پیشرفت‎های صنایع دفاعی پس از انقلاب افتخارآمیز است/ زیان‌های واگذاری صنایع به بخش خصوصی بعد از جنگ

شفقنا ــ استاد بازنشسته اقتصاد دانشگاه تهران اظهار کرد: پیشرفت صنایع دفاعی کشور در دوران بعد از انقلاب اسلامی افتخار آمیز است علی‌رغم اینکه برخی مخالفت‌ها با آن صورت گرفت ولی در این عرصه به استقلال رسیدیم و در سایه این دستاوردهاست که مورد حمله قرار نگرفته‌ایم چراکه نیرویی ایجاد کرده‌ایم که قادر به دفاع از کشور است.

انقلاب اسلامی ایران به چهلمین سال پیروزی خود نزدیک می‌شود. این ایام فرصت مناسبی است تا دستاوردهای این انقلاب در ابعاد مختلف مخصوصاً در زمینه‌های مختلف اقتصادی بررسی و ارزیابی شود لذا در این ایام در قالب سلسله مصاحبه‌ها، گزارش‌ها و یادداشت‌هایی دستاوردهای اقتصادی انقلاب اسلامی در حوزه‌هایی همانند بانک، بورس، بیمه، صنعت، معدن، عمران و انرژی را بررسی و ارزیابی خواهیم کرد.

ابراهیم رزاقی، اقتصاددان و استاد بازنشسته دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با ایکنا، درباره دستاوردهای اقتصادی انقلاب اسلامی و برخی موانع تحقق آرمان‌های اقتصادی انقلاب گفت: به نظرم جواب دادن به چنین سؤالی نیازمند تقسیم کردن دوران چهل سال گذشته به دو مقطع شامل دوره اول یعنی تشکیل جمهوری اسلامی ایران و جنگ تحمیلی است که حدود ده سال طول کشید و دوره دوم هم بعد فوت حضرت امام(ره) تا شرایط کنونی است که تمام رئیس‌جمهورها، سیاست‌های تعدیل اقتصادی لیبرالی را با برخی تفاوت‌ها به اجراء گذاشته‌اند.

استقلال اقتصادی در دوران دفاع مقدس

وی ادامه داد: در دوره اول با وجود اینکه هنوز انسجام زیادی وجود ندارد و نظام به خوبی دوست و دشمن و کسانی که از داخل و خارج برایش مشکل ایجاد کرده‌اند را نشناخته و بمباران و تخریب زیادی علیه کشور وجود دارد اما سیاست‌های قانون اساسی از لحاظ اقتصادی به خوبی اجرا می‌شود. یکی از این موارد استقلال در ابعاد مختلف شامل اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است.

رزاقی افزود: در این دوران صنایع سنگین و به ویژه دفاعی به وجود آمد و یک حرکت متعالی شروع شد که اگر این مسیر ادامه پیدا می‌کرد الان کشوری بودیم که از لحاظ واردات هیچ نیازی به خارج نداشتیم اما متأسفانه این سیاست به خوبی پیگیری نشد. اصل دوم قانون اساسی از ضرورت اعتلای انسانی سخن می‌گوید. در اینجا صرفأ به شیعیان یا مسلمانان اشاره نشده است بلکه از برخورداری همه انسان‌ها از این اعتلا سخن گفته شده است. در اصل بعدی یعنی سوم از ضرورت استقلال اقتصادی و تهیه مسکن، خوراک، پوشاک، بیمه و درمان برای همگان سخن به میان آورده است؛ موضوعی که قبل از انقلاب توجهی جدی به آن صورت نگرفته بود.

پیشرفت صنایع دفاعی در دوران بعد از انقلاب اسلامی افتخارآمیز است

وی با اشاره به پیشرفت‎ها در صنایع دفاعی در دوران بعد از انقلاب یادآور شد: صنایع دفاعی کشور در دوران بعد از انقلاب افتخار آمیز است علی‌رغم اینکه برخی مخالفت‌ها نیز با آن صورت گرفت ولی در این عرصه به استقلال رسیدیم و در سایه این دستاوردها است که مورد حمله آمریکایی‌ها قرار نگرفته‌ایم چراکه نیرویی ایجاد کرده‌ایم که قادر به دفاع از کشور است.

این کارشناس مسائل اقتصادی با انتقاد از اجرای سیاست‌های صندوق بین‌المللی پول تأکید کرد: واگذاری اقتصاد به بخش خصوصی در دوران بعد جنگ، زیان بسیاری برای صنایع در پی داشت. اگر افراد پاکدست را در رأس و مدیریت صنایع دولتی قرار دهیم، دچار زیان‌دهی نخواهند شد و این در حالی است که طرفداران خصوصی‌سازی، علت اصلی این کار را مقابله با زیان‌دهی این صنایع و بهبود وضعیت اقتصادی بیان می‌کنند اما امروزه به ویژه در صنایعی همانند المهدی، هفت تپه و … مشخص شده که به صورت غیرعادی و با قیمت نامناسب به برخی افراد خاص واگذار شده‌اند و در نتیجه شاهد زیان‌دهی آنها هستیم.

پیشرفت در صنعت پتروشیمی

رزاقی با اشاره به پیشرفت در سایر صنایع کشور ادامه داد: علاوه بر صنایع دفاعی، در زمینه صنایع ذوب آهن، فولاد، مس و آلومینیوم هم به دستاوردهای بسیاری رسیده‌ایم اما انتقادی که در این بخش هم وارد است این است که مرحله استخراج آنها را طی کرده و صادر می‎کنیم، در حالی‌که باید به دنبال تولید کالا و صادرات آن باشیم تا بتوانیم بازارهای جهانی را فتح کنیم.

استاد بازنشسته اقتصاد دانشگاه تهران افزود: در صنایع نفت و پتروشیمی هم نسبت به دوران قبل از انقلاب دارای دستاوردهای بسیاری هستیم اما در این بخش هم هنوز خام‎فروشی زیاد است. البته استخراج نفت در دوران بعد از انقلاب دارای نوساناتی بوده و در بسیاری از موارد برای ساخت جاده‎ها مورد استفاده قرار گرفته است.

خودکفایی در تولید گندم و افزاش راه‎سازی در دوران پس از انقلاب

وی با اشاره به خودکفایی در برخی حوزه‎های اقتصادی تصریح کرد: در زمینه گندم هم به خودکفایی رسیده‎ایم و این هم دستاوردی برای انقلاب اسلامی است اما متأسفانه احتکارگری و سوداگری در بخش کشاورزی هم زیاد است و علت اصلی آن هم مدیران ناکارآمد هستند. ما در بخش مسکن هم دستاوردهای زیادی داشته و منازل بسیاری در دوران پس از انقلاب ساخته‌ایم اما سوداگری در این بخش هم در سال‌های اخیر زیاد شده و الان حدود دو و نیم میلیون خانه خالی در کشور داریم نقش زیادی در گرانی مسکن داشته است و لذا مسکن برای بخش زیادی از مردم، خارج از دسترس شده است.

رزاقی بیان کرد: افزایش راه‎ها، تونل‎ها و خطوط راه‌آهن، از دیگر دستاوردهای اقتصادی دوران پس از انقلاب است. در دوران قبل از انقلاب، درآمد اصلی کشور از طریق خام‌فروشی نفت حاصل می‎شد اما در دوران بعد از انقلاب، پتروشیمی توسعه پیدا کرد؛ هرچند که هنوز انتقاداتی وارد است که میزان تولیدات پتروشیمی به میزان مناسب و مورد انتظار خود نرسیده است.

پیاده ‎سازی سرمایه‌داری ملی در دوران مصدق

استاد بازنشسته اقتصاد دانشگاه تهران با اشاره به اجرای سیاست‎های مقاوم‎سازی اقتصاد در دوران نخست‌وزیری محمد مصدق یادآور شد: مصدق برای دو سال و نیم اقتصاد ایران را بدون نفت اداره کرد و درآمدهای ارزی ما در این دوران ناشی از صادرات غیرنفتی بود. این نشان دهنده دید ملی‌گرایانه مصدق است. برای وی ایران در رأس بود که توانست کشور را در آن شرایط سخت اداره و با اتخاذ برخی سیاست‌های خاص و بهره‌گیری از مدیران توانمند از تولید داخلی حمایت کند اما متأسفانه در نهایت وی را با یک کودتا سرنگون کردند.

وی ادامه داد: مصدق هم سیستم سرمایه‎داری را اجرایی می‎کرد اما سرمایه‌داری مورد نظر وی، سرمایه‌داری ملی بود در حالیکه برخی مسئولان اقتصادی ما به سمت سرمایه‌داری لیبرال رفتند. در زمان مصدق میزان تورم در کشور هم بسیار پائین بود و این در حالی است که اصلأ امکان فروش نفت هم نداشتیم. بنابراین باید بررسی کنیم که چه اتفاقاتی در آن دوران رخ داده است و از آن هم استفاده کنیم. هرچند که در دوران جنگ تحمیلی هم به میزان بیشتری از چنین سیاست‎های استفاده کردیم اما بعدأ این سیاست‎ها رها شدند.

اقتصاد مقاومتی بهترین شیوه برای دفاع اقتصادی است

رزاقی افزود: بنده به هیچ وجه قصد دفاع از مصدق را ندارم چراکه ممکن است الگوی جمهوری اسلامی ایران را زیر سؤال ببریم اما واقعیت این است که افرادی که مدعی پیاده کردن الگوی سرمایه‎داری در کشور بودند، حتی الگوی سرمایه‌داری مصدق را هم پیاده نکردند. مقام معظم رهبری از اقتصاد مقاومتی سخن می‎گویند یعنی باید به امکانات داخلی تکیه کنیم اما سؤال این است که تا چه اندازه این الگو را اجرایی کرده‎ایم. انگلستان اولین کشوری بود که صنعتی شد و علت صنعتی شدن آنها هم مقاوم‌سازی اقتصاد بود.

وی با اشاره به لزوم توجه به اقتصاد مقاومتی ادامه داد: اقتصاد مقاومتی، بهترین شیوه برای دفاع اقتصادی است. سرمایه‌داران ما هم نباید به حداکثر سود فکر کنند. کارگران هم باید به حمایت از اقتصاد داخلی فکر کنند. علاوه بر این مردم هم نباید صرفأ به فکر مصرف کالای خارجی باشند چراکه به نفع تولیدکننده و به نفع کارگر است. در سایر کشورهای پیشرفته، انواع و اقسام حمایت‎ها همانند بیمه را برای کارگر ایجاد می‎کنند تا حتی اگر حقوق اندکی دریافت کردند اما به تولید علاقه‌مند شوند بنابراین ما هم باید چنین سیاست‎هایی در راستای حمایت از تولید ملی در پیش بگیریم.

عدم استفاده بهینه از درآمدهای نفتی در دوران قبل از انقلاب۱

وی یادآور شد: در زمان شاه به تدریج، علی‎رغم تجربیات دوران مصدق، به تدریج اقتصاد را به سمت ویرانی هدایت کردند چراکه دلار نفتی بر اقتصاد حاکم شد. قبل از دوران مصدق ۲۹ میلیون تُن نفت صادر می‎کردیم که این رقم در زمان نخست وزیری مصدق صفر شد و در اواخر حکومت پهلوی به حدود ۳۰۰ میلیون تُن رسید. به ویژه در سال ۱۳۴۸ به بعد میزان درآمدهای نفتی زیاد شد اما تمام این درآمدها برای واردات خارجی به کار گرفته می‎شد.

این کارشناس مسائل اقتصادی تأکید کرد: تمام کارهای عمرانی در دوران قبل از انقلاب را خارجی‎ها انجام می‎دادند. پنجاه هزار مستشار آمریکایی در ایران بودند که از هر حقوقی برخوردار بودند و می‎توانستند هر فسادی انجام دهند و با آنها برخوردی صورت نگیرد. ارتش ایران هم کاملأ تحت نظر ارتش آمریکا بود و به همین دلیل هم‎راستا با ارتش آمریکا در جنگ ظفار و جنگ ویتنام شرکت کردند.

افزایش میزان دانش‎آموختگان در دوران بعد از انقلاب

رزاقی ادامه داد: در دوران قبل از انقلاب، تمامأ وابسته بودیم و امکان آزادی بیان هم وجود نداشت و اگر کسی مخالفت می‎کرد به وسیله ساواک با وی برخورد می‎شد. این در حالی است که اکنون میزان آزادی بیان در کشور بسیار زیاد شده است. همچنین قبل از انقلاب، سطح تولیدات کشاورزی بسیار کاهش پیدا کرده بود و عمده محصولات کشاورزی از خارج وارد کشور می‎شد.

این کارشناس مسائل اقتصادی در پایان گفت: میزان سواد و تحصیلات و دانش‌آموختگان دوران بعد از انقلاب اسلامی بسیار زیاد شده و اصلأ قابل قیاس با دوران قبل از انقلاب نیست. بنابراین بنده معتقدم در برخی حوزه‎ها بسیار پیشرفت کرده‎ایم و مردم ایران برای جانفشانی بیشتر آمادگی دارند؛ هرچند در برخی حوزه‎ها هم هنوز با آرمان‎ها فاصله داریم و باید با فرهنگ ایثار، تلاش بیشتری برای بهبود وضعیت اقتصادی انجام دهیم.

گفت‌وگو از اکبر ابراهیمی