چرا پیام رسان های داخلی موفق نیستند؟

نشست تخصصی بررسی طرح ساماندهی پیام رسان های اجتماعی عصر امروز -یکشنبه ۱۸ آذرماه- در دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه‌ها برگزار شد.
امیر خوراکیان معاون مرکز ملی فضای مجازی، دکتر محمد سلطانی فر معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دکتر اکبر نصرالهی رییس دانشکده ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، دکتر مهرداد نوابخش استاد جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، دکتر باقر انصاری استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی و حمید ضیایی پرور مدیر کل دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه‌ها از سخنران‌های این نشست بودند.

بنا بر این گزارش، در ابتدای این نشست گفت وگوی تلفنی با غفاری مدیرعامل پیام‌رسان ایتا برقرار شد و طی آن غفاری از تغییر طرح ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی و کاهش مواد آن از ۳۳ به ۲۱ ماده خبر داد.

غفاری ادامه داد: طرح اولیه بسیار ابتدایی، ساده، پیش پا افتاده و بدون کارشناسی بود. تمام دستگاه‌ها دعوت شدند و روی بند بند آن نظر دادند البته چند بند هست که روی آن اتفاق نظر نبود و به کمیسیون فرهنگی سپرده شد. اصلاح‌های انجام شده شامل چند مورد بود برای مثال بند چالش‌برانگیز مرزبانی دیجیتال (در فصل صیانت از حریم داده‌ها) ،ماده ۱۲ اصلاح شد و ماده ۲۹ مبنی بر لزوم دریافت مجوز کانال‌ها حذف شده است.

در ادامه این نشست تخصصی حمید ضیایی‌پرور مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌‌ها گفت: این طرح چند ماده جنجالی دارد که علیرغم صحبت‌های آقای غفاری، چون هنوز طرح ۳۳ ماده‌ای قبلی روی سایت مرکز پژوهش‌های مجلس قرار دارد نه طرح جدید، ما مبنای نقد و بررسی را همان طرح منتشر شده قرار می‌دهیم.

** سلطانی‌فر: در نقد طرح ساماندهی پیام رسان های اجتماعی باید فراجناحی عمل کنیم

«محمد سلطانی‌فر» معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در ابتدای صحبت‌های خود با اشاره به ضرورت برگزاری این نشست گفت: ما به عنوان دولت احساس‌مان این است که نباید از کنار این بحث بی‌تفاوت بگذریم چراکه سکوت ما ممکن است اتفاقاتی را ایجاد کند که در آینده پشیمان شویم. هرچند که اکنون هم پرداختن به این طرح دیر شده و ما نسبت به اتفاقاتی که در فضای مجازی رخ می‌دهد خیلی عقبیم.

وی با اشاره به اینکه همه ما نسبت به صیانت از حقوق شهروندی و حفظ حریم خصوصی و... دغدغه داریم، بیان داشت: سوال این است که از چه زاویه‌ای می‌خواهیم به آن نگاه کنیم؟ در برخورد با پیام‌رسان‌ها باید نگاه ایجابی داشته باشیم اما متاسفانه رفتار ما تاکنون سلبی بوده است؛ مثل قانون برخورد با ماهواره. برای طرح ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی هم این نگرانی را حس می‌کنیم که می‌خواهیم قانونی تصویب کنیم که جریانی را شکل دهد و بعد لغو شد و موجب تمسخر.

سلطانی فر ادامه داد: در نقد و بررسی این طرح باید نگاه اصلاح‌طلبی یا اصولگرایی را کنار بگذاریم، گفت: ما به عنوان کارشناسان رسانه به نمایندگان مجلس اعلام می‌کنیم که آمادگی ارائه هرگونه مشاوره را قبل از اینکه طرح به تصویب برسد، داریم. ما نسبت به آنچه که به آینده، جوانان و فضای مجازی مربوط است بی‌تفاوت نخواهیم بود، حساسیت به خرج می‌دهیم و حتی اگر طرح و لایحه بود بدون کارشناسی از کنارش نمی‌گذریم. خواهش می‌کنم کسی این مساله را جناحی نبیند چون این موضوع منافع ملی است و باید به آن ورود کرد.

** انصاری: می‌خواهیم نظام نظارت کنترل بر رسانه در کشور را وضع کنیم

«باقر انصاری» استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی در ادامه این نشست گفت: در هر ابتکار قانونی چه طرح و چه لایحه با چند سوال اساسی مواجهیم و در پاسخی که به این سوال‌ها می‌دهیم می‌فهمیم که این ابتکارها مشروع و قانونی و عملی است یا خیر؟ فواید آن بر هزینه‌ها برتری دارد یا برعکس؟

وی ادامه داد: در بحث‌های مربوط به قانون‌گذاری اصول و فنونی مطرح است و باید ببینیم هدف از این ابتکار قانونی چیست؟ هدف برای ما مشخص است. طرح ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی این است که یک نوع یا قالب از ارتباطات را در کشورمان نظام‌مند یا ساماندهی کند.

انصاری در ادامه بیان داشت: در نظام‌مند کردن با چند اقدام مواجه هستیم، از یک‌سو حدود و آزادی‌های عمومی را محدود می‌کند که نتیجه هر نوع ساماندهی است. از سوی دیگر رفتارهای حمایتی از اشخاص داشته و منابع را در راستای آن اهداف اختصاص می‌دهد، اما اینجا این سوال مطرح می‌شود که آیا این تخصیص‌ها درست بوده یا تبعیض‌آمیز؟

این استاد دانشگاه در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: طرح نظام‌مند کردن ارتباطات، گاهی اهدافی همچون حمایت از حقوق اشخاص جامعه، حفاظت از حریم خصوصی، جلوگیری از نقض مالکیت فکری و مانند آن را دنبال می‌کند و گاهی به دنبال تامین مصالح و منافع عمومی مانند مساله اقتصادی است که مثلا درآمد این نوع فعالیت‌ها عاید کشور شود و تا حد امکان مزایای رقابتی برای افراد داخل کشور فراهم شود، این اهداف تاحدودی مشروع هستند اما باید ببینیم به چه صورتی اجرا می‌شوند و آیا عملیاتی هستند یا نه؟

انصاری عنوان داشت: در مورد هدف طرح باید این سوال‌ها مطرح شود که آیا قبلا در موردش فکر نکردیم؟ مصوبه و مقررات نداشتیم؟ اگر داشتیم نتیجه چه شد؟ قبلا هم اهداف مشروعی دنبال شده و اقداماتی انجام گرفته اما به نتیجه نرسیده است؛ از کجا معلوم این یکی به نتیجه برسد؟
او ادامه داد: در مورد موضوع هم باید ببینیم چه چیزی را می‌خواهیم مورد حکم قرار دهیم؟ عنوان طرح پیام‌رسان «اجتماعی» اشکال دارد، ماهیت پیام‌رسان‌ها هم فردی است هم عمومی، کدام را می‌خواهیم قانون بگذاریم؟ تعریفی از پیام‌رسان موثر ارائه نشده است. کلی‌گویی و مطلق‌گویی از اشکالات این طرح است.

وی با طرح سوالی در ادامه گفت: آیا می‌خواهیم شروع فعالیت‌ پیام‌رسان‌ها را منوط به مجوز کنیم یا ادامه کارشان را؟ ماهیت حقوقی‌اش مشخص است؟ متاسفانه در این طرح ارکان پیام‌رسان مشخص نیست و هنوز ماهیت حقوقی را در مورد احکام تعریف نکردیم. احکام قانونی پیش‌بینی شده و پراکنده است.

انصاری در پایان نیز گفت: می‌خواهیم نظام نظارت کنترل بر رسانه در کشور وضع کنیم، باید از چه جنسی باشد؟ تجربیات دیگر کشورها و شکست و موفقیت‌شان را دیده‌ایم؟ به تجربیات خودمان دقت کردیم؟ موضوع ما فناوری است که در دنیا قواعد مرتبط با آن تحت دو عنوان قوانین و طبق مصلحت‌اندیشی یاد می‌شود اما احکام اینجا با اقتضای سیال و پویای فناوری مطابقت ندارد
در ادامه ضیایی پرور افزود: کانال و گروه ها در تمامی پیام رسان ها باید در تلگرام یا هر جای دیگری ثبت شوند. بند دیگری اضافه شد تحت این عنوان که پیام رسان های جدید می توانند فعالیت کنند و مرز دیجیتال در طرح جدید وجود ندارد. گفته شده همه پیام رسان ها باید خود را با شرایط وفق دهند و از طرفی هیئت ساماندهی مجوز هم در طرح قدیم و هم جدید وجود دارد.

** نوابخش: خانواده یکی از دیدگاه های المان توسعه است

دکتر «مهرداد نوابخش» استاد جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات در ادامه این نشست با اشاره به حوزه رسانه و کارکرد آن از دهه ۷۰ تا امروز بیان داشت: ما در حوزه رسانه از دهه ۷۰ تا امروز بحث ها و پلانی داشتیم و اگر آن پلان ها را در نظر بگیریم می توانیم روی آن برنامه ریزی کنیم.

وی افزود: یکی از بحث هایی که در حوزه دیدگاه ها داریم درباره دبستان فکری توسعه است و اگر بخواهیم در چنین دیدگاهی بحث کنیم خروجی مان به شکل دیگری است.

استاد جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه عنوان داشت: دیدگاه های دیگر به صورت ساختاری هم در نرم افزار و هم در سخت افزار وجود دارد.دیدگاه دیگر استرکچر ها است و بعدی کارکردگراها است.

نوابخش در ادامه افزود: بحث توسعه در جامعه ما معیار بوده است. در مباحث گذشته چه در دوره سازندگی، اصلاحات و .‌‌.. همواره برنامه اول دوم و سوم توسعه داشتیم و حوزه های فرهنگ اقتصاد و ... نیز داشتیم که در کنار آن رسانه ها هم هستند. کنترل کردن آن نیز بحث دیگری است و حس ما این است که همه دولت هایی که آمدند بدون همسان و بومی کردن تعدادی مشکل در سایر حوزه ها پیدا کردند.

وی افزود: در این ۷ دیدگاه که شامل توسعه، مدرنیسم و ... است خانواده یکی از دیدگاه های المان توسعه است.

نوابخش استاد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه این مراسم گفت: آنها می‌خواهند خانواده‌ها را از حالت جمعی به فردی دربیاورند و از این طریق پیوندهایی را که بین اعضای خانواده وجود دارد از بین می‌برند، اما به نظر می رسد مثل باقی موارد بعد از ۲۰ سال می‌خواهیم وارد این حوزه شویم و آن را مرتب‌سازی کنیم در صورتی که در حوزه‌های مدیا قبل از ورود باید نوآوری صورت گیرد.

وی در ادامه افزود: تلویزیون ما اسم این را جام جم گذاشته، یکی از مشکلات ما این است که تقریبا حوزه‌هایی مثل پیام‌رسان‌ها در سیستم جاری شده بعد ما می‌خواهیم روی آن پلان بندی کنیم. در صورتی که باید ببینیم چه دیدگاه‌هایی بهتر است و در ادامه در جامعه شناسی باید چشم اندازهای طراحی توسعه و ژورنالیسم را باید در نظر گرفت.

** نصراللهی: پیام‌رسان‌های داخلی و خارجی نمی‌توانند مجوز بگیرند

«اکبر نصراللهی» رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز دیگر سخنران این نشست بود که در ابتدای صحبت‌هایش گفت: در مقدمه طرحی که ۷۷ نفر پای آن را امضا کرده‌اند حرف‌های خوبی زده شده است که از بندهای آن می‌توان به اعتمادسازی، حریم خصوصی، فرهنگ عمومی، امنیت ملی و... اشاره کرد. این‌ها واژه‌های خوبی هستند به شرطی که حاکمیت آن را تأمین کند. اما مطالبه مردم و رسانه‌ها در شرایط فعلی به این سمت رفته که چرا به این موضوع دیرتر از موعد مقرر پرداخته‌اند.

وی‌ ادامه داد: در حال حاضر که شکست پروژه تلگرام راداریم، باید به فکر این باشیم که از پیام‌رسان‌ها حمایت کنیم. اگرچه مجبور شدیم برخی پیام‌رسان‌ها برگردند و به دست دشمن‌ها نیفتند. در این مقدمه وقتی وارد متنی می‌شویم و می‌بنیم خودش را نقد می‌کند، با تعجب مواجه می‌شویم. این در شرایطی است که در این بخش باید اعتمادسازی شود.

این کارشناس رسانه در ادامه بیان داشت: آنقدر سرعت تکنولوژی و تحول‌ها زیاد شده که باید تغییر رویکردی در نگاهی که درباره قانون گذاری است صورت گیرد. سوالی در اینجا مطرح می‌شود که آیا می‌توان این قانون را به روش ۳۰ سال قبل انجام داد.

وی با بیان ۴ طرح بیان شده در این زمینه گفت: دوستان باید به مقدمه اشراف داشته باشند و پیش‌بینی کنند که در آینده ما با چه تکنولوژی مواجه هستیم و باید قوانینی وضع شود که کلی باشد نه جزئی. نکته بعدی در مورد مواجهه با تکنولوژی‌های ارتباطی ازجمله پیام رسان‌ها، راهبردها و رویکردها در این بخش مورد بررسی قرار می‌گیرند. راهبرد کاملا انفعالی است و رویکردها سنتی است و در وهله بعد باید رویکردها و راهبردها تغییر کند. رویکردها باید تعاملی و راهبردها باید فعال باشند.

نصراللهی با اشاره به دریافت مجوز توسط پیام‌رسان‌ها افزود: اینکه در این بندها آمده پیام‌رسان‌های داخلی و خارجی باید مجوز بگیرند واقعا امکان‌پذیر نیست. آن هم با حجم نیاز به داده‌های مردم که به شدت زیاد است. و در این چنین شرایطی عملا کانال‌ها و گروه‌ها نمی توانند مجوز بگیرند.

وی به مورد دیگری نیز اشاره کرد و افزود: مورد بعدی بحث نوع مواجهه است که بیشتر یکطرفه بوده و باید اصلاح شود. مورد دیگر مواجهه دیرهنگام است. اینکه اجازه دهیم تلگرام جزئی از زندگی مردم شود، باعث شده که نظام پیام رسان‌ها شکست خوردند.

نصراللهی با اشاره به مشکلات این طرح افزود: یکی از مشکلات این طرح نگاه سیاسی و امنیتی است و در ترکیب هیأت نظارت اشتباهی صورت گرفته که از ۱۳ عضو اعضای فرهنگی، سیاسی و نظامی هستند. این ترکیب بیشتر سیاسی ـ امنیتی است و نمی‌تواند نگاه حرفه‌ای و دانشگاهی را برای دریافت مجوز شامل شود.در بخش بعد نمی‌توان انکار کرد که مردم بیشتر به سمت تلویزیون می‌روند تا فضای مجازی؛ چراکه در موارد گوناگون این موضوع به اثبات رسیده که مردم برای اطلاع از سوژه‌های مختلف اخبار را از فضای مجازی پیگیری می‌کنند. در بخش بعد موازی کاری با سایر بخش‌ها را داریم.

این استاد دانشگاه ادامه داد: اینکه بیاییم و جرم افزایی کنیم خیلی درست نیست و باید در جهت رفع موانع موجود گام برداریم. در ادامه نفرت از تجربیات گذشته نیز یکی دیگر از موارد مورد بحث است و باید اگر غفلتی صورت گرفت خودمان در جهت اصلاحش برآییم.

نصراللهی در پایان افزود: هیچ کدام از پیام رسان‌های خارجی برای دریافت مجوز به ما مراجعه نمی‌کنند، آن هم در شرایطی که ما در تحریم به سر می‌بریم و با نگاه منفی و بی اعتمادی که وجود دارد، مردم به پیام رسان داخلی اعتماد ندارند.