بیداری دیرهنگام

برای بیشتر کسانی که بعد از انقلاب اسلامی به‌دنیا آمده‌اند، شرایط اقتصادی زمان شاه بسیاری رویایی و بی‌نقص به تصویر کشیده شده است. عده‌ای از نسل قبل، به دلایل نامعلومی همواره وضعیتی را ترسیم می‌کنند که در آن هیچ کس نه مشکل معیشتی داشته، نه هرگز تورمی در کار بوده و نه کسی با معضل فقر و بیکاری مواجه بوده است.چنین وضعیتی با آنچه درباره موناکو، سوییس یا لوکزامبورگ شنیده‌ایم صدق می‌کند تا کشور در حال توسعه‌ای مثل ایران. این تحریف شفاهی و سینه به سینه تاریخ، زمانی به نقطه بحرانی خود می‌رسد که رسانه هم وارد عمل می‌شود و به فانتزی برساخته از دوران شاه شکلی تازه می‌بخشد. تلویزیون‌های خارج از ایران به خصوص شبکه تلویزیونی طرفدار رژیم قبل، در سال‌های اخیر برنامه‌هایی را مختص ارائه تصویر رویایی از یک ایران مترقی و مرفه قبل از انقلاب به نسل جوان ایرانی آماده می‌کند. تصویر کشوری که اگر در آن انقلاب نشده بود، قادر بود که حتی ژاپن را در توسعه اقتصادی پشت سر بگذارد! شاپور بختیار آخرین نخست وزیر پهلوی، درباره افسانه‌هایی که از اقتصاد شاه ساخته بودند، گفته است: «بعضی می‌گویند ما داشتیم ژاپن می‌شدیم، این حرف ها هم از نظر من اباطیل است! و بیشتر اشخاصی که این‌ها را می‌گویند یا نمی‌دانند یا خودشان در آن زمان، موضع خوبی در وضعیت سیاسی و اقتصادی مملکت ما داشتند».

جرقه ای در رسانه

از طرفی برای سال‌ها بزرگداشت دهه فجر در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به نمایشی از رفع تکلیف تنزل یافته بود. برنامه‌های این دهه عبارت بودند از سرود های انقلابی که بر روی تصاویر تکراری تظاهرات زمان انقلاب به طور مکرر پخش می‌شدند ، فیلم‌ها و سریال‌های شعار زده‌ای درباره قساوت ساواک و فساد پهلوی و غیره به علاوه مصاحبه با مردم درباره اینکه چرا باید در راهپیمایی 22 بهمن شرکت کنیم و جواب‌های مردم که این وظیفه هر ایرانی است و پاسخ دندان شکنی به دشمنان خواهد بود و ... در دستور کار بود. امسال اما برنامه در «برابر طوفان» شبکه سوم سیما را می‌توان تحولی در مستند‌های تحلیلی این رسانه به حساب آورد که کوشیده است ریشه های واقعی انقلاب اسلامی را به دور از شعار زدگی و سطحی‌نگری به افکار عمومی ارائه کند. در قسمتی از این برنامه که علل و سایق‌های اقتصادی انقلاب را مورد بررسی قرار می‌دهد، شاید برای نخستین بار است که تصاویر آرشیوی مهمی درباره سقوط اقتصادی و برنامه‌های ریاضتی سال‌های پایانی حکومت محمدرضاشاه نمایش داده می‌شود ؛ در این ویدیوهای به جا مانده می‌بینیم از جمله مصاحبه با کارگری را که به طعنه می‌گوید با آن وضع گرانی باید از این به بعد نانش را در آب جوش بریزد و بخورد ، نمایشگاه داران تهران را می‌بینیم که می‌گویند وضع مردم خراب شده و مدت‌هاست حتی یک خودرو هم نفروخته‌اند. افزون بر این ، مستند «در برابر طوفان» بخش‌های تکان دهنده دیگری هم دارد که جایی دیده نشده بودند؛ مثل تکه فیلم بسیار جالبی از جوانی‌های صادق زیبا کلام که به خبرنگار می‌گوید صنایع ایران بی‌ارزشند چون جز مونتاژ قطعات خارجی نیستند، همچنین نطقی از شاه که به خاطر کسر بودجه، مردم را تشویق به صرفه‌جویی و کنار گذاشتن تجملات می‌کند یا مکالمات شورای امنیت ملی کشور که در آن وزیر خارجه وقت مدعی است که فساد اقتصادی در همه قسمت‌های کشور از جمله ارتش رسوخ کرده است.تنها همین مستند با تصاویری دال بر توخالی بودن «رویای ایرانی» در عصر پهلوی، می‌تواند به اندازه همه شعارها و برنامه‌های ملال آور گذشته دهه فجر روشنگر اذهان عمومی باشد. این نکته مشتی نمونه خروار از کم‌کاری رسانه‌ای در شناساندن علل اصلی انقلاب اسلامی و تبیین آن‌ها برای نسل هایی که پس از انقلاب متولد شده‌اند و راحت کردن کار و مسامحه در قالب شعار محوری و رفع تکلیف مدیران رسانه است. به همین نسبت، مقولات دیگری همچون سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در منطقه و در مواجهه با هژمونی آمریکا نیز نیاز به چنین نوعی از تبیین و تحلیل ریشه ای خواهد داشت .