انعکاس سیمای زنان در سیمرغ و سینما

قانون- گروه فرهنگ و هنر
در بستر سینمای امروز ایران،نام فیلمسازان فعال و صاحب سبک بسیاری می درخشد.در این میان اگرچه در سینمای قبل از انقلاب،حضور،نگاه و باور به زنان،بسیار ناچیز بود اما در چند دهه اخیر حضور گسترده و پویای زنان در سینمای ایران را که به یک جایگاه ویژه برای آنها بدل شده،نمی توان نادیده انگاشت؛جایگاهی که حتی پا را از مرزهای ایران فراتر گذاشته و در خارج از کشور نیز نمود موثرپیدا کرده است.چراکه نگاه ریزبین،احساسات درونی و ظرافت های باطنی و نهادی زنان،همواره به تولید آثار شاخص انجامیده است،آثاری که غلیرغم نگاه جنسیتی و عدم حمایت کافی باز هم به تولیداتی قابل بحث بدل شده اند.در جشنواره سی و هفتم فیلم فجر اما،ردپای زنان هرچند کماکان آنچه باید باشد نیست اما با آثار درخور توجه،پررنگ و پویاست. در این دوره از جشنواره هفت فیلمساز زن در قالب فیلم کوتاه،مستند، فیلم بلند و سودای سیمرغ ،دو تهیه کننده و سه داور زن حضور دارند.این نگاه فهرست وار نشان می دهد که هیات انتخاب و برگزارکنندگان این دوره از جشنواره،با نگاهی نرم تر و عادلانه تر و نه بر اساس جنسیت که بر اساس کیفیت آثار را ارزیابی و انتخاب کرده اند،شاید به این دلیل که تجربه ثابت کرده است،زنان اکثر اوقات با دست پر از این کارناوال سینمایی بیرون رفته اند.از جمله فیلمسازان موفق دوره های پیشین می توان به رخشان بنی‌اعتماد، پوران درخشنده، تهمینه میلانی، مونا زندی حقیقی، انسیه شاه حسینی و ...اشاره کرد که سیمرغ به دست،این رویداد را ترک کرده اند.
نگاهی فهرست وار به بازیگران زن پرکار در جشنواره سی و هفتم
با نگاهی فهرست وار به این دوره از جشنواره و حضور زنان بازیگر در می یابیم که حداکثر حضور زنان در سه فیلم بوده است.پانته آ پناهی ها با سه فیلم «جمشیدیه»،«درخونگاه»و«ناگهان درخت» یکی از پرکارهای این دوره از جشنواره است.او که در سال 92 دیپلم افتخار بهترین بازیگر برای بازی در فیلم «خانوم» در بخش نگاه نو،‌ نامزد دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن در سی و سومین جشنواره فیلم فجر برای فیلم «من دیه‌گو مارادونا هستم» در سال 93، تندیس بهترین بازیگر نقش مکمل زن هفدهمین جشن خانه سینما برای فیلم «گس» در سال 94، نامزد دریافت تندیس بهترین بازیگر نقش مکمل زن جشن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران برای فیلم من دیه گو مارادونا هستم در سال 94، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر زن جشنواره بین المللی فیلم فجر برای فیلم «نفس» در سال 95 و تندیس بهترین بازیگر نقش مکمل زن نوزدهمین جشن خانه سینما برای فیلم «لاک قرمز» در سال 96 را در کارنامه دارد تاکنون توانسته جایگاه ثابتی را میان زنان بازیگر،از آن خود کند.ستاره پسیانی نیز با سه فیلم «غلامرضا تختی»،«سرخ پوست» و «جمشیدیه» از دیگر زنان پرکار در این دوره از جشنواره است. او سال گذشته با فیلم «رضا» ساخته علیرضا معتمدی در جشنواره جهانی فیلم فجر داشت. در این میان نمی توان از حضور او در فیلم های «لانتوری» و «ورود آقایان ممنوع» به عنوان آثار موفق در سینمای ایران غافل بود.البته حضور ستاره پسیانی بیش از پرده سینما بر صحنه نمایش موفق بوده است به طوری که در سی و ششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به عنوان برنده تندیس بهترین بازیگر زن، انتخاب شد. مهناز افشار نیز با سه فیلم «آشفتگی»،«قسم»و «ناگهان درخت» از دیگر زنان پرکار این دوره از جشنواره فیلم فجر است. نسیم ادبی نیز که بیشتر در تئاتر و تلویزیون مطرح شده ودر سینما سعی کرده گزیده کارتر عمل کند،در این دوره از جشنواره با سه فیلم «مردی بدون سایه»،«زهرمار» و«آشفتگی» از دیگر زنان پرکار این دوره است.شقایق فراهانی نیز دو کار متفاوت در جشنواره سی و هفتم فیلم فجر دارد؛ یکی طنز سیدجواد رضویان که نامش «زهرمار» است و دیگری همکاری با رسول صدرعاملی در «سال دوم دانشکده من». او هم همچون نسیم ادبی تاکنون موفقیتی در جشنواره فیلم فجر نداشته است.پریناز ایزدیاز امسال از جمله بازیگران زنی است که با دو فیلم «سرخ پوست» و «متری شیش و نیم» به جشنواره می‌آید که «متری شیش و نیم» دومین همکاری این بازیگر با سعید روستایی در مقام کارگردان است. او پیش از این یک بار برای فیلم «تابستان داغ» نامزد بهترین بازیگر نقش اول زن سی و پنجمین دوره جشنواره فیلم فجر شد و در همکاری اول با سعید روستایی در «ابدو یک روز» هم به عنوان بهترین بازیگر نقش اول زن جشنواره فیلم فجر انتخاب شد.هدیه تهرانی سوپر استار سال های دور سینمای ایران که مدتی کم کار شده بود او امسال تنها با دو فیلم «مسخره باز» و «روز‌های نارنجی» در جشنواره فیلم فجر حضور دارد. او در هفدهمین دوره از جشنواره فیلم فجر برای بازی در فیلم «قرمز» به کارگردانی فریدون جیرانی موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن شد و هفت سال بعد در بیست و چهارمین دوره از جشنواره فیلم فجر نیز برای بازی در فیلم «چهارشنبه سوری» به کارگردانی اصغر فرهادی سیمرغ بلورین بهترین بازیگر زن را دریافت کرد. فاطمه معتمدآریا هم با دو فیلم «بنفشه آفریقایی» و «جان‌دار» به جشنواره سی و هفتم فیلم فجر آمده است. او در سال 95 «آباجان» را در جشنواره فیلم فجر داشت و امسال نیز قطعا با بازی روان و درخشان خود،جشنواره سی و هفتم را متاثر خواهد کرد.ژاله صامتی اما با دو فیلم «درخونگاه» و «حمال طلا» در جشنواره امسال حاضر خواهد شد. دو فیلم مورد بحثی که در هر دو آنها باید منتظر قدرت‌نمایی هنر تئاتری او باشیم.شبنم مقدمی نیز که این روزها «کلمبوس» را روی پرده اکران دارد مثل هر سال که پربار به جشنواره فجر می‌آید و یک پای جایزه گرفتن‌هاست امسال هم با دو اثر سینمایی به جشنواره سی و هفتم فیلم فجر آمده است. نام دو اثر او «شبی که ماه کامل شد» نرگس آبیار و «زهر مار» سیدجواد رضویان است. باید ببینیم که شبنم مقدمی می‌تواند موفقیت خودش را در دوره سی و دوم، سی و چهارم در دریافت سیمرغ بهترین بازیگر نقش مکمل زن و در دوره سی و ششم در نامزد شدن برای بازی نقش اول زن فیلم «خجالت‌نکش»، تکرار کند؟بهنوش طباطبایی هم در دو فیلم «ماجرای نیمروز2: رد خون» و «غلامرضا تختی» بازی می‌کند. او هنوز به سیمرغ در جشنواره فیلم فجر دست پیدا نکرده و آخرین باری که در جشنواره فیلمی داشته به «سیانور» بهروز شعیبی و «زیر سقف دودی» پوران درخشنده برمی‌گردد. احتمالاً از آن‌جائیکه الناز شاکردوست نتوانست به «ماجرای نیمروز2» بپیوندد ، فرصت خوبی برای بهنوش طباطبایی فراهم شد که این‌ سال‌ها کمتر بازی درخشان و منحصر به فردی از او دیده شده خودش را در فیلم جدید مهدویان نشان دهد. پریوش نظریه بعد از «بادیگارد» حاتمی‌کیا، «لانتوری» درمیشیان و «جشن دلتنگی» پوریا آذربایجانی، دوباره با دو کار «پالتو شتری» در بخش نگاه نو و «غلامرضا تختی» بهرام بهرامیان به جشنواره سی و هفتم فیلم فجر آمده است. هدی زین‌العابدین هم «سمفونی نهم» و «طلا» را در جشنواره امسال فیلم فجر به نام خودش ثبت کرده است. از جمله بازیگران زن سینمای ایران که با یک فیلم به جشنواره آمده‌اند هم می‌توان به لیلا زارع(معکوس- پولاد کیمیایی)، مریلا زارعی(ایده اصلی-آزیتا موگویی)، سارا بهرامی(جمشیدیه- یلدا جبلی)، ویشکا آسایش(سال دوم دانشکده من- رسول صدرعاملی)، ساره بیات(سمفونی نهم- محمدرضا هنرمند)، الناز شاکردوست(شبی که ماه کامل شد- نرگس آبیار)، نگار جواهریان(طلا-پرویز شهبازی)، طناز طباطبایی(طناز طباطبایی- پرویز شهبازی)،لیلا حاتمی(مردی بدون سایه- علیرضا رئیسیان)، باران کوثری(جان‌دار-حسین امیری دوماری) و رعنا آزادی‌ور(سونامی- میلاد صدرعاملی) اشاره کرد.
رویارویی چهار زن فیلمساز برای دریافت سیمرغ بلورین
در این دوره از جشنواره،هیات انتخاب،چهار فیلم از زنان فیلمساز را در بخش سودای سیمرغ جای داده است.در میان این چهار نفر اما،نرگس آبیار به واسطه حضور متوالی در سال های پیشین ، از دیگران سابقه بیشتری دارد. آبیار از سال 90 وارد حوزه سینما شد و در نخستین تجربه بلند سینمایی خود فیلم «اشیا از آنچه در آیینه می‌بینید به شما نزدیکترند» نام خود را بیش از پیش به منتقدان و سینماگران شناساند. او در سال 92 فیلم «شیار 143» را کارگردانی کرد که در سی و دومین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه مردم و هیئت داوران را از آن خود کرد. این فیلم همچنین در جشنواره آسیا پاسفیک استرالیا، جشنواره فیلم والا کولومسکی روبژ مسکو، جشنواره ارنبرگ روسیه، جشنواره فیلم ریل سیدنی، جشنواره جیپورهند، جشنواره داکا بنگلادش، جشنواره برج طلایی روسیه و ... نیز موفق به دریافت جوایز بسیاری در حوزه‌های مختلف از جمله بهترین فیلم و بهترین کارگردانی شده است.آبیار پس از این در سال 94 فیلم «نفس» را ساخت که در سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر سیمرغ زرین جشنواره را از آن خود کرد. همچنین این فیلم نیز در جشنواره‌های بین‌المللی بسیاری حضور یافت و موفق به دریافت جوایز گوناگونی شد و در نهایت به عنوان نماینده ایران در اسکار 2018 معرفی شد. آبیار امسال نیز با زاویه دید زنانه خود،اثر متفاوتی را خلق کرده است.«شبی که ماه کامل شد» چهارمین فیلم اوست که روایت دختر جوانی از مناطق جنوب شهر تهران است که درگیر عشق جوانی شهرستانی می‌شود و این در حالی است که دختر به دلایلی مجبور به مهاجرت از ایران است.مونا زندی نیز که در اولین حضورش در جشنواره فیلم فجر با «عصر جمعه» سیمرغ بهترین فیلم بخش نگاه نو را از آن خود کرده بود ، امسال نیز با فیلم «بنفشه‌های آفریقایی» بار دیگر خود را برای دریافت سیمرغ محک خواهد زد.آزیتا موگویی نیز که از اواخر 60 تا اوایل سال 90 در پشت صحنه فیلم های سینمایی فعالیت می کرد،در سال 92 و با فیلم «تراژدی»، توانست در بخش نگاه نو نامزد دریافت بهترین کارگردانی شود.موگویی اما امسال در جایگاه تهیه کننده و کارگردان و با فیلم «ایده اصلی» در جشنواره فیلم فجر حضورخواهد داشت،فیلمی که مراحل تولید خود را در ایران و خارج از ایران سپری کرده است.بهرام رادان، مریلا زارعی، هانیه توسلی و با حضور پژمان جمشیدی و هنرمندی مهرداد صدیقیان و شهباز نوشیر بازیگران اصلی این فیلم هستند.یلدا جبلی نیز با سابقه یک دوره حضور در جشنواره فیلم فجر، این بار نیز با فیلم «جمشیدیه» به تهیه‌کنندگی فردین خلعتبری به فجر آمده است. او پیش از این در بخش هنر و تجربه سی‌وسومین دوره جشنواره فیلم فجر برای فیلم «داره صبح میشه» نامزد دریافت جایزه شده بود. «جمشیدیه» دومین فیلم بلند سینمایی یلدا جبلی در فضایی متفاوت و سبکی جدید نسبت به فیلم قبلی اوست که به یکی از معضلات چالش برانگیز جامعه می پردازد. سارا بهرامی، حامد کمیلی، پانته‌آ پناهی‌ها، سعید چنگیزیان، ستاره پسیانی و کیومرث پور احمد از جمله بازیگرانی هستند که در این فیلم نقش آفرینی کرده اند.
ردپای سه کارگردان زن در بخش مستند و فیلم کوتاه
تنها کارگردان زنی که با یک فیلم مستند به جشنواره سی‌وهفتم آمده زینب تبریزی است. «تمام چیزهایی که جایشان خالی است» نام مستند تبریزی است که در بخش فیلم‌های مستند به نمایش درخواهد آمد. او دانش آموخته رشته تدوین از دانشکده سینما و تئاتر ایران است و فعالیت فیلمسازی خود را از اواسط دهه 80 با ساخت فیلم‌های کوتاه و تجربی آغاز کرد. «تمام چیزهایی که جایشان خالی است» اما روایتگر زندگی دو زن به نام‌های مهناز و جمیله است که هردو به سرطان پستان مبتلا بوده‌اند؛ یکی با وجود مبارزه‌ای طولانی از دنیا می‌رود و دیگری بعد از بهبودی کامل، به فعالیت‌های خیریه و آگاهی‌بخشی به بیماران مبتلا مشغول می‌شود. روایت این فیلم از زبان «مهناز» زن درگذشته، بیان می‌شود که در طول فیلم با «جمیله» شخصیت بهبودیافته آشنا می‌شود.در بخش فیلم کوتاه اما،نام دو فیلمساز زن جویای نام می درخشد.سوگل رضوانی که امسال با فیلم «رورانس» در سی و پنجمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران، حاضر شد و جایزه بهترین کارگردانی را از آن خود کرد، حالا با همین فیلم در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر حاضر شده است. رضوانی همچنین تهیه‌کنندگی، کارگردانی و نویسندگی آثار متعددی در حوزه فیلم کوتاه را بر عهده داشته است و جوایز گوناگونی را نیز از جشنواره‌های داخلی و خارجی دریافت کرده است.در نهایت فاطمه احمدی را نیز باید به ‌عنوان یکی از جوان‌ترین فیلمسازان زن این دوره از جشنواره معرفی کرد. او نیز در جشنواره فیلم کوتاه تهران با فیلم «دریای تلخ» خوش درخشید. ماریا، زن جوان رومانیایی است که به‌تازگی از همسرش جدا شده و با دختر پنج ساله‌اش تاتیانیا به لندن مهاجرت کرده است. او به دلیلی مجبور شده دروغ بگوید و کودکش را از صاحبکارش که صاحب‌خانه‌اش نیز هست مخفی کند. حال صاحب‌خانه بنا دارد اتاق دیگری را در همان خانه اجاره بدهد. این خلاصه داستانی از «دریای تلخ» احمدی است که در آن آدا کاندسکو، جف میرزا، بل ماری اوکیانا، رغد شار، راس اگان به ایفای نقش می‌پردازند.
دو زن در مسند تهیه کنندگی
در میان سینماگران حاضر در جشنواره دو تهیه‌کننده زن نیز حضور دارند که زینب تقوایی تهیه‌کننده فیلم «سمفونی نهم» محمدرضا هنرمند یکی از آنهاست.وی که از دهه 80 وارد تلویزیون شد و فعالیت نمایشی خود را از سال 92 با مجموعه «دودکش» آغاز کرد در سال های فعالیت خود سعی کرد در آثار متفاوتی در مقام تهیه کننده حضورپیدا کند.در خلاصه داستان «سمفونی نهم» آمده است: شاید عاشق شدن آخرین فرصت هرکسی برای آدم بودن است. شما هم موافقید؟ حمید فرخ‌نژاد، ساره بیات، مهرداد صدیقیان، هدی زین العابدین، مارین ون هولک و محمدرضا فروتن در این فیلم بازی می‌کنند.نام دیگر این فهرست اما ، الهه نوبخت است که مستند «دلبند» را تهیه کرده است،فیلمی که یکی از پنج مستند راه یافته به سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر است.نوبخت علاوه بر تهیه کننده مستند، از پخش کننده‌های بین‌المللی سینمای ایران است و در این سال‌ها مدیریت بخش میهمانان خارجی و مسئول بخش داوران بین الملل دوره‌های سی و یکم تا سی و سوم جشنواره فیلم فجر، مدیر بین‌الملل ششمین جشنواره بین‌المللی فیلم شهر را در کارنامه خود دارد. وی همچنین در آخرین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم ژنو سوییس به عنوان داور حضور داشته است.مستند «دلبند» به تهیه کنندگی او و کارگردانی یاسر طالبی، قصه زندگی دشوار اما به دلخواه یک مادر هشتاد و دو ساله تنها به نام فیروزه است که زندگی منحصر به فردی در دل رشته کوه‌های البرز دارد.البته در میان تهیه کنندگان فیلم های کوتاه نیز اسم آزاده شاهمیری به صورت مشترک با سهیل امیرشریفی به عنوان تهیه کننده فیلم کوتاه «گسل» و امیلی پارسونز به عنوان تهیه کننده مشترک با فاطمه احمدی برای «دریای تلخ» به چشم می خورد.
داوری از زاویه دید سه زن در دو بخش
در این دوره از جشنواره نیز به رسم سال های قبل ،هفت داور در بخش سودای سیمرغ فیلم ها را داوری می کنند که در میان آنها نام دو زن بازیگر و فیلمساز به چشم می خورد.پوران درخشنده کارگردان و ریما رامین‌فر بازیگر، سینماگران زن حاضر در این بخش هستند. همچنین در بخش نگاه نو نیز آیده پناهنده،فیلمساز به داوری آثار خواهد نشست.