چقدر می‌شود به نتایج نظرسنجی‌های رسانه ملی اعتماد کرد؟

در خبرها آمده بود و حتما خوانده‌اید که «آخرین نظرسنجی صداوسیما نشان می‌دهد برنامه‌های خندوانه، برنده باش، حالا خورشید، ‏نود و به خانه برمی‌گردیم بالاترین آمار جلب رضایت مخاطبان را به خود اختصاص داده‌اند. بر این اساس برنامه خندوانه با ۶۳ ‏درصد بیننده رتبه اول برنامه‌های شبکه نسیم و دیگر شبکه‌های سیما را به خود اختصاص داده است. مسابقه برنده باش با ۴۹ ‏درصد بیننده و برنامه‌های حالاخورشید با ۳۹ درصد، نود با ۳۸‌درصد از شبکه سه و به خانه برمی‌گردیم با ۳۱‌درصد در ‏رتبه‌های بعدی این نظرسنجی قرار دارند.» اما چقدر این نظرسنجی‌ها و نمونه‌های مشابهی که هرازچندگاهی مطرح می‌شود قابل ‏اعتماد است؟

آن طور که از اطلاعات این نظرسنجی برمی‌آید ۴۰۴ نفر بالای ۱۵‌سال و همگی ساکن پایتخت به سوالات پاسخ داده‌اند و ۸۱ ‏درصد زن و ۷۵‌درصد مرد بوده‌اند. تنها ۷۸‌درصد از پاسخگویان بیننده حداقل یکی از برنامه‌های شاخص شبکه‌های سیما بوده‌اند ‏و همچنین در میان گروه‌های سنی و تحصیلی، نوجوانان ۸۷‌درصد و افراد با تحصیلات راهنمایی و دبیرستان ۹۵‌درصد بیشتر از ‏سایر گروه‌ها بیننده برنامه‌های سیما بوده‌اند. یعنی صداوسیما هنوز در بین نوجوانان ضریب نفوذ بیشتری دارد تا رده‌بندی‌های دیگر ‏سنی. اما این سوال‌ها را می‌توان از همین اطلاعات مطرح شده، پرسید: آیا جامعه آماری ۴۰۰ نفره، آن هم بدون مشخص کردن ‏نوع نظرسنجی (میدانی، اینترنتی، تلفنی یا ترکیبی) عدد قابل اعتنایی است؟ وقتی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران برای ‏بررسی نظرات ساکنان درخصوص پیاده‌راه هفده شهریور از جامعه آماری ۵۰۰ نفره استفاده می‌کند، چرا مرکز تحقیقات یا همان ‏مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما به این جامعه محدود آماری بسنده می‌کند؟ اصلا در این عدد ۴۰۰ چه رازی نهفته که دو ‏نظرسنجی «سریال‌های درحال پخش از شبکه‌های سیما» و «فیلم‌های سینمایی» همین تعداد مورد پرسش قرار گرفته‌اند؟

از همه اینها مهمتر، چطور می‌شود به نتایج نظرسنجی‌ای اعتماد کرد که مسئولانش در ژانربندی رسانه‌شان دچار مشکل هستند؛ ‏بر اساس کدام الگو، یک برنامه روتین و هر روزه مثل حالا خورشید باید با یک برنامه هفتگی و تخصصی -در حوزه ورزش- مثل ‏‏۹۰ در یک پیمانه قرار بگیرد؟ بر چه اساسی برنامه‌های تخصصی شبکه چهار باید با محله گل‌و‌بلبل قیاس شوند؟ اگر مبنا ‏برنامه‌های درحال پخش است و نه ژانرهای آن، چرا سریال‌ها در این نظرسنجی قرار نگرفته‌اند؟ آیا پرسش‌های مطرح شده در این ‏نظرسنجی درباره محتوا و کیفیت برنامه‌هاست یا آشنا بودن پرسش‌شونده با نام آن برنامه؟ چرا جز رتبه‌های اول، هیچ‌درصدی از ‏میزان مخاطبان هر برنامه اعلام نشده؟ آیا این هم مثل تعداد پیامک‌های ارسالی به برنامه‌های تلویزیونی جزو رازهاست و نباید ‏برملا شود؟ یا بیانش نشان می‌دهد که چقدر برخی شبکه‌های تلویزیون و حتی برنامه‌های مشهور شبکه‌های اصلی سازمان، ‏کم‌مخاطب شده‌اند؟

امیدی نیست که این پرسش‌های دلسوزانه به جواب برسد، امیدی هم نیست که در وضع این همه بریزوبپاش صداوسیما تغییری ‏حاصل شود، فقط کاش مدیران و تصمیم‌گیران این رسانه ملی، وقتی محرمانه‌های این نظرسنجی‌های ۴۰۰ نفره را می‌خوانند، ‏درباره بازدهی این همه شبکه و هزینه از بیت‌المال در این شرایط اقتصادی، بیشتر بیندیشند‎.

خیلی به خانه برمی‌گردیم‎!‎

بد نیست یک‌بار به برترین‌های تلویزیون، مفصل‌تر از فهرست اعلام شده در خبرها نگاه بیندازیم. در این مرور، به درصدهای ‏اعلام شده و تفاوت عددی‌شان دقت کنید که خودش گویای وضع رسانه ملی در نظرسنجی خودش است‎.‎

دستپخت با حدود ۲۹‌درصد پربیننده‌ترین برنامه شبکه ملی ماست. درس‌هایی از قرآن، آفتاب شرقی، سیمای ‏خانواده، پایش، فرمول یک، سخنرانی رحیم پور ازغدی، صبح بخیر ایران و ثریا -بدون اعلام درصد- در رتبه‌های بعدی قرار ‏گرفته‌اند‎.‎

محله گل‌وبلبل(۳) با میزان ۱۸‌درصد بیننده رتبه اول شبکه شده است. برنامه‌های مسابقه محله، ورزش از نگاه ‏دو، زنده باد زندگی، عصر خانواده و خوش‌وبش باز هم بدون اعلام درصد، در رتبه‌های بعدی هستند‎.

مسابقه برنده باش با ۴۹‌درصد در رتبه نخست شبکه و دوم تلویزیون است و حالاخورشید و نود با ۳۹ و ۳۸ ‏درصد رقابت تنگاتنگی با هم دارند. گزارش ورزشی، گزارش برتر، سمت خدا، کاملا دخترانه، بدون توقف و فوتبالیسم -بدون ‏اعلام درصد- رتبه‌های چهارم تا نهم را به خود اختصاص داده‌اند‎.

چهارسوی علم، بدون اعلام‌درصد بیننده پرمخاطب‌ترین برنامه شبکه شده و شوکران، سینماگرام، معرفت، ‏شب‌های هنر، هنرنامه در مراتب بعدی قرار گرفته‌اند‎.

برنامه به خانه برمی‌گردیم با ۳۱‌درصد بیننده پراقبال‌ترین است و برنامه‌های درشهر و تهران ۲۰ نیز پس از آن ‏قرار گرفته‌اند‎.

خندوانه را با ۶۳‌درصد بیننده -یعنی پربیننده‌ترین برنامه کل تلویزیون- در خود جای داده. شبی با عبدی با ۲۶ ‏درصد بیننده در رتبه بعدی است و کتاب باز، قاچ و چهل‌تیکه در رتبه‌های پس از آن جای گرفته‌اند‎.

برنامه دکترسلام با ۱۱‌درصد بیننده اول و برنامه‌های صبحی دیگر، کنکور، فرصت برابر و آخ‌جون ‏کارتون در رتبه‌های بعدی هستند‎.

برنامه‌های چوب‌خط و عصرانه نیز با آماری نزدیک ولی اعلام نشده(!) در سکوی اول برنامه‌های شبکه افق ‏قرار گرفته و برنامه دوران و آفاق بعد از این دوبرنامه قرار گرفته‌اند‎.