عقلانی. چقدر شنیده‌ام که «اثبات کردن برتری فلسفه اسلامی بر فلسفه غرب»! اصلا این گزاره معنا ندارد. کدام فلسفه اسلامی؟ ممکن است بین دو فکر یا دو فیلسوف یا دو جریان نزاع باشد اما یک جریان یکسان که به‌عنوان فلسفه اسلامی باشد، چنین چیزی نداریم. اصلا دین در رده فلسفه وارد نمی‌شود که فلسفه بخواهد دینی باشد یا نباشد. فلسفه در سطح عقلی است و دین در سطح تصورات مثالی و خیالی است.

گفتنی است، شوکران محصول مشترک حوزه هنری و شبکه چهار سیما است که به تهیه کنندگی علی قربانی دوشنبه ها حوالی ساعت 21 از آنتن این شبکه پخش و بازخش آن روزهای سه شنبه ساعت 10 صبح و یکشنبه ها ساعت 19 است.

پایان پیام/248