وطن‌دوستی، قلم فریبنده و تعصب روی فلسفه اسلامی ویژگی‌های بارز مهدی حائری‌یزدی

شفقنا ــ رئیس گروه علم فرهنگستان علوم با اشاره به شخصیت اخلاقی مهدی حائری‌یزدی بیان کرد: ایشان به غرب سفر کرد و مانند دانشجوی روز اول سر کلاس نشست و فلسفه غرب را خواند، اما معتقد بود که فلسفه اسلامی کجا و غرب کجا و بر برتری فلسفه اسلامی پافشاری می‌کرد. حتی می‌گفت خیلی چیزها از فلسفه اسلامی درک نشده است و نسبت به فلسفه اسلامی تعصب داشت‌.

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه، رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در مراسم بزرگداشت مهدی حائری‌یزدی که امروز، سوم دی‌ماه، در مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد، به ایراد سخن پرداخت و بیان کرد: این نشست، برای تکریم علمی از استاد مهدی حائری است که یکی از نشست‌هایی محسوب می‌شود که قرار است برای اساتیدی که در اعتلای مؤسسه حکمت و فلسفه نقش داشته‌اند و در قید حیات نیستند برگزار شود تا بدین نحو از اندیشه این بزرگان سخن گفته شود. البته با مشورتی که با استاد بزرگوارمان دکتر محقق‌داماد صورت گرفت، ایشان فرمودند که ما برای سال آینده بتوانیم نشستی علمی‌تر، همراه با مجموعه مقالات داشته باشیم و نقد و نظر استادان نیز ارائه شود. به هر حال استاد مهدی حائری چندین نوآوری داشته که جای بحث دارد.
وی در ادامه تصریح کرد: این طرح نیز یک لطف الهی بود. تابستان امسال که به حرم امام رضا(ع) مشرف شدیم، این طرح در ذهن ما افتاد که مؤسسه یادی از بزرگانی که سال‌ها زحمت کشیده‌اند و حالا در بینمان نیستند داشته باشد. چنانکه فرموده‌اند: «من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق». لذا این طرح پیشنهاد شد و اساتید نیز در هیئت رئیسه استقبال کردند و زحمت طراحی آن را نیز به استاد دکتر محقق‌داماد سپردیم.
خسروپناه بیان کرد: استاد مهدی حائری سال ۱۳۰۲ در قم به دنیا آمد و فرزند آیت‌الله عبدالکریم حائری بود. آیت‌الله عبدالکریم حائری را همه به عنوان مؤسس حوزه علمیه قم می‌شناسیم. نظرم این است که تأسیس حوزه علمیه قم یک معجزه الهی بود که خداوند به دست آیت‌الله حائری انجام داد و اگر این حوزه شکل نمی‌گرفت با اتفاقی که در نجف افتاد، شاید حوزه تشیع نابود می‌شد و اندیشه این حوزه قم امروزه در جهان مطرح است و از آیت‌الله حائری‌یزدی که این خدمت را انجام داد، باید قدرانی کرد و جا دارد حوزه علمیه قم نیز یک نشست علمی، ناظر به نظرات ایشان در قم برگزار کند.
وی در ادامه تصریح کرد: استاد حائری‌یزدی فقیه، مجتهد، فیلسوف و حکیم بود که این مسئله، مهم است. یک کسی که در حوزه نزد بزرگان فقه و فلسفه نظیر آیت‌الله بروجردی، امام خمینی(ره) و سیدمحمدتقی خوانساری و … درس خواند و تا عالی‌ترین درجه و اجازه اجتهاد نیز پیش رفت. بعد هم به آمریکا و کانادا سفر کرد و در آنجا نیز دکترای فلسفه را گذراند. لذا در زمینه فلسفه تطبیقی، یکی از مؤسسان محسوب می‌شوند.
رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران بیان کرد: استاد مهدی حائری، عمر شریف خود را به تدریس و پژوهش در حوزه فلسفه، الهیات و فقه پرداخت. همچنین شرح اصول کافی را داشته‌اند و توصیه می‌کنم علاقه‌مندان فلسفه، با یک سیر مطالعاتی خاص آثار ایشان را بخوانند. بنده اخیرا برای تعیین این سیر مطالعاتی روی آثار ایشان تأملی داشته‌ام. از بین این شش کتاب به این ترتیب خوب است که آثار ایشان با این نظم مطالعه شود. اول، کتاب علم کلی است که سال ۱۳۳۵ منتشر شد که مباحث فلسفی از تعریف فلسفه تا اصالت وجود و … را به زبانی دقیق و قابل فهم مطرح کرده و به مسائل فلسفی با زبان زمان پرداخته است.
خسروپناه تصریح کرد: دوم، کتاب کاوش‌های عقل نظری است که سال ۱۳۴۷ تمام شد. در این کتاب نیز یک مقدار با عمق بیشتری فلسفه اسلامی را تبیین کرده است. مخصوصا اصالت وجود و اتحاد عاقل و معقول را به صورت جامع بحث کرده و در آخر این کتاب نیز فصل خداشناسی تطبیقی را دارد که باید بعد از مطالعه همه کتاب‌هایی که نگاشته‌اند این فصل خوانده شود.
رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران بیان کرد: استاد مهدی حائری، دو کتاب نیز در زمینه معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی معرفت دارد که این‌ها، دو شاخه از فلسفه هستند. یکی کتاب آگاهی و گواهی که سال ۱۳۶۰ چاپ شده و یکی هم علم حضوری که رساله دکترای ایشان است.
وی در ادامه تصریح کرد: بعد هم کتاب کاوش‌های عقل عملی که در زمینه فلسفه اخلاق است را توصیه می‌کنم که علاقه‌مندان مطالعه کنند. ششمین کتاب نیز در این سیر مطالعاتی هرم هستی است که برای مطالعه پیشنهاد می‌کنم. این کتاب بحث تطبیقی است و در واقع از مباحث مبادی هستی‌شناسی تطبیقی استفاده کرده است. بعد از این کتاب باید آن بخش خداشناسی تبطیقی که اشاره شد خوانده شود تا این مباحث مؤثر باشند و امید که با مطالعه آثار ایشان خدمتی به جامعه علمی داشته باشیم.
آیت‌الله سیدمصطفی محقق‌داماد، رئیس گروه علم فرهنگستان علوم نیز یکی دیگر از سخنرانان این مراسم بود که طی سخنانی به شخصیت اخلاقی مهدی حائری‌یزدی پرداخت و بیان کرد: همانطور که اشاره شد، استاد حائری‌یزدی متولد ۱۳۰۲ هجری شمسی هستند و ظاهرا اولین نوزاد حوزه علمیه قم محسوب می‌شوند، یعنی بعد از تأسیس حوزه ایشان اولین نوزاد آن است. چند ویژگی دارند که به آنها اشاره می‌کنم. اولین خصوصیت ایشان این است که یک شخصیت ایران‌دوست بودند و این ارث را از پدر داشتند. ظاهرا در بیت ما این ایران‌دوستی و وطن‌دوستی خمیر مایه خانواده است و ایشان نیز عاشق ایران بودند و مقاومت ملی، برای مصرف اجناس وطنی را آغاز کرده بود.
محقق‌داماد با اشاره به خاطره‌ای تصریح کرد: مادرم نقل می‌کردند که پدرم بچه‌ها را جمع می‌کردند و می‌گفتند چای نخورید، چون در ایران تولید نمی‌شود و پول آن را می‌دادند و می‌گفتند، سکنجبین بخورید و پول را برای جنس خارجی صرف نکنید. دایی بنده، مرحوم حائری می‌گفتند خانواده، من را همراه برادرم برای خرید لباس به بازار فرستادند. برادر بنده پارچه وطنی انتخاب کرد و برای من هم همان را انتخاب کرد، اما من گفتم که این پارچه را نمی‌خواهم. دائی‌ ما نقل می‌کند که برادرم مرتضی نسبت به من تند شد و به منزل آمدیم، پدرم از من پرسید که چرا آن پارچه را نخریده‌ام، گفتم من پارچه دیگری را دوست داشتم. مرحوم پدرم گفتند آن پارچه مورد نظر شما را کارگران خارجی بافته‌اند و این پارچه وطنی کار کارگران خود ما است. کارگران وطنی به انتظار شما اینها را بافته‌اند. لذا مرحوم حائری بسیار وطن‌دوست بود و نقل این داستان‌ها نیز می‌تواند برای جوانان امروزی بسیار درس‌آموز باشد.
رئیس گروه علم فرهنگستان علوم بیان کرد: فارسی‌دوستی نیز یکی دیگر از ویژگی‌های او بود. ایشان یک جزوه‌ای به نام کودک اندلسی دارد که در سال ۱۳۱۷ نوشته شده است، که در آن زمان ۱۵ سال داشته‌اند و در واقع یک رمان است. وقتی انسان این کتاب را می‌خواند می‌بیند روحیه وطن‌دوستی در درون این رمان وجود دارد و نمی‌دانم چرا تجدید چاپ نشده است. یک داستان زیبایی را به رمان درآورده بود. علاوه بر این باید به مقالات وی اشاره کرد که علیه رضا خان نگاشته شده است.
وی با اشاره به دلیل نگارش برخی از این مقالات تصریح کرد: رضاخان در یک موقعیت، به نحوی علیه قرآن کنایه زده بود که ایشان نیز ناراحت شده بود و یک سلسله مقالات زیبا در روزنامه آن زمان به نام استوار در ایران چاپ کردند. سلسله مقالاتی که بسیار زیبا و خوش‌قلم هستند که در دفاع از قرآن و حجاب نوشته شده است.
محقق‌داماد در ادامه افزود: مهدی حائری عاشق ایران و عاشق زبان فارسی بود. آن روزها بنا نبود کسی فارسی بنویسد و در حوزه علمیه، فارسی‌نویس نداشتیم، آن هم به روانی و زیبایی که ایشان می‌نوشت. این کتاب علم کلی هنرمندانه و به تعبیری رمانتیک نوشته شده است.
وی تصریح کرد: بنده اساتید زیادی دیده‌ام، اما این قلم، قلم فریبنده و فریبایی است. بعدا نیز همه کتب را فارسی نوشتند و به فارسی‌نویسی اصرار داشتند. اهل ادبیات و شعر بودند. لذا هنر فارسی‌نویسی، علاقه به فارسی و زبان فارسی و علاقه به ایران و وطن از خصوصیات ایشان است. عِرق ایرانیت و دفاع از ایران در این خانواده بوده است. به یاد دارم وقتی خرمشهر سقوط کرد، برادر ایشان که یک فقیه سنتی و دانشگاه نرفته بود برایم نقل می‌کرد که تا صبح از این مصیبت گریسته‌ام.
محقق‌داماد با تأکید بر اینکه مهدی حائری به فلسفه اسلامی ایمان داشت بیان کرد: ایشان به غرب سفر کرد و مانند دانشجوی روز اول سر کلاس نشست و فلسفه غرب را خواند، اما معتقد بود که فلسفه اسلامی کجا و غرب کجا و بر برتری فلسفه اسلامی پافشاری می‌کرد. حتی می‌گفت خیلی چیزها از فلسفه اسلامی درک نشده است و نسبت به فلسفه اسلامی تعصب داشت‌.
رئیس گروه علم فرهنگستان علوم بیان کرد: ایشان دارای یک نظام فلسفی بود و غرضش این بود که این کار را نیز انجام بدهد. فلسفه را به حکمت عملی و نظری تقسیم می‌کردند، در حکمت نظری و علمی می‌گفت اگر کسی در مبحث وجود فلان عقیده را داشته باشد، این عقیده باید در نظریات سیاسی این فرد نیز اثر داشته باشد و باید با آن پیوند یابد. نظام فلسفی، یک نظام خاص است و باید پیوسته باشد. لذا اگر علم کلی و … را به رشته تحریر درآورد.
وی با اشاره به سابقه شاگردی حائری نزد بزرگان حوزه تصریح کرد: ایشان از قدیمی‌ترین شاگردان فلسفه امام خمینی(ره) بودند. یک وقت با ایشان خدمت امام(ره) رسیدیم و شاهد بودم که امام(ره) دست ایشان را گرفته بود و اظهار محبت‌های پدرانه‌ای به ایشان داشتند که به آنها اشاره‌ای نمی‌کنم. آقای حائری در اندیشه سیاسی، با برهان دیگری آمده بود و تئوری وی، مالکیت مُشاء بود که از این مالکیت به تئوری دولت رسیده بود.
رئیس گروه علم فرهنگستان علوم بیان کرد: ایشان روی عقیده خود اصرار د‌اشت. اساتید زیادی را دیده‌ایم که پایبند به مبنای خود نیستند اما این بزرگوار به مبانی خود ایمان داشت و لذا برای خود ‌انزوای خودساخته درست کرد. اگر حاضر بود مبانی خود را رها کند، از خیلی‌ها جلوتر بود. لذا در خانه نشست و تا آخر نیز منزوی بود و فقط با شاگردان خود ارتباط داشت.
محقق‌داماد در انتهای سخنان خود با تأکید بر پرکار بودن حائری تصریح کرد: آخرین صفت نیز پرکاری ایشان است. تا زمانی که صبح طلوع می‌کرد مشغول کار بود و این پرکاری تا آخر ادامه داشت و این حاشیه بر کتاب تحفه الحکیم محمدحسین اصفهانی را در دست داشت که با مداد نیز می‌نوشت و آخرین لحظه که حالشان بد شد، قلم را به زمین گذاشت. لذا گویی که حافظ از زبان ایشان می‌گوید «دست از طلب ندارم تا کام من برآید، یا تن رسد به جانان یا جان ز تن برآید؛ بگشای تربم را بعد از وفات و بنگر، کز آتش درونم دود از کفن برآید».