10 چالش مهم جهانی تهدید کننده سلامت بشر در سال 2019

به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما، سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد در سال 2019 جهان با ده چالش مهم سلامت از شیوع بیماری ها تا بیماری های قابل پیشگیری به وسیله واکسن از جمله سرخک و دیفتری روبه رو است.
گزارش های روز افزونی از میکروب های مقاوم به درمان، افزایش آمار چاقی و تاثیر بی تحرکی بر سلامت و همچنین آلودگی محیط زیست و تغییرات اقلیمی و بحران های مختلف انسانی به گوش می رسد.
جهان در آغاز سال جدید با طرح راهبردی پنج ساله سازمان بهداشت جهانی مواجه است که سیزدهمین برنامه عمومی کاری این سازمان است.
این طرح بر هدفی سه میلیارد نفری استوار است:
اطمینان از اینکه بیش از یک میلیارد نفر از دسترسی به پوشش جهانی سلامت برخوردار شوند؛ بیش از یک میلیارد نفر تحت پوشش درمانی امور اضطراری قرار گیرند و بیش از یک میلیارد نفر از مردم از سلامت بهتر و رفاه بالاتر برخوردار شوند.
برای رسیدن به این هدف باید تهدیدهای حوزه سلامت را از ابعاد گوناگون بررسی کرد. ده موضوع از بین موضوعات متعدد، کانون توجه سازمان بهداشت جهانی در سال 2019 قرار گرفته است.

آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی:
از هر ده انسان، نه نفر همه روزه هوای آلوده را استنشاق می کنند. از سوی سازمان بهداشت جهانی، در سال 2019 آلودگی هوا به عنوان بزرگ ترین خطر محیطی برای سلامت بشر معرفی شده است.
آلوده کننده های میکروسکوپی در هوا قادرند به دستگاه های تنفسی و گردش خون ما نفوذ کنند، به ریه ها، قلب و مغز آسیب بزنند، سالانه جان هفت میلیون نفر را با ابتلا به بیماری هایی همچون سرطان، سکته مغزی، و بیماری های قلبی و ریوی بگیرند. حدود 90 درصد از این مرگ ها در کشورهای با درآمد کم و کشورهای با درآمد متوسط روی می دهند که مقادیر زیادی از تشعشات صنایع، حمل و نقل و کشاورزی آن ها را فرا گرفته است که از جمله آنها می توان به اجاق های آلوده کننده و سوخت های خانگی اشاره کرد.
دلیل اولیه آلودگی هوا (سوختن سوخت های فسیلی) عامل اصلی تغییرات اقلیمی نیز محسوب می شود که به طرق گوناگون بر سلامت بشر تاثیر منفی دارد. مرگ و میر سالانه ناشی از تغییرات اقلیمی، بین سال های 2030 و 2050 نسبت به مواردی همچون سوء تغذیه، مالاریا، اسهال و گرمازدگی، 250 هزار مورد بیشتر خواهد بود. در اکتبر 2018 سازمان بهداشت جهانی نخستین کنفرانس جهانی خود را در زمینه آلودگی هوا و سلامت در ژنو برگزار کرد. کشورها و سازمان های مختلف، بیش از 70 مجموعه را برای بهبود کیفیت هوا تشکیل دادند.
امسال نشست سران سازمان ملل متحد درباره تغییرات اقلیمی در ماه سپتامبر با هدف تقویت اقدامات مقابله ای با این پدیده برگزار خواهد شد. حتی اگر تمام مجموعه های تشکیل شده در کنفرانس پاریس با موفقیت به کار خود ادامه دهند نیز جهان در قرن کنونی با افزایش متوسط دمای 3 درجه سلسیوس روبه رو خواهد بود.

بیماری های غیر واگیر:
بیماری های غیر واگیر همچون دیابت، سرطان و بیماری های قلبی، در مجموع عامل بیش از 70 درصد از همه مرگ و میرهای جهان هستند که بالغ بر 41 میلیون مورد مرگ را شامل می شود. این آمار شامل 15 میلیون مورد مرگ زودهنگام می شود که در سنین بین سی تا 69 سالگی روی می دهد. بیش از 85 درصد از مرگ های زودهنگام در کشورهای با درآمد کم یا با درآمد متوسط روی می دهد. افزایش آمار این دسته از بیماری ها به علت حضور پنج عامل خطرزا است که شامل مصرف دخانیات، بی تحرکی، استفاده از الکل، رژیم های غذایی ناسالم و آلودگی هوا!
این عوامل خطر بر سلامت روحی روانی نیز تاثیری منفی دارند و این تاثیر ممکن است از سنین کم آغاز شود به طوری که نیمی از همه موارد بیماری های روحی روانی، پیش از 14 سالگی آغاز می شوند ولی بیشتر موارد آن بدون تشخیص و بدون درمان باقی می مانند و در این بین، خودکشی عامل اصلی مرگ افراد 15 تا 19 ساله در جهان محسوب می شود. سازمان بهداشت جهانی قصد دارد در سال جدید با حکومت ها درباره رسیدن به اهداف جهانی سلامت، از جمله کاهش موارد بی تحرکی تا 15 درصد تا پیش از 2030 همکاری کند و این طرح در چارچوب سیاست موسوم به اکتیو ACTIVE انجام می گیرد که تلاش می کند روزانه، تعداد بیشتری از مردم را به تحرک جسمی وادارد.

همه گیری جهانی آنفلوانزا:
جهان با شیوع جهانی آنفلوانزا روبه رو خواهد شد که یگانه مشکلی است که نمی توان گفت چه هنگام و با چه شدتی روی خواهد داد. شیوه های مقابله با این بیماری خیلی ضعیف و در حدی است که هر کشور بتواند در حد کوچکی در برابر این بیماری بایستد. سازمان بهداشت جهانی به دقت گردش ویروس های آنفلوانزا را زیر نظر دارد تا گونه هایی را که قابلیت گسترش جهانی دارند تشخیص دهد: 153 موسسه از 114 کشور در روند مقابله با ویروس و حفظ جان مردم دخیلند.
همه ساله سازمان بهداشت جهانی توصیه می کند از واکسن آنفلوانزا برای حفظ جان استفاده شود و هر زمان که گونه جدیدی از ویروس در جهان منتشر می شود این سازمان با همه بازیگران بزرگ برای مقابله با ویروس و اطمینان از دسترسی دقیق به روش های تشخیصی، واکسن ها و داروهای ضد ویروس به خصوص در کشورهای در حال توسعه، همکاری می کند.

شرایط شکننده:
بیش از یک میلیارد و ششصد میلیون نفر از مردم جهان که 22 درصد جمعیت جهانی را شامل می شوند در مناطقی زندگی می کنند که با بحران های متعدد روبه رو هستند (از ترکیب چالش هایی همچون قحطی، خشکی، درگیری و جابه جایی جمعیت) و خدمات ضعیف بهداشتی بدون دسترسی به امکانات پایه بهداشتی، در آنها مشکلی جدی است. چنین شرایط شکننده ای تقریبا در همه مناطق جهان وجود دارد و نیمی از اهداف مهم توسعه پایدار از جمله سلامت مادر و کودک هنوز محقق نشده است.
سازمان بهداشت جهانی به همکاری با این کشورها برای تقویت سامانه های سلامت ادامه می دهد تا شرایط آنها برای تشخیص و پاسخ گویی مناسب به شیوع بیماری های و نیز ارائه خدمات بهداشتی با کیفیت بالا همچون مایه کوبی بسامان شود.

مقاومت میکروب ها در برابر داروها:
تولید آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد ویروس و داروهای ضد مالاریا به عنوان بخشی از موفقیت های پزشکی مدرن محسوب می شود. اکنون زمان آن رسیده که داروها ارتقا یابند زیرا زمان برای استفاده از آنها در حال اتمام است. مقاومت در برابر داروها ضد میکروبی که در باکتری ها، انگل ها، ویروس ها و قارچ های میکروسکوپی ایجاد شده است تهدیدی بزرگ محسوب می شود که شرایط را به عقب بازمی گرداند به نحوی که داروهای کنونی، حتی از درمان ذات الریه، سل، سوزاک و اسهال خونی نیز ناتوان خواهند بود.
ناتوانی در جلوگیری از ابتلا به عفونت ها به خصوص در مواردی همچون شرایط پس از جراحی و روش های مهمی همچون شیمی درمان کاملا چشمگیر خواهد شد. مقاومت میکروب سل در برابر داروهای ضد سل، بحرانی مهم در مبارزه با این بیماری است که سالانه حدود ده میلیون مبتلای جدید و یک میلیون و ششصد هزار مرگ را سبب می شود. در سال 2017 حدود 600 هزار مورد ابتلا به بیماری سل در برابر داروی معروف ریفامپیسین rifampicin (داروی خط اول درمان سل) مقاومت نشان دادند و 28 درصد از مبتلایان به سل نیز در برابر روش های درمانی ترکیبی، مقاومت داشتند.
مقاومت دارویی به علت استفاده بی رویه مردم از داروهای ضد میکروبی ایجاد می شود و این حالت در حیوانات نیز ممکن است ایجاد شود به خصوص آن هایی که برای تولید غذا مورد استفاده قرار می گیرند. سازمان بهداشت جهانی در حال همکاری با بخش هایی است که طرحی عملی برای مقابله با مقاومت دارویی دارند و این کار را از طریق افزایش آگاهی و دانش مردم و کاهش عفونت و استفاده صحیح از داروهای ضد میکروبی انجام می برند.

ابولا و دیگر میکروب های بسیار خطرناک:
در سال 2018 جمهوری دموکراتیک کنگو شاهد بروز دو دوره شیوع ابولا بود که هر دو مورد در شهرهایی با بیش از یک میلیون نفر جمعیت شایع شدند. یکی از استان های این کشور همچنان محل حضور فعال ویروس ابولا است. این نکته نشان می دهد بستری که محل شیوع بیماری های خطرناکی همچون ابولاست تا چه اندازه اهمیت دارند و آنچه پیشتر در مناطق دورافتاده کم جمعیت روی می داد به هیچ وجه با شیوع یک بیماری مرگبار در مناطق شهری پرجمعیت و جنگ زده مطابقت ندارد.
در کنفرانسی که ماه دسامبر گذشته درباره آمادگی های موارد اضطراری بهداشت عمومی برگزار شد شرکت کنندگان از تخصص های سلامت عمومی، سلامت حیوانات، حمل و نقل و توریسم، بر افزایش شمار چالش های مقابله با شیوع بیماری ها و موارد اضطراری بهداشتی در مناطق شهری خبر دادند. آنها از سازمان بهداشت جهانی و سازمان های همکاری آن درخواست کردند سال 2019 را به عنوان سال اقدام برای آمادگی در برابر موارد اضطراری بهداشتی نام گذاری کنند.
بخش تحقیق و توسعه سازمان بهداشت جهانی، بیماری ها و عوامل بیماری زایی را شناسایی کرده است که توانایی ایجاد مشکلات اضطراری بهداشتی در سطحی وسیع را دارند ولی واکسیناسیون و درمان کافی برای آنها وجود ندارد. این فهرست به عنوان اولویتی در تحقیق و توسعه مطرح است و آن، نام ابولا و بسیاری از تب های خونریزی دهنده دیگر همچون زیکا، نیپاه، سندروم کوروناویروسی دستگاه تنفسی خاورمیانه (MERS-CoV) و سندروم تنفسی حاد شدید (SARS) و بیماری ایکس در راس امور تحقیقاتی قرار گرفته اند که مقابله با شیوع آنها نیازمند شناخت عامل بیماری است و شیوع این میکروب ها ممکن است همه گیری های جدی در پی داشته باشد.

امکانات اولیه ضعیف بهداشتی:
امکانات بهداشتی اولیه معمولا نخستین منطقه از ارتباط مردم با سیستم بهداشتی محسوب می شوند و در شرایط بهینه، باید جامع، بصرفه، و قابل ارائه در تمام طول عمر باشند. امکانات بهداشتی اولیه مناسب، قادر به تامین نیازهای سلامت انسان در تمام طول زندگی او خواهد بود. سیستم های بهداشتی که امکانات اولیه قدرتمندی دارند باید پوشش جهانی داشته باشند. امروزه بسیاری از کشورها به امکانات بهداشتی اولیه کافی دسترسی ندارند.
این مشکل، ممکن است از نبودن منابع در کشورهای با درآمد کم یا با درآمد متوسط منشا گیرد ولی در برخی موارد نیز ممکن است به علت تمرکز بیش از حد بر برخی بیماری های خاص ایجاد شده باشد. در اکتبر 2018 سازمان بهداشت جهانی میزبان مشترک کنفرانسی جهانی در آستانه قزاقستان بود که همه کشورهای شرکت کننده در آن متعهد شدند امکانات بهداشتی اولیه بر مبنای اعلامیه 1978 آلماتی را فراهم کنند. در سال 2019 سازمان بهداشت جهانی با کمک سازمان های همکار، تلاش خواهد کرد این امکانات را در کشورهای جهان بازسازی و تقویت کند و آن را بر اساس اعلامیه آستانه بنیان نهد.

بی تفاوتی در برابر واکسیناسیون:
بی تفاوتی در برابر واکسیناسیون که به صورت خودداری کردن از مایه کوبی یا بی میلی به این کار در شرایط فراهم بودن واکسن تعریف می شود روند پیشرفت در برابر بیماری های قابل پیشگیری با واکسن را تهدید می کند و ممکن است آن را معکوس کند. مایه کوبی یکی از مهم ترین روش های بصرفه برای پیشگیری از بروز بیماری های عفونی است و سالانه از 2 تا 3 میلیون مورد مرگ جلوگیری می کند و در صورتی که پوشش جهانی مایه کوبی، کامل شود بشر قادر خواهد بود از مرگ یک و نیم میلیون انسان دیگر نیز پیشگیری کند. به عنوان مثال موارد ابتلا به سرخک 30 درصد افزایش داشته است.
دلایل این افزایش، پیچیده است و فقط خودداری از واکسینه شدن دلیل آن محسوب نمی شود. در هر صورت برخی کشورها که به نقطه ریشه کنی این بیماری رسیده بودند در حال بازگشت به شرایط قبلی هستند. دلایل خودداری از واکسینه شدن در افراد نیز بسیار پیچیده است. کارکنان بخش سلامت به خصوص آنانی که در جوامع مختلف فعالیت می کنند به عنوان افرادی کاملا قابل اعتماد و متنفذ در واکسیناسیون مطرحند و باید مورد حمایت کافی قرار گیرند.
در سال 2019 سازمان بهداشت جهانی در تلاش است با افزایش پوشش واکسن ویروس زگیل تناسلی HPV، بیماری سرطان گردن رحم را ریشه کن کند. در این سال همچنین قرار است انتقال ویروس وحشی فلج اطفال در کشورهای افغانستان و پاکستان متوقف شود. سال گذشته میلادی کمتر از 30 مورد فلج اطفال در هر دو کشور گزارش شده است. سازمان بهداشت جهانی و سازمان های همکار آن، در تلاشند از کشورهایی که تمام کودکان خود را واکسینه می کنند حمایت کافی به عمل آورند.

تب دنگی:
دنگی که توسط نیش پشه منتقل می شود و علائمی همچون بیماری آنفلوانزا دارد که ممکن است مرگبار باشد و بیش از 20 درصد مبتلایان خود را می کشد، دهه ها است که تهدیدی در حال افزایش محسوب می شود. بسیاری از موارد ابتلا به این بیماری در فصول بارانی در کشورهایی همچون بنگلادش و هند روی می دهد. اکنون فصل شیوع این بیماری در این کشورها طولانی تر شده و در سال 2018 بنگلادش شاهد بزرگ ترین آمار مرگ ناشی از آن در دو دهه اخیر بود و این بیماری به کشورهای خارج از استوا و کشورهایی با دمای کمتر همچون نپال نیز منتشر شد در حالی که این کشورها تا پیش از آن، شاهد شیوع این بیماری نبودند.
برآورد می شود 40 درصد از مناطق جهان در خطر شیوع بیماری تب دنگی قرار دارند و که این مناطق قادرند سالانه بیش از 390 میلیون مورد جدید عفونت را در خود جای دهند. در راهبرد برنامه مقابله با این بیماری در سازمان بهداشت جهانی، کاهش تا 50 درصدی موارد ابتلا به آن تا سال 2020 پیش بینی شده است.

ایدز:
پیشرفت های بزرگی در مقابله با ویروس اچ آی وی به دست آمده است که از جمله آنها می توان به تست تشخیص بیماران مبتلا به ایدز، فراهم کردن داروهای ضد ایدز (22 میلیون نفر تحت درمان با این داروها قرار دارند) و دسترسی به روش های پیشگیری به ایدز همچون استفاده از داروهای پیشگیری کننده همچون PrEP اشاره کرد. با این حال شیوع ایدز به قدری است که سالانه بیش از یک میلیون نفر را به کام مرگ می کشاند. از زمان آغاز همه گیری این بیماری بیش از 70 میلیون نفر به آن مبتلا شده اند و حدود 35 میلیون نفر جان باخته اند. امروزه 37 میلیون نفر در سراسر جهان با ویروس اچ آی وی زندگی می کنند.
کنترل افرادی همچون زندانیان و مردان هم جنس باز از جمله موارد مهم و چالش های پیش روی بشر در مقابله با ایدز است. اغلب این گروه ها از دریافت خدمات بهداشتی باز می مانند. یکی از گروه های مهم که مورد هدف حملات ویروس ایدز قرار گرفته است دختران و زنان 15 تا 24 ساله اند که گروهی در معرض خطرند و فقط در منطقه زیر صحرای آفریقا از هر چهار مبتلا به ایدز یک نفر از این گروه سنی است در حالی که این گروه سنی در منطقه یاد شده فقط 10 درصد از جمعیت را تشکیل می دهند.

امسال سازمان بهداشت جهانی برای حمایت از معرفی روش های خود تشخیصی به کشورهای جهان کمک خواهد کرد تا موارد بیشتری از ابتلا به ایدز شناسایی و درمان مناسب و به موقع به آنها ارائه شود. یکی از فعالیت ها در این حوزه، حرکت بر اساس دستورالعملی است که دسامبر 2018 ارائه و مقرر شد سازمان بهداشت جهانی و سازمان جهانی کار از شرکت ها و سازمان هایی که کیت های مربوط به خود تشخیص ایدز را ارائه می دهند حمایت کنند.