داستان ادامه‌دار لابی‌ موسسات «افراد خاص» زیر سقف هرمی مجلس

فائزه عباسی: داستان لابی‌ها، داستان عجیب وغریبی است و این قصه وقتی به راهروهای مجلس می‌رسد، پیچیدگی‌هایش آنقدر می‌شود که دیگر دوست و رقیب نمی‌شناسد؛ حالا فکرش را بکنید فصل بودجه‌ و تخصیص اعتبارات هم از راه برسد دیگر همه لایه‌های پیدا و پنهان به دنبال راهی هستند تا بتوانند اعداد بودجه‌ای که قرار است شامل حالشان شود را بزرگتر کنند. در این میان، قانون بازی همان قانون قدرت بیشتر و منفعت بیشتر است. البته با این تفاوت که اینجا حرف اول را قدرت لابی می‌زند.

دو هفته‌ای می‌شود که لایحه بودجه سال ۹۸ به مجلس آمد و روی میز کمیسیون تلفیق قرار گرفت که بعد از بررسی به صحن بیاید تا بهارستانی‌ها تکلیف مهمترین لایحه اقتصادی دولت را مشخص کنند؛ لایحه‌ای که قرار است برای درآمد و هزینه یک‌سال مالی کشور برنامه‌ریزی کند اما هرساله بخشی از این برنامه‌ریزی‌ها تحت تاثیر لابی‌ها تغییر می‌کند. امسال هم از قواعد هرساله مستثنا نبود و کار تا جایی پیش‌رفت که صدای اعتراض نمایندگان بلند شد؛ محمود صادقی نماینده مردم تهران در توئیتی نوشت: «قرآن کریم: چه بسا از چیزی بدتان بیاید و آن برای شما خیر باشد. تحریم‌های ظالمانه خیری بزرگ برای کاهش وابستگی کشور به نفت است؛ دستگاههای مختلف به جای لابی کردن با مقامات و نمایندگان، کسری بودجه را به خیری بزرگ برای افزایش بهره وری تبدیل کنند. گرفتن بودجه با لابی ظلمی مضاعف است.»

مجلس تحت سیطره افراد عجیب و غریب

«ردیف اندر ردیف درست شده بود، باید بتوانیم بر این ردیف ها نظارت کنیم تا روشن باشد این پول کجا می رود؟» هرچند این جملات یکی از مهمترین بحث‌هایی بود که حسن زمان تقدیم لایحه بودجه ۹۷ به مجلس بر زبان آورد اما همه آن نبود.

روحانی یک‌سال پیش وقتی رشته کلامش به موسسات مالی رسید، صحبت هایش تندتر شد. او گفت «فشارهای زیادی از کانال های مختلف به ما وارد می کردند. اینها رفتند بودند همه جا را دیده بودند، از تمام ارگان ها به من نامه می نوشتند که این آدم خوبی است، چرا دارید حسابش را می بندید آدم های عجیب غریب می آمدند و سفارش اینها را می کردند که جای تعجب داشت! معلوم بود که آنها با دغل بازی رفته اند و آدم های خوب را هم مدافع خودشان کرده بودند!» این صحبت‌ها مهر تائیدی بر داستان پرغصه لابی‌ها دارد.

در همین راستا محمدعلی پورمختار به خبرآنلاین گفت «مدیران یا اعضای این موسسات مالی معمولا از افرادی هستند که زمانی مسوولیت داشتند یا دارند و یا از وابستگان مسوولین هستند که طبیعی است مراجعه می کنند و شرح و توصیفی از عملکردشان می دهند که همه چیز درست و بر اساس حساب و کتاب است و متاسفانه اعتماد می شود و بعد سفارش می کنند. این یک واقعیتی است که در کشور ما وجود دارد که از سوی من نماینده گرفته تا دیگران بدون مطالعه توصیه هایی می شود و آنچه در مورد این موسسات رخ داد و گفته شد درست است».

سال گذشته بخش قابل توجهی از انتقادات در این زمینه متوجه بازنگری در جدول شماره ۱۷ بودجه بود، موضوعی که سر و صدای زیادی به پا کرد. گرچه این جدول به طور کامل حذف نشد اما شکلش تغییر و بخشی از ردیف‌هایش به ردیف‌های اصلی بودجه انتقال یافت تا نظارت بر هزینه‌کرد بودجه ‌موسسات فرهنگی بیشتر شود.

اما این مسئله همچنان مجلس سئوال افکارعمومی است. حسام الدین آشنا در مراسم روز دانشجو درباره وضعیت نظام بودجه‌ریزی در کشور و بودجه‌های پرداختی به موسسات فرهنگی از جمله جامعه‌المصطفی، حوزه علمیه و شورای هماهنگی نماز جمعه و هرزرفت بودجه کشور تصریح کرد «سابقه بودجه‌ریزی در کشور بیش از نیم قرن است و بروز اشکالات در آن موضوع جدیدی نیست، در این زمینه نیازمند یک همت و اراده‌ای هستیم تا تغییراتی حاصل شود. تلاش برای تغییر در نظام بودجه‌ریزی در دولت‌های هاشمی، خاتمی، احمدی‌نژاد و روحانی انجام شده است. در طول زمان ردیف‌های بودجه‌ای پادار شده‌اند. به این صورت که در ابتدا فردی با لابی، فشار، تماس و توافق یک بند در بودجه سالانه کشور به عنوان کمک به فلان موسسه باز کرد که در آغاز نیز اعتبار این بند ۱۰ میلیون تومان بوده، اما به مرور زمان این بند و مبلغ اعتبار آن رشد کرده است. هر رییس جمهوری فکر کرده که دوستانی دارد و باید آنها را تقویت کند به همین دلیل نیز در بودجه ردیف‌هایی برای حمایت از آنها قرار داده است. پشت هر ردیف بودجه یک قبیله و یک پدر و مادر قرار دارد، من اگر به جای دانشجویان امروز بودم به دنبال برگزاری دوره‌های مختلفبودجه‌خوانی و کسب اطلاعات بیشتر درباره بودجه می‌رفتم. امروز دانشجویان اسم یک نهاد به نام جامعه‌المصطفی را می‌دانند، اما سایر نهادها را نمی‌شناسند».

لابی‌ تبدیل به روش شده است؟

سئوال اینجاست که لابی برای تقویت بودجه به روش عُرفی در مجلس تبدیل شده است؟ حمیدرضا فولادگر عضو کمیسیون اقتصادی مجلس درباره بودجه موسساتی که افرادی خاص پشت آنها قرار دارند و در مقابل خروجی از آنها دیده نمی‌شود به خبرآنلاین گفت «با وجود آنکه معتقدم در بسیاری موارد لابی‌های قدرتمندی صورت می‌گیرد اما در موارد زیادی هم بحث فضاسازی‌های رسانه‌ای وجود دارد. مثلا بودجه یک موسسه فرهنگی را مقایسه می‌کنند با یک سازمان دولتی که این مقایسه غلط است مثلا بودجه یک موسسه فرهنگی را با بودجه جاری سازمان غذا و دارو مقایسه کرده‌اند که این شیوه غلط است. یا مثلا بودجه دستگاهی یک سازمان را با بودجه حوزه علمیه مقایسه کرده‌اند که باید گفت اینها قابل مقایسه نیستند و در برخی موارد تنها آدرس غلط دادن است».

وی افزود «وقتی بودجه مطرح می‌شود لابی‌ها اوج می‌گیرد و این چیز عجیبی نیست و همواره هم وجود داشته است. در این میان لابی نماینده با نماینده چندان محل بحث نیست چراکه به هر حال نمایندگان با یکدیگر مراوده دارند و نمی‌توان اسم آن را لابی کردن گذاشت. اما لابی دستگاه‌ها و حتی افراد بیرون از مجلس با نمایندگان برای گرفتن بودجه بیشتر مسئله‌ای رایج است. درواقع افراد یا دستگاه‌هایی که نتوانسته‌اند پیشنهاداتشان را در دولت به تصویب برسانند چه از روی ضرورت و چه خدایی ناکرده بر اساس منافع شخصی، راهی مجلس می‌شوند تا از طریق لابی این‌ کار انجام شود. این موضوع در همه دولت‌ها رایج بوده و مختص این دولت و آن دولت نیست فقط یادم می‌آید در زمان احمدی‌نژاد یک سال حضور دستگاه‌ها در مجلس آن هم در زمان بودجه را ممنوع کرد اما بعد از یک‌سال این موضوع دامنگیر آن دولت هم شد.

عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس ادامه می‌دهد« اما حرف این است که ظرفیت بودجه واقعا آنقدر نیست که بخواهیم آن را دستکاری کنیم. منابع محدود و امروز شرایط اقتصادی کشور کاملا مشخص است و معتقدیم همین بودجه‌ای هم که نوشته شده خوشبینانه است یعنی امیدواریم بتوانیم شرایط بحران را دور بزنیم و البته روزنه‌های امیدی هم برای فروش نفت وجود دارد اما باید واقع‌بینانه به بودجه نگاه کرد و نه خوش‌بینانه. لذا با این منابع محدود واقعا قدرت مانوری وجود ندار. حتی اگر لابی هم وجود داشته باشد فضایی برای تغییر آن نیست و اگر خیلی دست بالا بخواهیم حساب کنیم تنها پنج درصد تغییر می‌کند که به اعتقاد من همان تغییر هم نباید صورت بگیرد مگر اینکه یک مورد خاص و اضطراری وجود داشته باشد. باید مراقب باشیم این لابی‌ها تبدیل به یک روش نشود که هر دستگاهی نتوانسته در ایام بودجه حرفش را به کرسی بنشاند برای لابی راهی مجلس شود. یا اینکه هر فرد حقیقی و حقوقی بر اساس منافع خود دست به لابی بزند.»

فولادگر درباره شفافیت بودجه نیز گفت «شفافیت به آن معنی که همه جداول و ردیف‌ها قابل بررسی و در معرض دید باشد، اکنون این اتفاق رخ داده است اما به این معنی که چقدر بتوان به داخل آن نفوذ کنیم و اعداد و ارقامش را تغییر دهیم باید گفت حداقل در ان دو سومی که مربوط به شرکت‌های دولتی و بانک‌ها است مجلس خیلی ورود نمی‌کند و اخیرا امسال دولت اعلام کرده است که ۱۰ درصد این شرکت‌ها را وارد کرده است لذا این یکی از بخش‌های عدم شفافیت است که ما در آن دو سوم شرکت‌های ‌دولتی وارد نمی‌شویم».

مشکلی به نام بودجه سنتی

کاظم دلخوش نماینده صومعه‌سرا و سخنگوی کمیسیون اقتصادی نیز درباره تغییرات بودجه در اثر لابی‌ها به خبرآنلاین گفت «اساسا مجلس نمی‌تواند تغییرات اساسی در لایحه بودجه داشته باشد چراکه این موضوع باعث می‌شود بودجه ماهیت خود را از دست بدهد و شورای نگهبان هم با آن مخالفت می‌کند. لذا اگر تغییری هم بخواهد صورت بگیرد چهار تا پنج درصد است. بنابراین لابی‌ها چندان نمی تواند قدرتی داشته باشد».

او مشکلات را برآمده از بودجه نویسی سنتی می‌داند و می‌گوید: «بودجه ما بودجه سنتی است و عملیاتی نیست. مهمترین مسئله هم این است که پیش‌بینی درآمدها و هزینه‌ها باید با یکدیگر همخوانی داشته باشد؛ امروز شما می‌توانید کاملا پیش‌بینی درآمدها را داشته باشید؟! پس به این وضعیت می‌گویند سنتی و غیرقابل پیش‌بینی لذا تحقق بودجه در صورتی امکان پذیر است که منابع پیش‌بینی شده محقق شود.»

او ادامه می‌دهد: «شما امسال را ببینید دولت برای اولین بار در دو سطح بودجه را تعیین کرد که یکی ۴۰۷ هزار میلیارد بودجه عمومی در بخش درآمدهاست این درحالی است که هزینه‌ها در همین ردیف ۴۴۷ هزار میلیارد تومان است. لذا وقتی ایرادات این‌ چنینی وجود دارد ما مجبوریم با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم کنیم.»

در مجموع تمام دستگاه ها و موسساتی که بودجه دولتی دریافت می کنند، اگر در سنوات گذشته هنگام بررسی لایحه بودجه با کمیسیون های تخصصی و فراکسیون ها وارد رایزنی می شدند تا سهم خود را از کیک بودجه افزایش دهند، قطعا سال آینده برای ادای وظایف قانونی راهی جز کاهش هزینه های غیرضرور و افزایش بهره وری ندارند. موضوعی که محمدرضا تابش نایب رئیس فراکسیون امید و عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس نیز به آن مهر تأیید می زند و معتقد است: «پیشنهاد من به کمیسیون بودجه و کمیسیون تلفیق این بود که عین لایحه دولت را بدون هیچ تغییری بپذیریم چرا که اصلا زمینه چانه زدن و بالا و پایین کردن نیست و به دلیل شرایطی که در کشور وجود دارد، مجلس نمی‌تواند اعداد و ارقام بودجه را تغییر چندانی بدهد».

در همین رابطه محمدباقر نوبخت معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه نیز به خبرآنلاین گفت: «نمایندگان و کمیسیون ها حداکثر دقت را انجام می دهند، من امیدوارم که به دیدگاه‌های کارشناسی توجه شود نه اصرار و ابرام دستگاه ها.»

البته باید منتظر ماند و دید، با همه این اوصاف کار بررسی لایحه بودجه در مجلس چه خروجی پیدا می کند؟

۲۱۴۲۱۶