اینستکس، گام اول رهایی از سلطه دلار

ایالات متحده آمریکا با خروج از برجام به دور جدید ائتلاف‌سازی منطقه‌ای و جهانی علیه جمهوری اسلامی ایران، این‌بار نه با محوریت برنامه هسته‌ای بلکه با محوریت توانمندی‌های موشکی و نفوذ روز افزون ایران در منطقه پرداخته است. در این روند جدید، با توجه به خلف وعده آمریکا در برجام، قدرت‌های اروپایی، چین و روسیه حاضر به پذیرش دیدگاه آمریکا نشده‌اند و از این رو ترامپ در این مسیر تنها به حمایت چند کشور معلوم‌الحالِ مرتجع منطقه و رژیم صهیونیستی متکی است. این‌بار نیز تحریم اقتصادی و برگ برنده دلار، ابزار آمریکا برای مقابله با ایران است. در واقع کشورهای نقش‌آفرین در برجام توجه دارند که با پذیرش سیاست‌های تحمیلی واشنگتن علیه تهران، در آینده در سایر حوزه‌ها و در ارتباط با سایر کشورهایی که حاضر به تمکین از آمریکا نیستند، نیز باید به یکجانبه‌گرایی آمریکا تن دهند و این سنگ بنای نادرستی در عرصه بین‌الملل است که ضمن ترویج بی‌اعتمادی، زمینه هرج و مرج را در توافقات فراهم می‌کند. از این رو بود که اروپایی‌ها تلاش کردند با ایجاد اینستکس ضمن حفظ برجام، دیدگاه‌های آمریکا در مورد این توافق را نپذیرند.

از سوی دیگر ایالات متحده از ابزار دلار و سازوکارهای مالی خود برای فشار بر سایر کشورهای به ویژه روسیه، چین، لبنان و ... استفاده می‌کند تا حکومت پولی جهانی دلار را به عرصه بنشاند. با این حال مواضع ترامپ سبب شده است کشورهای صاحب قدرت زیادی به مقابله با این حرکت برخیزند و حتی در داخل آمریکا واکنش‌هایی صورت گیرد. به‌تازگی شاهد بودیم که دولت آمریکا تلاش کرد به کمک دلار ارزش لیر ترکیه را به حداقل ممکن برساند که با واکنش دولت و مردم این کشور مواجه شد. چین از ابتدای سال میلادی جدید تصمیم گرفته بخش عمده خرید انرژی خود را با یوان به‌ویژه از ایران خریداری کند، روسیه نیز روبل یا ارز شرکای تجاری این کشور ازجمله هند و ترکیه را در معاملات تجاری جایگزین دلار کرده است. این اقدامات، اصلی‌ترین برنامه کشورهای نام‌برده برای دور زدن تحریم‌ها و تهدیدهای آمریکاست که به اشکال مختلف اجرایی شده است. با این حال طرح یک سازوکار مالی موضوعی است که با ثبت اینستکس برای این مقابله برجسته شده است. ایران و همه کشورهای تحت تحریم می‌توانند برای رهایی از سیطره دلار به ایجاد چنین سازوکارهای مالی روی آورند و حداقل آمریکا را از یک ابزار مهم در اقتصاد جهانی خلع سلاح کنند. ایران می‌تواند این مدل را برای کشورهایی که حجم تجارت بالایی با آن‌ها دارد، پیاده کند؛ به ویژه اینکه دلار در فضای اقتصاد بین‌الملل، رقبایی همچون یورو، ین و یوان دارد.