بازگشت نفت به تالار؛ به زودی

اگرچه عرضه نفت خام صادراتی در بورس انرژی مهم‌ترین‌ خبر در حوزه این بازار رسمی بود و در رسانه‌ها به بورس نفت مشهود شد؛ ولی خبرهای دیگری هم در بازار بین‌الملل بورس انرژی وجود دارد. آغاز به کار رینگ گاز با عرضه‌های گسترده گاز مایع توسط شرکت بازرگانی گاز ایران یکی از این موارد بود که در آذرماه با عرضه دو محموله ۴۴ هزار تنی LPG استارت آن زده شد. تلاش برای تقویت عرضه‌های داخلی فرآورده‌های نفتی و پتروشیمیایی از دیگر واقعیت‌های معاملاتی در بورس انرژی است آن هم در شرایطی که وزن اصلی معاملات در آذرماه بر دوش معاملات داخلی فرآورده‌ها نیز از دیگر رخدادهای بورس انرژی بود. البته هنوز بورس انرژی تشنه عرضه فیزیکی نفت خام صادراتی است و شاه بیت رونق معاملاتی در این بازار را باید پیچیدن بوی نفت در بورس انرژی به شمار آورد. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد که عرضه نفت خام صادراتی در بورس انرژی قریب‌الوقوع بوده و شاید تا پایان هفته آینده این عرضه به ثبت برسد اگرچه این مطلب تاکنون نه تایید و نه تکذیب شده است.

بررسی رخدادهای پیدا و پنهان بورس انرژی در شرایط فعلی از جذابیت‌های بالایی برخوردار است، اگرچه موفقیت این بازار می‌تواند به ایجاد یک ابزار معاملاتی جذاب برای کشورمان در بازارهای جهانی بدل شود؛ گویا دورنمای این بازار جذاب‌تر از شرایط فعلی است. همین موارد موجب شد تا در گفت‌وگویی با دکتر سیدعلی حسینی مدیرعامل بورس انرژی به ترسیم واقعیت‌های موجود و دورنمای این بازار بپردازیم. در ابتدای این گفت‌وگو دکتر سیدعلی حسینی در پاسخ به سوال «دنیای اقتصاد» درخصوص اهداف و دورنمای این بازار عنوان کرد: بورس انرژی به‌عنوان یک بازار کالایی متشکل و تخصصی در حوزه حامل‌های انرژی در سطوح تصمیم‌سازی اقتصادی در کشور به رسمیت شناخته شده است و وضعیتی با ثبات پیدا کرده است. تعاملات این رکن بازار با سایر دستگاه‌های دولتی و موفقیت‌های بورس انرژی خود اثبات‌کننده جایگاه این بازار رسمی در اقتصاد کشور است و در وضعیت فعلی تمام مسوولان عالی‌رتبه در کشور حساب ویژه‌ای روی بورس انرژی باز کرده‌اند. حتی در سطح بین‌المللی هم توجه مطلوبی به این بازار جلب شده است. هم‌اکنون شرکت‌های خارجی بسیاری در بورس انرژی پتانسیل خرید دارند یعنی مراحل پذیرش آنها سپری شده و روند افزایشی تعداد کدهای پذیرش‌شده بین‌المللی در حال افزایش است. در سطح داخلی نیز تولیدکنندگان بزرگ فرآورده‌های پالایشی، پتروشیمیایی و شرکت‌های گازی با ثبت عرضه‌های گسترده و پرحجم در بورس انرژی حضور دارند یعنی حساب ویژه‌ای برای بورس انرژی در تعاملات تجاری باز کرده‌اند. این موارد به این معنی است که اگر محدودیت‌های بین‌المللی موجود که به فراخور زمان در حال کمرنگ شدن است، برطرف شود ظرفیت بی‌نظیری روبه‌روی بورس انرژی ترسیم خواهد شد.

نیازمند آزادی عمل بیشتری هستیم

وی در ادامه به بررسی دقیق‌تر بورس انرژی به‌عنوان یک بازار مالی پرداخت و گفت: کار بازار مالی فعالیتی چندوجهی است و به جز ذات عرضه و تقاضا؛ عامل‌های بسیاری همچون شرایط بانکی و مبادلات و توسعه مالی، حمل‌و‌نقل، تجارت خارجی و مقررات و حتی نوسانات ارزی بر آن تاثیرگذار هستند و فعالیت بورس انرژی هم به تمامی این موارد بستگی دارد اگرچه با پیگیری‌های مختلف و بعضا تغییر و نگارش دستور‌العمل‌ها تلاش شده تا توانمندی‌های این بازار رسمی بهبود یابد، ولی برای آزادشدن حداکثری پتانسیل‌های این بازار به آزادی‌عمل بیشتری نیاز داریم.

مدیرعامل بورس انرژی در مورد اهداف پیش روی این بازار رسمی عنوان کرد: ورود بازیگران بزرگ در حوزه نفت خام یا گاز مایع (LPG) خود به‌عنوان یکی از اولویت‌های بورس انرژی مطرح می‌شود و البته با تداوم حضور و گسترش فعالیت عرضه‌کنندگان اصلی توجه جدی داریم. به‌صورت دقیق‌تر با افزایش عرضه حامل‌های انرژی برجسته همچون نفت خام و تداوم و استمرار عرضه‌ها می‌توان چهره جدیدی از این بازار را ترسیم کرد تا جایی که عرضه‌های گسترده و استراتژیک حامل‌های انرژی هم به کارنامه بورس انرژی افزوده شود. در این شرایط یعنی با ورود بازیگران بزرگ داخلی و بین‌المللی و عرضه‌های استراتژیک می‌توان بورس انرژی را به‌عنوان یک بازار راهبردی در کشور و منطقه به شمار آورد و به معنی ایجاد یک ابزار استراتژیک برای کشور خواهد بود.

وی درخصوص چشم‌انداز عملکرد پیش روی بورس انرژی عنوان کرد: برای بازارهای مالی مشابه و همچنین بورس انرژی افزایش حجم معاملات مهم‌ترین هدف به شمار می‌رود، بنابراین مسیر عملکرد و تجمیع فعالیت‌ها در همین مسیر صورت خواهد گرفت که به جذب حداکثری تولیدکنندگان داخلی و خریداران داخلی و بین‌المللی نیاز دارد. اما در کنار این مطلب اطمینان به معامله‌گران در بورس انرژی نیز یکی دیگر از اهداف این بازار مالی است تا اثبات کنیم بورس انرژی به دنبال افزایش تسهیلات و حمایت‌ها برای تامین منافع معامله‌گران است و همچنین تلاش می‌کند تا حداکثر خدمات ممکن را به فعالان این بازار ارائه کند. شاید دست یافتن به این هدف مستلزم آن باشد که همه فعالان و معامله‌گران در بورس انرژی حس کنند این بازار متعلق به خودشان است. عرضه‌کنندگان در زمینه سیاست‌‌گذاری‌های تولید، بازاریابی، حمایت‌های اعتباری و همچنین امکان‌پذیری فروش بورس انرژی را به‌عنوان یک ابزار قدرتمند به شمار می‌آورند. مجموع داده‌های فوق می‌تواند آینده‌ای مستحکم و قابل اعتنا را برای بورس انرژی به همراه داشته باشد که تأمین‌کننده منافع ملی و منطقه‌ای خواهد بود.

سه پیشنهاد جدید برای عرضه نفت در بورس

در ادامه این گفت‌وگو دکتر سیدعلی حسینی در مورد آخرین وضعیت معاملات نفت خام صادراتی و تلاش‌های صورت گرفته گفت: بعد از دو مرحله عرضه نفت خام صادراتی به بررسی و بازبینی داده‌های موجود پرداختیم. در گام اول نظرات ذی‌نفعان مختلف در بخش‌های گوناگون معاملاتی را اخذ و جمع آوری کردیم. نظرات مختلف خریداران، شرکت‌ ملی نفت ایران، بدنه اجرایی و عملیاتی بورس انرژی و شبکه کارگزاری اخذ و گردآوری شده و حتی جلساتی با گروه‌های مختلفی از خریداران بالقوه خارجی هم برگزار شد. پس از این بررسی‌ها تلاش کردیم تا به پیشنهادهای مشخصی برسیم. در وزارت نفت پیشنهادهای ارائه شده مجددا توسط گروه‌های ذی‌ربط مورد بررسی قرار گرفت و خروجی آن در نهایت توسط وزیر نفت به شخص رئیس‌جمهور به منظور طرح در جلسه هماهنگی‌های اقتصادی سران سه قوه ارائه شد.

در هفته گذشته در این جلسه این پیشنهاد‌ها مطرح شد و برخی مورد موافقت قرار گرفت. به‌صورت کلی می‌توان گفت که سه پیشنهاد اصلی مورد موافقت شورای اقتصادی سران سه قوه قرار گرفت؛ انتشار زمانی عرضه‌ها طولانی‌تر شود یعنی این امکان مصوب شد که به جای چند عرضه مشخص و بعضا محدود، عرضه نفت خام در بورس انرژی در بازه‌های زمانی طولانی‌تری همچون ۳ یا ۶ ماه انجام پذیرد که البته این تصمیم در مسیر اسناد بالادستی و قوانین مصوب شد. این مطلب به معنی استمرار نسبی عرضه نفت خام در بورس انرژی است و می‌توان پتانسیل تداوم عرضه‌ها را به‌صورت جدی مطرح کرد. پیشنهاد دیگر انعطاف‌پذیری بیشتر در فرآیند تسویه است و مصوب شد به جای ۶۰ روز زمان معتبر برای تسویه وجوه، این زمان به ۹۰ روز افزایش یابد. سومین پیشنهاد هم امکان تسویه ریالی وجه حاصل از صادرات نفت خام است که با این پیشنهاد هم موافقت شد.

وی در ادامه افزود: در اطلاعیه عرضه نفت خام در آینده این موارد درج خواهد شد و پس از آن می‌توان این موارد را به‌صورت رسمی در فرآیند معاملات دخالت داد. البته در تلاش هستیم تا سریع تر نفت خام در بورس انرژی عرضه شود. به احتمال قوی مابقی شرایط همچون اطلاعیه عرضه قبلی خواهد بود و سایر موارد به احتمال قوی مشابه دو معامله پیشین است.

سید علی حسینی همچنین در مورد راه‌اندازی بازار گاز در بورس انرژی عنوان کرد: ذخایر گاز طبیعی در ایران گسترده‌تر از نفت خام است و می‌توان گفت به مرور زمان حجم سرمایه‌گذاری، ذخایر، مصارف و فرآوری گاز در داخل کشور از لحاظ اهمیت، از نفت خام پیشی خواهد گرفت؛ اگرچه در جهان هم وضعیت همین‌گونه است. به‌عنوان مثال می‌توان گفت که بازار گاز در جهان به مرور زمان اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؛ اگرچه اهمیت میعانات گازی و گاز مایع یا همان LNG بیشتر خواهد شد. همین ویژگی به معنی توجه جدی ما به این حوزه مهم اقتصادی است آن هم در شرایطی که در حوزه تولید و تجارت این نوع حامل‌های انرژی محدودیت‌های کمتری وجود دارد. در بازار LNG ارزش و حجم عرضه‌ها به‌گونه‌ای است که ریسک‌پذیری و توانایی مالی بالاتری از سوی خریداران را می‌طلبد. این در حالی است که برخی از خریداران برجسته‌ این کالا در بازارهای بین‌المللی از توانمندی بالاتری در مقایسه با بازار نفت خام برخوردارند و برخی از خریداران از لحاظ حمل و نقل دریایی پتانسیل‌های خوبی دارند.

با توجه به تمام این موارد به آینده خوش بین بوده و دورنمای روشنی را برای بازار گاز در بورس انرژی متصور هستیم. از سوی دیگر زمینه توسعه معاملات گاز مایع در بورس انرژی وجود دارد آن هم در شرایطی که دو عرضه ۴۴ هزار تنی گاز مایع هم در بازار بین‌الملل این بورس به ثبت رسید که خود به معنی وجود پتانسیل عرضه و معاملات است. این در حالی است که علاقه‌مندی خریداران را هم می‌توان به جذابیت‌های رینگ گازی بورس انرژی افزود؛ آن‌هم در شرایطی که در شرح وظایف و احکام مدیریتی شرکت بازرگانی گاز به همکاری با بخش خصوصی و بورس انرژی توصیه شده است. در هر صورت در برابر این بازار نوظهور موانع و ریسک‌هایی وجود دارد که باید برای اصلاح آنها تلاش کرد. به‌عنوان نمونه حجم داد‌و‌ستد گاز مایع بالاست و ارزش معاملات هم ارقام بالایی را در بر خواهد داشت. بنابراین ۱۰ درصد پیش‌پرداخت اولیه (ریالی) برای آغاز معاملات و ورود به فاز رقابت رقم قابل توجهی خواهد بود. به دنبال استفاده از ابزارهای کم‌هزینه‌تری برای این شیوه معاملاتی هستیم و شاید نیاز به انعطاف بیشتر عرضه‌کننده در معامله با خریداران حرفه‌ای و خوشنام باشد.

خریداران خارجی در صف

مدیرعامل بورس انرژی در مورد شرایط خریداران خارجی موجود عنوان کرد: تاکنون ۳۱۹ خریدار خارجی برای خرید از بورس انرژی اعلام آمادگی کرده‌ و کد معاملاتی اخذ کرده‌اند که البته از ملیت‌های گسترده‌ای هستند؛ ولی به‌صورت عمومی ۱۴ مقصد صادراتی تاکنون در بورس انرژی ثبت شده است. به‌عنوان نمونه می‌توان گفت که هر روز یک خریدار جدید خارجی در بورس انرژی پذیرش می‌شود و به احتمال قوی این رقم باز هم افزایش خواهد یافت و البته اغلب این شرکت‌ها از خریداران مطرح در عرصه بین‌المللی هستند. افزایش تعداد خریداران پذیرش شده در بورس انرژی در یک ماه اخیر شتاب گرفته که البته این داده را می‌توان از مزیت‌های جانبی عرضه نفت خام صادراتی به شمار آورد.

بازار برق نیازمند توجه بیشتر

در ادامه این گفت‌وگو به بحث معاملات و پتانسیل صادرات برق پرداختیم. مدیرعامل بورس انرژی در این خصوص گفت: مشکلات اقتصاد صنعت برق فراتر از داده‌های صادراتی است و صنعت برق به‌رغم اختیارات قانونی؛ در قیمت‌گذاری، تامین مالی، توانمندسازی بخش خصوصی و سامان‌دهی بدهی‌ها و وضعیت مالی با مشکلات بسیاری روبه‌رو است. سرعت انجام این امور هم به شدت کم است که مشکلاتی برای بازیگران اصلی در صنعت برق ایجاد کرده است؛ به‌گونه‌ای‌که هم دولت، هم نیروگاه‌ها و هم مصرف‌کنندگان از شرایط موجود راضی نیستند. در سال‌های اخیر مجموعه‌ای از راه‌حل‌ها را به صنعت برق ارائه کرده‌ایم. به‌عنوان مثال قیمت‌سازی، تامین مالی و مبادلات (‌بخش) خصوصی از جمله مواردی است که در حوزه مهم به کمک بورس انرژی قابل اصلاح است و البته در گام بعدی می‌توان به صادرات هم ورود کرد.

البته به‌دلیل عدم توجه کافی صنعت برق، این توانمندی‌ها به نتایج لازم نرسیده است. وی در ادامه به یک تجربه واقعی اشاره کرد و گفت: در برخی از کشورهای همسایه خرید و فروش برق کاملا توسط بخش خصوصی انجام می‌گیرد و حضور دولت در این حوزه حداقلی است و دخالت دولتی را شاهد نیستیم؛ ولی در ایران نگاه روشنی به این حوزه (با محوریت صادرات توسط بخش خصوصی) وجود ندارد. هم اکنون نزدیک به نیمی از برق توسط نیروگاه‌های غیردولتی تولید می‌شود؛ ولی سهم بخش خصوصی در سایر بخش‌های صنعت برق محدود است. هم‌اکنون به مشارکت واقعی بخش خصوصی در تولید و قیمت‌گذاری نیاز داریم تا این تعادل نسبتا دولتی تغییر کند. این وضعیت موجب شده تا خلأ در تولید برق یا سرمایه‌گذاری‌های جدید ایجاد شود؛ ولی در کوتاه‌مدت (جز در موارد پیک مصرف در روزهای گرم سال) خودنمایی نخواهد کرد. این در حالی است که در آینده با موجی از تقاضای جدید روبه‌رو خواهیم بود و هر سه بخش مصرف خانگی، مصرف صنعتی و صادرات با رشد تقاضا همراه می‌شوند. با توجه به این موارد هم به حضور واقعی بخش خصوصی نیاز داریم که برای ایجاد جذابیت لازم در این مسیر، باید نرخ بازده منطقی برای سرمایه‌گذاری در این حوزه را در اختیار داشته باشیم؛ آن هم در شرایطی که بخش خصوصی در وصول مطالبات خود نیز حساس است. در نهایت می‌توان گفت که سرمایه‌گذاری‌های جدید به حضور بخش خصوصی واقعی نیاز دارد.

وی در پایان این گفت‌وگو باز هم به بحث صادرات برق توسط بخش خصوصی اشاره کرد و گفت: هم‌اکنون ظرفیت تحویل برق به کشورهای همسایه معین است. بنابراین در صورت تمایل به افزایش حجم صادرات باید این ظرفیت را در گام اول افزایش داد و البته کاری کرد که اختصاص بازار برق صادراتی به بخش خصوصی هم گسترش پیدا کند. این در حالی است که بر اساس قانون بازار سرمایه، کالاهای مورد پذیرش و معامله در بورس‌های کالایی از شمول قیمت‌گذاری دولتی مستثنی هستند. با توجه به این موارد شاید بتوان در آینده زمینه‌ جدیدی برای صادرات برق به سایر کشورها از بستر بورس انرژی را فراهم کرد و به احتمال قوی این بازار رسمی میانبر جدیدی برای صادرات برق خواهد بود.