تفاوت دین، معرفت دینی و دینداری/ شرایط یک گفتگوی عقلانی دینی

به گزارش خبرنگار مهر، نخستین روز از هفتمین همایش بین المللی «فلسفه دین معاصر» صبح امروز ۹ بهمن ماه در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی به همت انجمن علمی فلسفه دین ایران و گروه فلسفه دانشگاه خوارزمی برگزار شد.

قدرت الله قربانی در بخش اول سخنرانی ها در سالن فارابی با موضوع فلسفه دین تطبیقی گفت: شاید بتوان گفت مهم ترین تعریف انسان این است که اهل سخن گفتن با دیگری است. گفتگو هم شناخت ما از خودمان را کامل تر می کند و هم موجب می شود به ضعف های خود پی ببریم. همچنین شناخت دیگران را برای ما موجب می شود. یک هویت خودی داریم و یک هویت غیر. اگر برای دیگری هیچ هویتی تعریف نکرده باشیم، دیگر هویت خودی هم معنایی ندارد.

وی سپس گفت: فرض من بر این است که در گفتگوی میان ادیان می توانیم چند نوع گفتگو داشته باشیم. گاهی از قبل برنامه مان این است که دیگری را به راه خود دعوت کنیم. گاهی نیز می خواهیم تناقضات تفکر مقابل را برملا کنیم. نوعی از گفتگوها هم تشریفاتی است که معمولاً رهبران ادیان انجام می دهند و این نوع گفتگو ارزشی ندارد. یک گفتگوی دیگر گفتگوی عقلانی است که در این نوع از گفتگو ما می خواهیم حقیقت را در دیگری جستجو کنیم؛ هر گونه تعصب و پیش فرضی را از سنت خود می زداییم و می خواهیم ببینیم دیگری درباره ما چگونه فکر می کند و از او چه چیزی می توانیم بیاموزیم.

قدرت الله قربانی افزود: برای آموختن از دیگری گفتگو نیاز است. شرایط یک گفتگوی عقلانی دینی عبارت اند از:

اجتناب از نگرش انحصاری در باب حقانیت و نجات؛

اراده برای آموختن حقیقت از دیگری؛

تقدس زدایی از سنت دینی خود؛ (یعنی اجازه دادان به دیگری برای زیر سوال بردن خط قرمز های ما)

پذیرش امکان برخی خطاها و کاستی ها در سنت دینی خود؛

لزوم داشتن روحیه حقیقت جویی، صداقت و اعتماد متقابل در مقام گفتگو.

وی سپس خاطرنشان کرد: بین دین، معرفت دینی و دین داری (سلوک دین دارانه) تفاوت وجود دارد. دین همان نصوص دین است. تفسیر دین داران از نصوص، معرفت دینی است و رفتار دین داران می شود دین داری یا سلوک دین دارانه. قطعاً این ۳ یک جور نیست. انحصارگرایی یعنی انحصار حقانیت و نجات در یک سنت است. اولین مشکل آن استغنای از آموختن است. مشکل دیگر آن این است که دیدگاه سنت گرایان عمدتاً شخص محور است در نتیجه دین داران خیلی علاقه ندارند که پای شان را از دایره آن شخص بیرون بگذارند و ببینند دیگران چگونه می اندیشند.

قربانی تقدس گرایی را مشکل بعدی دانست و افزود: در این نگاه اجازه نمی دهیم که دین داران درباره باورهای دینی چون و چرا کنند و تمایل داریم مردم را تقلیدی بار بیاوریم و نه تحقیقی. مشکل دیگر اثبات هویت خودی به صورت مثبت و اثبات هویت دیگران به صورت سلبی و بر اساس خصوصیات منفی شان است. در نتیجه وجوه اشتراک برای گفتگو سلب می شود. خیلی از گفتگوها توسط انحصارگرایان مدیریت شده است که نشان می دهد به دنبال گفتگوی عقلانی نبوده اند و بیشتر هدف شان دعوت دیگران بوده است.

وی ادامه داد: برای بیرون رفتن از انحصارگرایی دینی و حرکت به سمت گفتگوی عقلانی دینی راه هایی وجود دارد. یکی این که به طور موقت از انحصارگرایی در باب حقانیت دست برداریم وکثرت گرایی و شمول گرایی را بپذیریم. راهکار دوم تقدس زدایی از نظام باورهای دینی است. نمی توان هم گفتگو کرد و هم در مقام گفتگو مقدس مآب بود. گام سوم اراده برای آموختن از دیگری است. گام بعدی تأکید بر اشتراکات انسانی است. تفکیک سطوح دین یعنی تفکیک دین از معرفت دینی و رفتار دین داران نیز مهم است. رعایت صداقت، اخلاق، اعتماد متقابل و ضرورت فهم دیگری در قالب سنت خودش نیز اهمیت دارد. عمده جنگ ها مهم ترین ریشه اش دین بوده است. برای گذر از این مشکل به فهم متقابل از فکر همدیگر و بدون پیش فرض کلامی وارد گفتگو شدن نیاز داریم که نامش را گفتگوی عقلانی گذاشته ام.