آشنایی با ساز ویولن

ساز ویولن یک ساز زهی آرشه‌ای است که تولید صدا در آن از طریق کشش آرشه بر روی سیم یا زه انجام می‌شود. این ساز اصالتا به کشور ایتالیا مربوط می‌شود. از این ساز هم در تکنوازی و هم در کار‌های گروهی و ارکستر استفاده می‌کنند.

ستاره | سرویس فرهنگ و هنر - کمتر کسی است که نام ساز ویولن به گوشش آشنا نباشد. زیرا این ساز در همه‌ی فرهنگ‌ها و در انواع موسیقی‌ها ، کلاسیک و فولکلوریک کاربرد دارد. با ما همراه باشید تا بیشتر با این ساز آشنا شوید.

معرفی ساز ویولن

ویولن یک ساز زهی آرشه‌ای است. یعنی تولید صدا در آن از طریق کشش آرشه بر روی سیم یا زه انجام می‌شود. این ساز اصالتا به کشور ایتالیا مربوط می‌شود. ویولن هنگام نواختن روی شانه‌ی چپ نوازنده (بر روی سطح شانه و در نزدیکی گردن نوازنده) قرار می‌گیرد و با آرشه‌ای که در دست راست نوازنده است روی سیم‌ها کشیده و صدا ایجاد می‌شود. ساز ویولن پرده بندی ندارد و قادر است تمامی صدا‌ها و فواصل را تولید کند. از ویولن هم برای موسیقی غربی و هم موسیقی ایرانی استفاده می‌کنند. از این ساز هم در تکنوازی و هم در کار‌های گروهی و ارکستر استفاده می‌شود و در ارکستر بیشترین نقش را دارد. همچنین در همه جای دنیا با فرهنگ‌های مختلف از ساز ویولن استفاده می‌کنند.

تاریخچه‌ای از ساز ویولن

ساز ویولن در اروپا به قرن ۹ میلادی برمی‌گردد. برخی می‌گویند که ساز ویولن تکمیل شده‌ی ساز رباب است و از کشور‌های عربی آمده است.
تاریخ شناسان می‌گویند ساز ابتدا دارای یک سوراخ بر روی بدنه بوده، ولی رفته رفته این سوراخ حذف شده و سازی با سه سیم، سرآغازی برای ویولن تکامل یافته‌ی امروزی شده است. بعد از قرن ۱۱ در اروپا ساز ویولن تکامل یافته به طور وسیعی وجود داشت. اولین سازنده‌ی ویولن فردی به نام گاسپارو برتولتی ایتالیایی بوده است که او را مخترع این ساز نیز می‌نامند. پس از آن شاگرد مشهور او به نام آندره آماتیبود را به عنوان بهترین سازنده‌ی ویولن در سطح جهان معرفی کردند که او هم پس از خود فردی به نام آنتونیو استرادیواری ایتالیایی را پرورش داد. تا به امروز در جهان کسی پیدا نشده که بتواند ویولن‌هایی به کیفیت و صدای خوب آمتونیو استرادیواری بسازد.
از زمان اختراع اولین ویولن توسط گاسپارو برتولتی تا الان بیش از سه قرن می‌گذرد، ولی با این وجود با توجه به پیشرفت علم هنوز نتوانسته‌اند تغییری در ساختار این ساز به وجود آورند و رمز و راز‌های سازندگان قدیم را کشف کنند.

قسمت‌های تشکیل دهنده‌ی ویولن

ویولن وزنی در حدود ۴۰۰ گرم دارد و از حدود ۵۸ قطعه مختلف ساخته شده است. بخش‌های مختلف ویولن عبارتند از:

۱- آرشه

آرشه یا کمان، ترکه‌ای چوبی است که رشته‌ای از موی دم اسب در طول آن و به دوسر آن بسته می‌شود.

۲- جعبه‌ی طنینی یا جعبه‌ی رزونانس

جعبه‌ی طنینی از سه بخش صفحه‌ی رویی، صفحه‌ی زیرین و زوار‌های دورتادور تشکیل می‌شود. در این ساز گریف از جنس آبنوس (برای داشتن استقامت کافی) خرک از جنس چوب افرا و سیم گیر از چوب‌های مختلف تشکیل شده است.

۳- دسته یا گردن

دنباله‌ی چوب آبنوس تکیه سیم هاست و قسمت بالای آن محل انگشت گذاری نوازنده است. نوازنده در تمام طول چوب آبنوس انگشت گذاری می‌کند. انتهای دسته یک جعبه‌ی کوچک است که سیم‌ها در درونش به دور گوشی‌های کوک پیچیده می‌شوند.

۴- خرک

خرک پلی است بین جعبه‌ی طنینی و سیم‌ها، در واقع سیم‌ها را با یک ارتفاع بر روی جعبه‌ی طنینی نگه می‌دارد.

۵- پل

پل‌ها درون جعبه‌ی صوتی ساز قرار می‌گیرند و استوانه‌های کوچک چوبی هستند که مانع از شکسته شدن صفحه‌ی رویی ساز در اثر فشار سیم و خرک می‌شوند.

۶- گریف

گریف درطول دسته‌ی ویولن چسبیده شده است و تا میانه‌ی جعبه‌ی ساز ادامه دارد. گریف در واقع همان قسمتی است که انگشت گذاری می‌شود تا نت‌های مختلف ساخته شود. گریف از آبنوس ساخته می‌شود.

۷- سیم گیر

سیم گیر در فاصله‌ی بین خرک تا آخر تنه ویولن کشیده شده است. از آبنوس باکسوود یا رزوود ساخته می‌شود و سیم‌ها به دورش گیر میفتند.

۸- سیم یا زه

سیم‌های ویولن از جعبه کوچک سر ساز شروع می‌شوند، از روی گریف و تنه‌ی ساز عبور کرده و در سیم گیر مهار می‌شوند.

نقش دست چپ در نواختن ویولن

نوازنده با فشار و جابجایی انگشتان دست چپش طول سیم‌ها را تغییر می‌دهد و نت‌های مختلف را تولید می‌کند. توجه کنید که ویولن فاقد پرده بندی است به همین خاطر نوازنده باید در اثر آموزش و تربیت شنوایی صدای درست نت را تشخیص دهد. امروزه برای نوازندگان مبتدی ویولن توسط نوار‌های چسبی نازک، پرده بندی می‌گردد که با یادگیری فراگیر، برداشته می‌شود.

ویولن و موسیقی محلی

ویولن نیز مانند دیگر ساز‌های موسیقی کلاسیک برای موسیقی فولک و محلی نیز استفاده می‌شود. در اواخر دوره‌ی رنسانس رنگ صدای ویولن و کیفیت آن بسیار پیشرفت داشت به گونه‌ای که نه تنها در موسیقی کلاسیک بلکه در موسیقی‌های محلی نیز بسیار مورد توجه نوازندگان قرار گرفت. در موسیقی‌شناسی قومی، ویولن به صورت گسترده در اروپا، آسیا و آمریکا مشاهده شده‌است.

انواع ویولن

دو نوع ویولن وجود دارد:

ویولن آکوستیک: همان نوع از ویولن که بسیار مرسوم است و بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. (تصویر بالا) ویولن الکتریک: این نوع ویولن به یک خروجی الکتریکی صدا مجهز است که اولین بار در سال ۱۹۲۰ توسط استاف اسمیت در موسیقی جاز و بلوز مورد استفاده قرار گرفت. طراحی ظاهری آن‌ها غیر سنتی است و برخی از آن‌ها ممکن است تعداد بیشتری سیم نسبت به آکوستیک داشته باشند. سیگنال‌های ویولن الکتریک همانند گیتار الکتریک بر اثر پردازش‌های الکترونیکی، برای بدست آوردن صدای دلخواه بوجود می‌آید. در ویولن‌های الکتریکی معمولا از پیکاپ‌های مغناطیسی و یا فیزوالکتریک استفاده می‌کنند که در پیکاپ‌های مغناطیسی لازم است رشته‌های ویلن از جنس یک عنصرحاوی آهن باشند. (تصویر پایین)

آشنایی با ساز ویولن

معروف‌ترین نوازندگان غربی ویولن

آنتونیو ویوالدی نیکولو پاگانینی

معروف‌ترین نوازندگان ایرانی ویولن

پرویز یاحقی همایون خرم حبیب الله بدیعی علی تجویدی علی اصغر بهاری ابوالحسن صبا اسدالله ملک علی محجوبی رکن الدین مختاری

در پایان قطعه‌ای بی کلام و بسیار دلنشین با نام راز دل به آهنگسازی همایون خرم، که با ویولن به همراه ساز پیانو اجرا شده است را با هم گوش می‌کنیم و لذت می‌بریم.

گوناگون