تاریخچه ایرانی درخت کریسمس

خبرگزاری شبستان، گروه اندیشه: «درخت کریسمس که این روزها از سوی عده ای از افراد که مسیحی هم نیستند به عنوان کالای لاکچری خریداری می شود، در واقع سنت و فرهنگی است که از خود ما وام گرفته شده است.

در گزارش های مختلف نقل شده است که نخستین بار این سنت از طریق «مارتین لوتر» ایجاد شد. او که در قرن 16 میلادی می زیست یکبار در حالی که در جنگل مشغول گشت و گذار بود شاخه ای را پیدا می کند و به خانه برده و آن را تزئین می کند و این مساله رسم می شود. اما این دیدگاه قایل اعتنا نیست و جریان های مسیحی هر کدام سعی می کنند ریشه این سنت را به نام خودشان ثبت کنند، هرچند که به طور کلی این سنت ها گرته برداری از آیین میتراییسم است.»

این جملات بخش هایی از سخنان حجت الاسلام «سید محمدرضا طباطبایی»، استاد دانشگاه و پژوهشگر ادیان است. در ادامه حاصل مباحث وی درباره سنت های سال نوی مسیحی که برخی ایرانیان در عمل به آنها از مسیحیان سبقت گرفته اند!، تقدیم حضورتان می شود:

با توجه به اینکه در ایام سال نوی مسیحی قرار داریم و امسال نیز همچون سال های گذشته شاهد فروش انواع و اقسام ادوات ویژه این ایام در برخی مغازه ها و مراکز خرید هستیم، این سوال پیش می آید که سنت خرید و تزئئین درخت های کاج و سرو که در ایام کریسمس انجام می شود، چه ریشه و پیشینه ای دارد؟

این سنتی است که میان مسیحیان وجود دارد. معمولا برای انتخاب درخت کریسمس، درخت کاج که همیشه سبز بوده و نماد جاودانگی و حیات همیشگی است انتخاب می شود. این درخت با شیرینی، شکلات و همچنین کاغذهای رنگی، ریسه هایی که داخل لامپ های کوچک چشمک زن تعبیه شده تزیئن می شود. در ایام قدیم نیز با شمع تزئین می شد تا بعدها که برق اختراع و به وسیله لامپ های کوچک این تزئینات صورت می گیرد.

بالای این درختان عموما علامت فرشته ای عصا به دست می گذارند یا یک ستاره که نمادی از ستاره تولد عیسی مسیح(ع) است و در عهد جدید به آن اشاره شده و البته فرشته نیز مقصود بشارت دهنده میلاد عیسی(ع) به مریم(س) است که ما او را به نام «جبرئیل» می شناسیم.

نحوه تامین درخت کریسمس برای این همه مسیحی در سراسر جهان چگونه است؟

درخت کریسمس به صورت طبیعی و مصنوعی وجود دارد و در کشورهای مختلف خرید و فروش می شود، در ایران درخت های کریسمس بیشتر وارد می شوند. در کشورهای مسیحی مثل اروپا و آمریکا، باغ هایی وجود دارد که در سطح بسیار وسیعی این درختان کاشته می شوند و از پرسود ترین تجارت ها در غرب به حساب می آیند.

تقریبا می شود گفت یکی از عوامل آتش سوزی ها در کشور آمریکا و کشورهای مسیحی به علت سوختن درختان کریسمس است که این مساله به عنوان یک معضل دائما مطرح است، برای مثال از سال 1932

تا 1996 چییزی حدود 446 هزار گزارش آتش سوزی فقط در آمریکا به خاطر سوختن و آتش سوزی درختان کریسمس ارایه شده است، البته با وجودی که درختان مصنوعی ارایه شد باز هم استقبال مردم از درختان طبیعی است.

برای مثال در کشور آمریکا سالیانه 33 میلیون درخت کریسمس واقعی خریداری می شود که معمولاً پس از خریداری کمتر پیش می آید که آن را در باغ بکارند و نگهداری کنند. در واقع اغلب این درختان دور انداخته می شوند و درصد کمی از مردم از این درختان استفاده می کنند. طبق آمار رسمی از سال 2004 تا 2017 حدود 400 میلیون درخت واقعی کریسمس و 170 میلیون درخت مصنوعی خریداری شده است.

در سال 2015 هزینه ای که خانواده ها فقط در کشور آمریکا برای این درخت داشتند چیزی حدود یک میلیارد دلار بوده است از جمله در سال 2017 هر خانواده به طور میانگین 862 دلار برای درخت کریسمس هزینه کرده است، اما به هر شکل باورهای آنان است و ما به آن احترام می گذاریم.

به نکته خوبی اشاره کردید، این مراسم از باورهای مسیحیان است. سوال آن است که چرا برخی هموطنان مسلمان نسبت به باورهای دینی هم کیشان خود خرده می گیرند اما در زمان هایی نظیر سال نو میلادی خودشان به فکر می افتند که درخت کریسمس تهیه کنند؟

درست است، برخی اعتراض می کنند که چرا فلان مبلغ صرف عزاداری برای امام حسین(ع) شد یا چرا هزینه برای خرید شیرینی و شکلات در میلاد حضرت رسول(ص) یا امام رضا(ع) پرداخت شد، چرا این پول را به فقرا اختصاص نمی دهید؟

در تشریح چرایی این رفتارها و تهیه درخت کریسمس توسط برخی از سلبریتی ها باید پرسید چرا این افراد در ایران هزینه دو تا پنج میلیونی درخت کریسمس را متقبل می شوند در حالی که مسلمان هستند و ملزم به رعایت سنت های مسیحی نیستند و صرفا به دلیل لاکچری بودن چنین می کننند. افرادی که شبهاتی را در ایام عزاداری امام حسین(ع) مطرح می کنند باید پاسخگو باشند چرا که آن هزینه ها بر اساس اعتقاد و دین افراد صورت می گیرد اما خرید درخت کریسمس با توجه به اینکه اصلا این افراد مسیحی نیستند، توجیهی ندارد.

برگردیم به ریشه درخت کریسمس، اصلا چه شد که در سنت های مسیحی این درخت نمادی از سال نو و عید قرار گرفت؟

در گزارش های مختلف نقل شده است که نخستین بار این سنت از طریق «مارتین لوتر» ایجاد شد. او که در قرن 16 میلادی می زیست یکبار در حالی که در جنگل مشغول گشت و گذار بود شاخه ای را پیدا می کند و به خانه برده و آن را تزئین می کند و این مساله رسم می شود.

البته این دیدگاه چندان قابل تایید نیست چراکه لوتر رهبر جریان پروتستان است در حالی که تزئین درخت کریسمس از سوی ارتودکس ها و کاتولیک ها بسیار قبل تر از او انجام شده بود بنابراین وجهی ندارد که لوتر را موسس این سنت بدانیم. البته فرقه های مختلف سعی دارند که این سنت را به خود نسبت دهند.

پس درخت کریسمس از کجا وارد فرهنگ و سنت مسیحی شد؟

اصل قصه درخت کریسمس آن است که این درخت از آیین میتراییسم که به معنای مهرپرستی(یعنی خورشید پرستی) است وارد مسیحیت شده است. در سنت های بومی ایرانی شبی به نام شب چله داریم که به شب یلدا هم معروف است. یلدا به معنای تولد است اما تولد چه کسی؟

ایرانیان در ایران باستان جشن ویژه ای برای این مناسبت داشتند و روش آنان به این شکل بود که دو درخت سرو را با نوارهای نقره ای تزئین می کردند و معتقدند بود که مهر یعنی خورشید از بانوی باکره ای به نام آناهیتا متولد شده است. آیین مهرپرستی از آیین هایی بود که بیشترین تاثیر را بر مسیحیت گذاشت.

«فرانس کومون»، شخصیتی متعلق به اواخر قرن نوزدهم بود. او باستان شناس بلژیکی بود که نظراتی در مورد این مراسم و همچنین پیوستگی و برداشت هایی که از این آیین ها می شد، ارایه کرد. البته برخی مسیحیان نسبت به دیدگاه های او موضع دارند. فرد مطرحی چون او بر این باور است که مسیحیت بسیاری از باورهایش را از میتراییسم دریافت کرده است.

یعنی درخت کریسمس سنتی ایرانی به شمار می رود؟

درخت کریسمس که این روزها از سوی عده ای از افراد که مسیحی هم نیستند به عنوان کالای لاکچری خریداری می شود، در واقع سنت و فرهنگی است که خود ما وام گرفته شده است.

تثلیث و غسل تعمید نیز از آیین میترائیسم گرفته شده است، ناقوس کلیسا، خواندن سرودهای دسته جمعی، تولید شراب مقدس و ... از جمله رسومی است که از آیین میتراییسم وارد مسیحیت شده است. همچنین یکی از مراسم مهم در روزهای یکشنبه عشای ربانی است که در اکثر فرقه های مسیحی آن را انجام می دهند. در واقع محتوای ارایه شده مسیحی است اما از سنتی دیگر وارد شده است.

از سوی دیگر روز تعطیلی مسیحیان یکشنبه است که روز خورشید است، سوال آن است که مسیحیت چه ارتباطی با خورشید دارد که باید روز ساندی تعطیل باشد؟ در آیین مهرپرستی روز خورشید تعطیل بود. لباس سرخی که در آیین های مسیحی پوشیده می شود، مجسمه بره ای که در آغوش عیسی(ع) قرار می دهند و می گویند اشاره به بنی اسراییل و آیه ای است که در انجیل متا آمده است. اما در واقع این بره هم از آیین مهرپرستی وارد شده چراکه وقتی خورشید در برج حمل قرار می گیرد گویی یک بره روی دوشش است. این در تقاشی های قدیمی میتراییسم وجود داشته است. جالب آن است که روز تولد مهر، روز 25 دسامبر است و این روز را روز میلاد مسیح می گویند و به عنوان سال نو جشن می گیرند.

پس چه اتفاقی افتاده که این فرهنگ از ایران رفته و وارد فرهنگ مسیحیت در غرب شده و پس از قرن ها دوباره به ایران در قالب فرهنگ لاکچری برگشته است؟

در جنگی که میان ایران و روم اتفاق افتاد، سربازهای روم که در دست امپراطوری ایران باستان اسیر شده بودند پس از آزادی در حالی که با فرهنگ ایرانیان و آیین میتراییسم آشنا شده بودند به غرب برگشتند و این فرهنگ را منتشر کردند، معابد میتراییسم برپا و بسیاری از این فرهنگ ها به عنوان فرهنگ نو معرفی شد. میتراییسم در حال گسترش بود تا زمانی که کل یسا معابد را مصادره و تبدیل به کلیسا کرد اما بسیاری از این فرهنگ ها به مسیحیت وارد شد.

حال نکته جالب آن است که اکنون همان فرهنگ که روزگاری از آن ما بوده است، به کشور ما تزریق می شود و برخی هموطنان که مسیحی هم نیستند در قالب یک مراسم اصطلاحاً لاکچری و باکلاس آن را برگزار می کنند.

ادامه دارد ...

پایان پیام/248