مخاطب‌شناسی یک جشنواره خاص/ «عمار» چه نسبتی با سینمای ایران دارد؟

خبرگزاری مهر-گروه هنر-محمد صابری: از هر منظری نگاه کنیم «خاص بودن» و «متفاوت بودن» اصلی‌ترین ویژگی رویدادی است که این روزها نهمین دوره برگزاری را با عنوان «جشنواره فیلم‌های مردمی عمار» سپری می‌کند؛ رویدادی سینمایی که ریشه در تحولات سیاسی پس از انتخابات ریاست جمهوری در سال ۸۸ دارد و سیاستگذارانش آن را فرصتی برای دیده شدن بخش عمده‌ای از استعدادهای هنری نادیده گرفته شده از سوی سکان‌داران صنفی و دولتی سینمای ایران طی ۴ دهه گذشته می‌دانند. همین ویژگی‌ها هم سبب شده است قطب‌بندی موافقان و مخاطبان این رویداد همواره نسبتی مستقیم با مرزبندی‌های سیاسی در کشور داشته باشد و این نسبتی است که نه فقط منتقدان سرسخت به آن پایبند مانده‌اند که حتی دل‌بستگان «عمار» هم به آن معترف و حتی مفتخرند.

فارغ از نکاتی که درباره ماهیت جشنواره «عمار» و فرازوفرودهای برگزاری این رویداد طی نزدیک به یک دهه گذشته از سوی فیلمسازان حاضر در این رویداد و سردمداران برگزاری آن به‌صورت مکرر طرح‌شده اما هر رویداد سینمایی ضلع سومی هم دارد و آن «مخاطب» است. جشنواره عمار چه مخاطبانی دارد؟ چه کسانی بخشی از برنامه‌ریزی فرهنگی سالانه خود را به همراهی با این رویداد اختصاص می‌دهند و هر سال حوالی روز نهم دی‌ماه به صرافت تماشای آثار راه‌یافته به جشنواره «عمار» می‌افتند؟

در یکی از روزهای برگزاری نهمین دوره جشنواره «عمار» به سینما فلسطین تهران رفتیم تا این‌بار از «مخاطبان عمار» بپرسیم که چه انتظاری از «سینما» دارند و «عمار» کدام بخش از این انتظارات را پاسخ داده است.

امتیاز عمار؛ عدم وابستگی مالی

نامش حجت است و دکترای الهیات دارد. می‌گوید کارگردان تئاتر است و تاکنون نمایش‌هایی را با مضامین اجتماعی روی صحنه اجرا کرده است. اولین سالی است که برای تماشای فیلم‌های جشنواره عمار به سینما فلسطین آمده و درباره شیوه آشنایی با این رویداد می‌گوید: از طریق تلویزیون با این جشنواره آشنا شدم و علاقه‌مند بودم به تماشای فیلم‌های این جشنواره بنشینم.

با توجه به هویتی که عمار برای خود تعریف کرده است، قطعاً نباید وابستگی به بودجه دولتی داشته باشد و این اتفاق خوبی استحجت مهم‌ترین ویژگی «عمار» را «وابسته نبودن به بودجه دولتی» می‌داند و معتقد است: هرچند هنر پول می‌خواهد اما اینکه از برگزارکنندگان عمار شنیده‌ایم بودجه برگزاری آن از طریق کمک‌های مردمی تامین می‌شود به نظرم بسیار اتفاق ارزشمندی است. با توجه به هویتی که عمار برای خود تعریف کرده است، قطعاً نباید وابستگی به بودجه دولتی داشته باشد و این اتفاق خوبی است.

وی درباره انگیزه‌اش برای حضور در جشنواره عمار به فرصت «استفاده از کارگاه‌های تخصصی» هم اشاره می‌کند و می‌گوید: هرچند علاقه‌ای به ورود حرفه‌ای به عرصه فیلمسازی و سینما ندارم اما ازنظر تخصصی ترجیح می‌دهم اطلاعات و شناخت سینمایی خود را با حضور در این نشست‌ها و کارگاه‌ها تکمیل کنم.

تاثیرگذاری بیشتر با پررنگ‌ شدن نگاه اجتماعی

«اگر خدا قبول کند مخاطب این جشنواره‌ام»؛ سید علیرضا، فارغ‌التحصیل کارشناسی برق است و با لبخند و اندکی مزاح این‌طور خودش را معرفی می‌کند. منتظر دوستش است تا داخل سالن شوند. می‌گوید: علاقه‌مندم ویترین عمار را دنبال کنم و در یکی 2 سال اخیر پیگیر برنامه‌های آن بوده‌ام مثل جشنواره فجر که غالباً بلیت تهیه می‌کنم و تلاش می‌کنم فیلم‌ها را دنبال کنم.

علیرضا که می‌گوید در طول سال هم مخاطب جدی فیلم‌های اکران شده در سینماها است، معتقد است: عمار و فجر از اساس به نظرم قابل قیاس نیستند. رویکرد اصلی عمار توجه به مباحث سیاسی است و نمی‌توان کتمان کرد که نگاه یک جریان خاص در این جشنواره غالب است. من هم اتفاقاً کنجکاوم در جریان آثار متعلق به همین نگاه خاص قرار بگیرم. فجر متعلق به همه جریان‌های سینمایی است و دایره آثار در آن گسترده‌تر است.

وی درعین حال تاکید می‌کند: البته در سال‌های اخیر نگاه اجتماعی در ویترین عمار پررنگ‌تر شده و فکر می‌کنم اینگونه، این جریان تاثیر بیشتری هم می‌تواند بر جریان اصلی فیلمسازی در سینمای ایران بگذارد.

حرفش که به اینجا می‌رسد درباره تاثیر برگزاری ۸ دوره گذشته جشنواره عمار از او می‌پرسم که پاسخ می‌دهد: عمار تا امروز تاثیر مستقیمی بر جریان غالب و اصلی سینمای ایران نداشته اما در زمینه کشف استعداد و ارایه نگاه‌های متفاوت هم موثر بوده و هم در آینده می‌تواند حامی و پشتیبان سینمای ایران باشد.

چهره‌های گمنام اما آینده‌دار

خانم مستندساز جوانی که می‌گوید علاقه‌ای به مصاحبه با درج نامش ندارد و تا امروز تجربه کارگردانی چند مستند تلویزیونی با موضوعات اجتماعی و سیاسی مانند لانه جاسوسی را در کارنامه خود داشته، دیگر مخاطب نهمین جشنواره «عمار» است؛ مخاطبی که می‌گوید: از دوره اول، جشنواره عمار را رصد کرده‌ام و در دوره‌های پیش چند مستند گزارشی هم برای حضور در این رویداد داده‌ام، اما امسال فیلمی در جشنواره ندارم و صرفاً برای تماشای فیلم‌ها به جشنواره آمدم.

عمار شاید تا به امروز مستقیماً تأثیری بر روند حرکت سینمای ایران نداشته است اما چهره‌های موفقی را معرفی کرده که این دستاورد قابل قبولی است وی درباره ویژگی‌های متفاوت جشنواره عمار در قیاس با رویدادهای سینمایی دیگر به‌ ویژه در حوزه تخصصی خود یعنی سینمای مستند هم معتقد است: عمار قابل قیاس با رویدادی مانند «سینماحقیقت» در حوزه مستند نیست زیرا از اساس رویدادی موضوع‌محور است. هرچند سینماحقیقت هم در سال‌های اخیر کمی رنگ و بوی موضوعی پیدا کرده اما نگاه حرفه‌ای‌تری و جامع‌تری به مستند دارد. در عین حال نمی‌توان کتمان کرد در دوره‌های نخست سطح کیفی مستندهای عمار بسیار پایین بود اما در این سال‌ها شاهد ارتقای قابل توجه این آثار هستیم و این ارزشمند است.

این مستندساز جوان ادامه می‌دهد: عمار شاید تا به امروز مستقیم تاثیری بر روند حرکت سینمای ایران نداشته است اما چهره‌های موفقی را معرفی کرده که این دستاورد قابل قبولی است کمااینکه همین امسال هم بچه‌هایی در عمار فیلم دارند که مطمئن هستم آینده درخشانی در سینمای ایران خواهند داشت.

تماشای خانوادگی فیلم؛ با خیال راحت

در میان طیف‌های مختلف مخاطبانی که در لابی سینما فلسطین در آمدورفت هستند، ‌جمع‌های سه چهار نفره خانوادگی جلب توجه می‌کند. شاهرخ ۵۲ ساله یکی از افرادی است که همراه با همسر و 2 فرزند نوجوانش؛ یکی دختر و دیگری پسر به سینما فلسطین آمده‌اند تا اوقات فراغت یک روز تعطیل خانواده را در جشنواره عمار سپری کنند.

دندانپزشک است و درباره سنت تماشای خانوادگی فیلم‌های جشنواره «عمار» می‌گوید: این سومین سالی است که به همراه خانواده جشنواره عمار را دنبال می‌کنیم. امسال کمی دیرتر وقت آزاد پیدا کردم اما امروز دیگر فرصت شد تا بچه‌ها را به جشنواره بیاورم.

وی که می‌گوید «فیلم‌های اکران شده در طول سال را هم هر از گاهی به‌صورت خانوادگی می‌بینیم» معتقد است: سینمای امروز ایران را گرفتار ابتذال می‌دانم و واقعیت این است که مدتی است جرات نمی‌کنم بچه‌ها را به سینما ببرم. اینجا و در جشنواره عمار با خیال راحت می‌آییم و فیلم‌ها را تماشا می‌کنیم.

در مواجهه با سوالی درباره جذابیت فیلم‌های «عمار» برای فرزندان نوجوان خانواده، شاهرخ می‌گوید: البته که فیلم‌های عمار غالباً مستند است که شاید جذابیت سینمای داستانی را نداشته باشد. جای فیلم‌های داستانی جذاب با پیام‌های غیرمستقیم در ویترین عمار خالی است. فیلم‌هایی که پیام مستقیم می‌دهند مثل نصیحت ما پدرومادرها، بچه‌ها را پس می‌زند.(می‌خندد)

این مخاطب جشنواره «عمار» درباره علاقه‌مندی‌اش برای پیگیری دیگر رویدادهای سینمایی هم می‌گوید: جشنواره فیلم فجر را در جوانی دنبال می‌کردم اما واقعاً از جایی به بعد احساس کردم وقتم در این جشنواره تلف می‌شود. مدت‌ها است که این جشنواره انتظاری را که از سینما دارم برآورده نمی‌کند.

حرف تازه «عمار» و فیلم‌های کهنه سینما

خود را از اهالی سینما می‌داند؛ ۶۴ ساله است و بازنشسته ریاست جمهوری اما در دوران بازنشستگی و از سر علاقه‌مندی تجربه هنروری در چند پروژه سینمایی و تلویزیونی را داشته است. از میان آن‌ها همکاری با زنده‌یاد ضیاءالدین دری در فیلم «کلاه پهلوی» را هنوز در خاطر دارد.

حسن آقا که در دوره گذشته «عمار» هم در فیلم کوتاهی به‌عنوان هنرور حضور داشته است اما نام آن فیلم را به یاد نمی‌آورد، می‌گوید: هر چند امسال فیلمی در جشنواره ندارم اما وقتی تلویزیون اعلام کرد جشنواره عمار امسال آغاز شده، خوشحال شدم و خودم را به اینجا رساندم تا به تماشای فیلم‌ها بنشینم.

وی که می‌گوید علاقه‌ای به دنبال کردن رویدادهای سینمایی دیگر و تماشای فیلم‌های اکران شده در سینماها ندارد، درباره وجه تمایز جشنواره عمار با جریان اصلی سینمای این روزهای ایران می‌گوید: به نظرم سینمای داستانی امروز ایران حرف‌های کهنه و تکراری می‌زند اما در جشنواره عمار شاهد طرح حرف‌های تازه‌ای هستیم که ارزش تماشا دارد به همین دلیل هم سه چهار دوره است که به‌صورت پیگیر به جشنواره «عمار» می‌آیم تا فیلم‌ها را ببینم.

«عمار» حتما توان تاثیرگذاری بر سینما را دارد

نمی‌توان از مخاطبان «عمار» گفت و سراغی از روحانیان و طلبه‌های جوان نگرفت. سعید با ۲۷ سال سن یکی از همین روحانیان است که نسخه‌ای از کتاب «فتنه تغلب» تازه‌ترین اثر منتشر شده از سوی انتشارات انقلاب اسلامی با موضوع تبیین زوایای ناپیدا و بازخوانی ناگفته‌های حوادث پس از انتخابات سال ۸۸ را در یک دست و در دست دیگر جدول اکران فیلم‌های جشنواره را دارد. می‌گوید: چند سالی به‌صورت پیگیر عمار را دنبال کرده‌ام غیر از سال گذشته که متاسفانه به دلایلی نتوانستم حضور داشته باشم.

حضور در جشنواره عمار و تماشای آثار را به لحاظ همت جهادی فیلم‌سازان این رویداد، ضروری می‌دانم و معتقدم حتی اگر اکران‌ها پولی هم بود، صرف هزینه برای تماشای این آثار ضروری بودوی استدلال خود برای پیگیری مستمر جشنواره عمار را اینگونه تشریح می‌کند: حضور در جشنواره عمار و تماشای آثار را به لحاظ همت جهادی فیلمسازان این رویداد، ضروری می‌دانم و معتقدم حتی اگر اکران‌ها پولی هم بود، صرف هزینه برای تماشای این آثار ضروری بود، کمااینکه درباره برخی دوره‌های جشنواره فجر در گذشته هم همین نظر را داشتم.

سعید که خود را مخاطب پیگیر سینما می‌داند می‌گوید: چندسالی است که به جهت محتوای فیلم‌ها کمتر رغبتی به سینما رفتن دارم مگر فیلم‌های خاص مثل همین فیلم «مارموز» کمال تبریزی که شنیده‌ام درباره آقای احمدی‌نژاد است و کنجکاوم آن را ببینم.

وی که پس از یک سال و نیم تحصیل مهندسی شهرسازی در دانشگاه برای تحصیل علوم حوزوی تحصیلات آکادمیک خود را ناتمام رها کرده درباره کیفیت فیلم‌های حاضر در «عمار» معتقد است: سواد تخصصی در حوزه سینما ندارم اما احساس می‌کنم کیفیت فیلم‌ها در جشنواره عمار به نسبت سال‌های اولیه بسیار بالا رفته است.

این روحانی جوان تاکید می‌کند: عمار حتما توان تاثیرگذاری بر سینمای ایران را دارد. فیلمسازان حزب اللهی باید همت بیشتری داشته باشند و مدیران و متولیان هم باید با سعه‌صدر بیشتر فضا را برای این گروه فراهم کنند کمااینکه همین امسال و در جشنواره «سینماحقیقت» شاهد حضور قابل توجه طیفی از همین فیلمسازان عماری بودیم و این جریان می‌تواند ادامه داشته باشد.

به کتابی که در دست دارد اشاره می‌کنم و از دغدغه‌اش برای تماشای فیلم‌هایی درباره حوادث سال ۸۸ می‌پرسم، پاسخ می‌دهد: هنوز بسیار علاقه‌مند به واکاوی فتنه ۸۸ و بیشتر دانستن درباره آن وقایع هستم اما در همین چند دقیقه‌ای که جدول اکران به دستم رسیده و آن را ورق زده‌ام، هنوز فیلمی با این موضوع پیدا نکرده‌ام. امیدوارم در روزهای باقی‌مانده جشنواره فیلم‌های بیشتری در این زمینه ببینیم.