پرورش بن سای: ۱۴ گام برای رشد و پرورش درختان به صورت بونسای

بن سای یک هنر است؛ هنری که قرن‌ها است در آسیا رواج دارد. درختان بن سای از همان دانه‌هایی رشد می‌کنند که درختانی با ابعاد بزرگ و واقعی نیز از آن‌ها جوانه می‌زنند و بزرگ می‌شوند. آن‌ها در گلدان‌های کوچک رشد می‌کنند و به گونه‌ای پیرایش و پرورش داده می‌شوند که همواره کوچک، ولی باشکوه باقی بمانند. تا انتهای این مقاله با سایت بازده همراه باشید، تا از نحوه‌ی رشد و پرورش بن سای و درواقع ۱۴ گام برای رشد و پرورش درختان به صورت بونسای و مراقبت از آنها برای حفظ سلامتی این درختان زیبا آگاه شوید.

مرحله‌ی اول پرورش بن سای: انتخاب یک درخت مناسب

۱. انتخاب یک گونه‌‌ی مناسب از درخت

نوع درختی که می‌خواهید پرورش دهید، به محیطی بستگی دارد که قرار است درخت را در آن‌جا نگهداری کنید. هنگام تصمیم‌گیری درباره‌ی گونه‌ی درختی انتخابی، آب و هوای منطقه‌ و محیط خانه را باید مد نظر قرار دهید. برای احتیاط توصیه می‌شود، گونه‌ای را انتخاب کنید که جزء گیاهان بومی منطقه‌ی جغرافیایی‌تان باشد.

آن گونه از درختانی‌ که در زمستان برگ‌های‌شان را از دست می‌دهند،‌ نظیر نارون چینی یا ژاپنی، مگنولیا، بلوط، و سیب جنگلی گزینه‌های خوبی برای پرورش بن سای در خارج از خانه به شمار می‌روند. فقط حتما باید گونه‌ای را انتخاب کنید که مطمئن هستید در منطقه‌ی جغرافیایی‌تان می‌تواند در ابعاد بزرگ و معمولی رشد کند.

اگر درختان خانواده‌ی مخروطیان را ترجیح می‌دهید، ارس یا سرو کوهی، کاج، کاج نوئل، یا سدر همگی گزینه‌های خیلی خوبی هستند.

اگر می‌خواهید درخت بن سای را داخل خانه‌تان پرورش دهید (یا اگر در آب و هوای گرم زندگی می‌کنید)، از گونه‌های درختان گرمسیری انتخاب کنید. گونه‌هایی نظیر گیاه یشم، سریسا، و زیتون می‌توانند برای پرورش بن سای مناسب باشند.

۲. تصمیم‌گیری در خصوص پرورش بن سای از بذر

پرورش یک درخت بن سای از بذر شاید یک کار بسیار طولانی به نظر برسد، ولی فرایند شیرین و دلپذیری است. اگر تصمیم بگیرید بذر درخت مورد نظر را بکارید، باید پیش از شروع کارهای پیرایش و پرورش بن سای، ‌منتظر بمانید تا این درخت در گلدان ریشه بدواند و به اندازه‌ی کافی قوی شود. بسته به گونه‌ی درختی که انتخاب کرده‌اید، این فرایند می‌تواند تا بیش از پنج سال به طول بیانجامد. بسیاری معتقدند صرف وقت و تلاش بیش‌تر برای پرورش بن سای از بذر ارزشمندتر است، زیرا تهیه‌ی بذر بسیار ارزان‌تر است و شخص پرورش دهنده قادر است در هر مرحله از رشد به خوبی درخت بن سای را تحت کنترل خود در آورد. برای پرورش بن سای از بذر، باید مراحل زیر را طی کنید:

الف. خرید یک بسته بذر درخت بن سای؛ پیش از کاشتن بذرها در خاک، آن‌ها را یک شب در آب بخیسانید؛ سپس بذرها را در خاک بکارید. گلدان باید منفذ تخلیه‌ی آب مناسب، و کود مقوی مناسب برای گونه‌ی درخت انتخابی‌تان را نیز داشته باشد. درخت را باید در گلدان مخصوص پرورش بن سای قرار دهید (از گلدان‌های تزیینی سرامیکی فقط هنگامی می‌توانید استفاده کنید که درخت بن سای پرورش یافته و به بلوغ رسیده باشد) – گلدان مخصوص پرورش بن سای، چیز خاص یا عجیب و غریبی نیست، بلکه می‌تواند یک ظرف پلاستیکی یا چوبی بزرگ باشد که منافذی برای تخلیه‌ی آب در زیر آن تعبیه شده باشند.
ب. درخت مورد نظر باید از مقدار مناسبی نور خورشید، آب، و دمای ثابت و سازگار بهره‌مند شود. این عوامل همگی به گونه‌ی درخت انتخابی‌تان بستگی دارند.
پ. پیش از شروع به کار پرورش بن سای، باید اجازه دهید درخت به اندازه‌ی کافی محکم و قوی شود.

۳. جستجو به دنبال یک درخت در طبیعت برای پرورش بن سای

این روش پرورش یک درخت بن سای از ارزش بالایی برخوردار است، زیرا مراقبت از درخت بن سایی که در محیط طبیعی به صورت وحشی روییده است، نیازمند مهارت و دانش بالایی است. اگر یافتن درختی که از ابتدا در طبیعت رشد کرده، برای‌تان جذاب است، باید نکات زیر را مد نظر داشته باشید:

الف. درختی را انتخاب کنید که تنه‌ی محکمی داشته، ولی هم‌چنان کاملا جوان باشد. درختان بزرگ‌تر با زندگی در گلدان به خوبی سازگار نخواهند شد.
ب. درختی را انتخاب کنید که ریشه‌های‌‌اش به اندازه‌ی یکسان در همه جهت گسترده شده باشند، و از انتخاب درختانی که متمایل به یک سمت ریشه کرده‌اند یا ریشه‌های‌اش در ریشه‌های سایر درختان تنیده باشند، خودداری کنید.
پ. اطراف درخت را گود کنید و مقدار زیادی از خاک اطراف ریشه‌ها را به همراه درخت از زمین بردارید. این کار از وارد آمدن شوک و از بین رفتن درخت در هنگام انتقال آن به گلدان پیشگیری می‌کند.
ت. درخت را در گلدان مخصوص پرورش بن سای بکارید. بر اساس نیازهای گونه‌ی خاص درخت انتخابی‌تان، از آن مراقبت کنید. قبل از شروع به کار پرورش بن سای، حدود یک سال صبر کنید تا ریشه‌های درخت به گلدان عادت بکنند.

۴. انتخاب از میان درختانی که تا حدودی به صورت بن سای پرورش یافته‌اند

این آسان‌ترین راه برای شروع هنر بن سای است، ولی در عین حال، نسبت به بقیه‌ی روش‌ها گران‌تر است. وقت و مراقبت بسیاری برای درختان بن سایی که از بذر رشد کرده‌اند و تا حدودی پرورش یافته‌اند، صرف شده است؛ ‌بنابراین، طبیعی است که معمولا قیمت بالایی داشته باشند. برای تهیه‌ی درخت بن سای مورد علاقه‌تان می‌توانید به فروشگاه‌های آنلاین یا گلخانه‌ها و گل‌فروشی‌های محلی مراجعه کنید.

الف. اگر بن سای تقریبا پرورش یافته‌ای را از یک مغازه خریداری کرده‌اید، با فرد پرورش‌ دهنده‌ی آن صحبت کنید و در مورد نیازهای خاص آن از وی بپرسید.
ب. هنگامی که بن سای را به خانه منتقل کردید، پیش از شروع به کار، چند هفته‌ای صبر کنید تا درخت با فضای جدید سازگار شود.

مرحله‌ی دوم پرورش بن سای: سالم نگه داشتن درخت

۱. توجه به فصل‌های مختلف سال

درختان بن سای، مثل همه‌ی درختان و گیاهان، به تغییرات فصلی واکنش نشان می‌دهند. اگر درخت بن سای را در خارج از خانه‌تان نگهداری می‌کنید، ممکن است حتی واکنش شدیدتری نسبت به تغییر دما، نور آفتاب، و میزان بارش در ناحیه‌ی جغرافیایی‌تان از خود نشان دهد.

برخی از نواحی دارای چهار فصل متفاوت هستند، ولی تغییرات فصلی در سایر نواحی روی کره‌ی زمین کم‌تر و ظریف‌تر هستند. در هر صورت، از نحوه‌ی واکنش مخصوص به گونه‌ی درخت انتخابی‌تان به تغییرات فصل در ناحیه‌ی جغرافیایی‌تان به خوبی آگاه شوید، و از این اطلاعات برای مراقبت هر چه بهتر از درخت بن سای‌تان استفاده کنید.

الف. درختان در طول فصل زمستان به خواب می‌روند؛ آن‌ها رشد نمی‌کنند و تولید برگ ندارند، بنابراین، آن‌چنان به مواد مغذی نیز نیاز ندارند. در طول این فصل، آبیاری تقریبا تنها مراقبتی است که این درختان نیاز دارند. در طول این فصل از انجام پیرایش و کوتاه کردن‌های بیش از اندازه خودداری کنید، زیرا درخت تا فصل بهار قادر نخواهد بود مواد مغذی از دست رفته را (که در شاخه‌ها و برگ‌های بریده شده وجود داشتند) جبران کند.
ب. در فصل بهار، درختان از مواد مغذی ذخیره شده در فصل زمستان برای رشد و تولید جوانه‌ی برگ‌های جدید استفاده می‌کنند. از آن‌جا که درخت‌تان در این فصل سال، در حال تغییر و دگرگونی است، زمان مناسبی برای تعویض گلدان درخت (و افزودن مواد مغذی اضافی به خاک گلدان) و شروع پیرایش ایجاد می‌شود.
پ. درختان در طول فصل تابستان به رشد خود ادامه می‌دهند، و از باقی‌مانده‌ی مواد مغذی ذخیره شده استفاده می‌کنند. در طول این زمان، حتما به اندازه‌ی کافی به درخت‌تان آب بدهید.
ت. در فصل پاییز، رشد درخت آهسته می‌شود، و درخت مجددا شروع به انباشتن مواد مغذی می‌کند. این فصل زمان مناسبی برای تعویض خاک و گلدان، و هم‌چنین پیرایش درخت به شمار می‌رود.

۲. آفتاب صبح و سایه‌ی بعد از ظهر

میزان نیاز درخت بن سای‌تان به نور به گونه‌ی انتخابی و شرایط آب و هوایی‌تان بستگی دارد؛ بیش‌تر درختان در موقعیتی به رشد و زیبایی می‌رسند که آفتاب صبحگاهی دریافت کنند. هر چند روز یک بار، درخت را ۹۰ درجه بچرخانید تا تمام شاخ و برگ درخت بتواند به اندازه‌ی یکسان از نور خورشید بهره‌مند شود.
الف. درختان داخل خانه در طول ماه‌های گرم و روشن تابستان، ممکن است به نورگیر پارچه‌ای نازک جلوی پنجره نیاز داشته باشند.

۳. محافظت از درخت در برابر دماهای بالا

در طول فصل تابستان، درختان می‌توانند بیش‌تر اوقات را در خارج از خانه سپری کنند. ولی اگر در نواحی خاصی زندگی می‌کنید که دمای هوای شب در تابستان به زیر ۴ درجه‌ی سانتی‌گراد می‌رود، درخت‌تان را در طول شب داخل خانه بیاورید. جهت آماده‌سازی درخت برای فصل زمستان، با انتقال درخت به داخل خانه برای چند ساعت در روز، و افزایش تدریجی مدت زمان نگهداری از آن داخل خانه، درخت‌تان را به ماندن در خانه عادت دهید تا زمانی که بتوانید آن را به طول کامل داخل خانه نگه دارید.

۴. آبیاری و کوددهی

کوددهی درخت با استفاده از کودهای خاص یکی از مهم‌ترین راه‌ها برای سالم نگه داشتن درخت بن سای به شمار می‌رود. هر گاه خاک گلدان به نظر در حال خشک و سفید شدن است، به بن سای آب بدهید. دفعات دقیق آبیاری به گونه‌ی درخت و فصل بستگی دارد. شاید در روزهای تابستانی نیاز باشد هر روز مقدار اندکی آب به بن سای بدهید، ولی در روز‌های زمستان باید هر چند روز یک بار خاک گلدان را آبیاری کنید.

مرحله‌ی سوم پرورش بن سای: رشد درخت

۱. انتخاب سبک پرورش

سبک‌های پرورش سنتی بسیاری وجود دارند که می‌توانید یکی از آن‌ها را برای درخت بن سای خود انتخاب کنید. برخی از این سبک‌ها باعث می‌شوند درخت شکل طبیعی‌اش را حفظ کند، ولی برخی دیگر هنری‌تر هستند. سبک‌های بسیاری وجود دارند که می‌توانید یکی از آن‌ها را انتخاب کنید؛ با این حال، نوع گلدانی که برای درخت بن سای‌تان انتخاب کرده‌اید، ممکن است گزینه‌های‌تان را محدود کند. برخی از محبوب‌ترین سبک‌های پرورش بن سای عبارت هستند از:‌

الف. چوکان (Chokkan). این درختان دارای شکلی عمودی و بسیار منظم هستند؛ درختی را تصور کنید که راست و استوار رشد کرده است و شاخه‌های‌اش به صورت یکنواخت در اطراف‌اش گسترده شده‌اند.
ب. مویوهجی (Moyohgi). این درختان دارای شکلی عمودی، ولی تا حدودی غیر منظم هستند؛ این درختان دارای به هم ریختگی‌های طبیعی هستند، و صاف و مستقیم رشد نمی‌کنند.
پ. شاکان (Shakan). این درختان کاملا به یک سمت متمایل هستند – گویی به خاطر طوفان، به شکل غیر طبیعی کج شده‌اند.
ت. بونجینجی (Bunjingi). نحوه‌ی پرورش این درختان بسیار هنری است. تنه‌ی این درختان معمولا بلند و پیچ‌دار، و دارای کم‌ترین شاخه است.

۲. پرورش تنه و شاخه‌های درخت بن سای

فرایند “‌پرورش‌”‌ یک درخت بن سای جوان شامل خم کردن تنه و شاخه‌های درخت می‌شود؛ به گونه‌ای که می‌تواند جهت مسیر رشد آن را‌ تعیین کند. طبق دستورالعمل زیر، درخت را با سیم بپوشانید تا در وضعیت دلخواه‌تان قرار بگیرد:

الف. برای درختان مخروطی از سیم مسی نرم، و برای درختانی که در زمستان برگ‌های‌شان را از دست می‌دهند، از سیم آلومینیومی استفاده کنید. هر چه به پایین تنه نزدیک می‌شوید، باید از سیم ضخیم‌تر، و برای شاخه‌ها از سیم نازک‌تر استفاده کنید.
ب. سیم را یک یا دو بار دور تنه یا شاخه بپیچید و آن را محکم ببندید. هرگز سیم را بیش از اندازه محکم دور درخت نپیچید، زیرا باعث آسیب دیدن درخت می‌شود.
پ. سیم را با زاویه‌ی ۴۵ درجه دور درخت بپیچید، و با یک دست درخت را محکم و بدون حرکت نگه دارید.
ت. نحوه‌ی بستن سیم به درخت، بسته به زمان انجام این کار در طول سال و زمان تعویض خاک یا گلدان، متفاوت خواهد بود.
ث. با گذشت زمان و رشد درخت، و تغییر شکل آن بر اساس طرح دلخواه‌تان، مجبور خواهید شد که وضعیت بستن سیم‌ها را تغییر دهید، و آن‌قدر به این کار ادامه دهید تا درخت بدون نیاز به سیم، به شکل دلخواه نهایی‌تان برسد.

۳. هرس و پیرایش درخت

با استفاده از ابزار کوچکی برای هرس درختان، بر اساس یک طرح معین، برگ‌ها، جوانه‌ها، و بخش‌هایی از شاخه‌های درخت را ببرید تا درخت به سمت دلخواه‌تان رشد کند. با هر بار هرس کردن، بخش دیگری از درخت برای رشد تحریک می‌شود. آگاهی از محل دقیق هرس و دفعات انجام این کار بر اساس هنر بن سای، و هم‌چنین یادگیری نحوه‌ی انجام این کار نیاز به تلاش و تمرین بسیار دارد.

الف. هنگام انتقال درخت از یک گلدان بزرگ‌ به یک گلدان کوچک‌تر، ریشه‌ها را به شکل گلدان جدید پیرایش کنید. تا وقتی که تنه‌ی درخت به اندازه‌ی مطلوب نرسیده باشد، ریشه‌های آن را هرس نکنید.
ب. برای جهت‌دهی به رشد درخت، آن را در فصل تابستان هرس کنید. اگر لازم است یک بخش کامل از درخت را قطع کنید، برای انجام این کار باید تا فصل پاییز که فعالیت درخت کم‌تر می‌شود، صبر کنید. هرس شاخه‌های خشک شده‌ی درخت را در اواخر زمستان یا اوایل بهار انجام دهید.
پ. هرس بیش از اندازه‌ی درخت می‌تواند به آن آسیب برساند؛‌ بنابراین، مراقب باشید شاخه‌های درخت را بیش از اندازه نبرید.

مرحله‌ی چهارم پرورش بن سای: تزیین و به نمایش گذاشتن درخت

۱. انتقال درخت به گلدان اصلی

وقتی دیگر احساس می‌کنید درخت بن سای شکل مورد علاقه‌تان را به خود گرفته، وقت آن رسیده است که درخت را از گلدان مخصوص پرورش بن سای خارج کنید. گلدان‌های سرامیکی یا چوبی زیبایی در فروشگاه‌ها وجود دارند که می‌توانید برای زیباتر کردن درخت‌تان از یکی از آن‌ها استفاده کنید. گلدانی را انتخاب کنید که بتواند سبک خاص بن سایی را که خلق کرده‌اید، تکمیل کند. هنگام تعویض گلدان کاملا مراقب باشید که به ریشه‌های درخت آسیب نرسانید، و گلدانی را انتخاب کنید که به اندازه‌ی کافی بزرگ باشد که بتواند میزان خاک (و مواد مغذی) لازم را برای سالم نگه داشتن درخت در خود جای دهد.
الف. ارتفاع گلدان باید به اندازه‌ی ارتفاع درخت باشد. هر چه تنه‌ی درخت ضخیم‌تر باشد، عمق گلدان انتخابی نیز باید بیش‌تر باشد.

۲. زیباتر کردن گلدان درخت بن سای

با این‌که درخت بن سای باید به تنهایی مثل یک ستاره بدرخشد، افزودن برخی عناصر اضافه به گلدان نیز می‌تواند به زیبایی‌های کلی درخت‌تان بیفزاید. خرده سنگ، سنگ‌های بزرگ، صدف، و برخی گیاهان کوچک می‌توانند صحنه‌ی زیبایی را خلق کنند؛ گویی درخت بن سای‌تان بخشی از چشم‌انداز یک جنگل یا یک ساحل است.

الف. ریشه‌های درخت را با سنگ و سایر تزیینات بیش از اندازه‌ شلوغ نکنید.
ب. افزودن کمی خزه به خاک گلدان می‌تواند صحنه‌ی بسیار جذابی را خلق کند.

۳. قرار دادن گلدان درخت بن سای روی یک پایه

یک بن سای زیبا شایسته‌ی آن است که مانند یک اثر هنری به نمایش گذاشته شود. یک پایه‌ی چوبی یا فلزی ارزشمند را تهیه کنید و آن را در کنار یک دیوار خالی قرار دهید تا بن سای به تنهایی بتواند جلوه نمایی کند. بهتر است درخت را در کنار یک پنجره قرار دهید، تا هم‌زمان با جلوه نمایی بتواند به اندازه‌ی کافی از نور خورشید نیز بهره‌مند شود. به آبیاری، کوددهی، و مراقبت از بن سای ادامه دهید؛ به این ترتیب، این اثر هنری می‌تواند سال‌های‌ سال زنده بماند.

ترجمه: تحریریه سایت کسب و کار بازده -امیر رضا مصطفایی

منبع:wikihow

پرورش بن سای: ۱۴ گام برای رشد و پرورش درختان به صورت بونسای