عناصر نهگانه «شهروندی دیجیتال»
با توجه به نقش پررنگی که فضای مجازی و به طور کلی دنیای دیجیتال در زندگی ما دارد، لازم است به منظور بهبود کیفیت زندگی خود و دیگران در جامعه دیجیتال، شهروندانی متمدن باشیم. در این راستا باید با «عناصر شهروندی دیجیتال» آشنا شد. این عناصر، هنجارهایی هستند که رفتار مناسب و مسئولانه در رابطه با استفاده از فناوری را تعیین میکنند.
1. دسترسی دیجیتال (مشارکت کامل الکترونیک در جامعه)
کاربران تکنولوژی باید بدانند که فرصت دسترسی بین آنها به طور یکسان توزیع نشده است. تلاش برای دستیابی به برابری حقوق دیجیتال و حمایت از دسترسی الکترونیکی، نقطه شروع شهروندی دیجیتال است. نبود دسترسی دیجیتال برای همه، فرآیند رشد را برای جامعه به عنوان یک کل واحد دشوار میکند.
2. تجارت دیجیتال (خرید و فروش الکترونیکی کالاها)
سهم بزرگی از اقتصاد بازار به صورت الکترونیکی محقق میشود. مبادلات قانونی و سالم بسیاری در هر لحظه صورت میگیرد، اما خریدار و فروشنده باید از مسائل و مشکلات مرتبط با آن آگاهی داشته باشد. خریدهای اینترنتی از خوار و بار گرفته تا اتومبیل به امری رایج بین کاربران تبدیل شده است. در عین حال، کالاها و خدماتی که با قوانین یا عرف برخی کشورها در تضاد هستند (فعالیتهایی مانند دانلود غیر قانونی و قمار) نیز خرید و فروش میشوند. کاربران باید یاد بگیرند که چگونه میتوان در این اقتصاد جدید دیجیتال، یک مصرفکننده اثربخش باشند.یکی از مواردی که در انقلاب دیجیتال به طور قابل توجه دچار تغییر شده است، توانایی افراد برای برقراری ارتباط با یکدیگر است. در عصر دیجیتال راههای ارتباطاتی، بسیار متعدد شدهاند و انتخابهای متنوعی در اختیار کاربران قرار گرفته است. این گزینههای دیجیتال ارتباطی در حال گسترش همه چیز را تغییر دادهاند، زیرا افراد در هر زمان و در هر مکان قادر به برقراری ارتباط با یکدیگر هستند. اما بسیاری از کاربران آموزشی نمیبینند که چگونه باید از بین گزینههای مختلف، کدام راه ارتباطی را انتخاب کنند.
بخش آموزش نیازمند بازنگری مستمر است و باید مشخص شود استفاده از کدام تکنولوژیها نیازمند آموزش است. معمولاً فناوریهای زیادی (مانند تماس تصویری، ویدئو کنفرانس، فضاهای اشتراک گذاری آنلاین و...) به محل کار یا منازل راه پیدا میکنند که در مدارس یا دیگر زیرساختهای آموزش همگانی معرفی نشدهاند. علاوه بر این، برخی افراد که نیاز به اطلاعات فوری یا لحظهای دارند، به مهارتهای پیشرفته جستجو و پردازش (سواد اطلاعاتی) نیاز دارند. کاربران باید آموزش ببینند که «یادگیری» در یک جامعه دیجیتالی دقیقاً چگونه صورت میپذیرد. شهروندی دیجیتال روشهای جدید و بهروز آموزشی را در بر میگیرد.
این موضوع یکی از پرچالشترین موضوعاتی است که کاربران دیجیتال اغلب در آن با مشکلات زیادی مواجه هستند. قبل از اینکه مردم از یک تکنولوژی خاص استفاده کنند، آیا نحوه رفتار درست و مناسب مربوطه را هم یاد میگیرند؟ همه ما رفتارهای ناخوشایند یا ناشایست زیادی را در فضای مجازی میبینیم و آن را تشخیص میدهیم. کاربران بسیاری از آداب معاشرت دیجیتال دیگران، شکایت دارند. برخی فناوریها از طریق قوانین و مقرراتی که برای خود وضع میکنند از بروز رفتارهای نامناسب کاربران جلوگیری میکنند. اما ایجاد قوانین و اتخاذ سیاستهای بازدارنده کافی نیست. افراد برای تبدیل شدن به شهروندان دیجیتال، باید درک کنند که در این جامعه جدید مسئول رفتار و سخنان خود هستند و بدین منظور نیازمند آموزش هستند.
6. قانون دیجیتال: مسئولیت الکترونیکی اعمال و اقدامات
قانون دیجیتال با «اخلاق تکنولوژی» در یک جامعه سر و کار دارد. استفاده غیر اخلاقی در قالب سرقت و یا جرم و استفاده اخلاقی در قالب پایبندی به قوانین جامعه بروز پیدا میکند. کاربران دیجیتال باید بدانند که سرقت و یا آسیب رساندن به کار، هویت یا دارایی افراد دیگر، یک جرم است. قوانین و مقررات خاصی در هر جامعه وجود دارد که کاربران باید از آنها آگاه باشند. این قوانین و مقررات برای هرکسی که در فضای مجازی حضور آنلاین دارد نیز اعمال می شود. هک کردن اطلاعات دیگران، دانلود غیر قانونی، سرقت ادبی، تولید بدافزارها، ارسال هرزنامه (اسپم) و سرقت هویت یا اموال فرد دیگر، مواردی از نقض قانون دیجیتال هستند.مشابه منشور حقوق شهروندی، حقوق فردی شهروندان دیجیتال نیز باید تدوین شده باشد. حدود حریم خصوصی، آزادی بیان و تمام حقوق فردی دیگر برای کاربران دیجیتال باید مشخص شود. این حقوق دیجیتال باید در جهان دیجیتال مورد توجه، بحث و بررسی قرار گیرند. این حقوق برای شهروندان مسئولیتهایی نیز به همراه دارد. کاربران باید در تعریف نحوه استفاده مناسب از تکنولوژی نقش داشته باشند و برای رعایت آن نیز مسئول هستند. در یک جامعه دیجیتال ایدهال، حقوق و مسئولیتهای هر کاربر به طور متناسب مشخص میشود.
8. سلامت و رفاه دیجیتال: سلامت جسمی و روانی در دنیای دیجیتال.
ایمنی چشم، سندروم استرس تکراری و مسائل ارگونومیک صدا، از جمله مشکلاتی هستند که در دنیای دیجیتال مورد توجه قرار گرفتهاند. فراتر از مسائل فیزیکی، مسائل روانشناختی مانند اعتیاد به اینترنت شایعتر هستند. کاربران باید آگاه شوند که فناوری به صورت ذاتی خطرات و ریسکهایی دارد. شهروندی دیجیتال شامل فرهنگی میشود که در آن کاربران به سلامت جسمی و روانی و محافظت خود در برابر خطرات و آسیبها اهمیت میدهند و برای آن آموزش میبینند.
در هر جامعهای، افرادی وجود دارند که سرقت میکنند، به دیگران آسیب میزنند یا باعث اختلال میشوند. این سارقین، اشرار و اختلالگران امنیت جامعه را خدشهدار میکنند. اعتماد ورزیدن به دیگر اعضای جامعه، امنیت ما را تضمین نمیکند. همین امر برای جامعه دیجیتال نیز صادق است.
همانطور که برای خانههای خود، قفل تهیه میکنیم و دربها را به آن مجهز میکنیم یا لوازم اطفای حریق خریداری میکنیم تا سطحی از حفاظت را برای خود تأمین کنیم، باید نسبت به تأمین امنیت و حفاظت دیجیتال خود حساس باشیم. از نصب نرمافزارهای امنیتی و ضدویروس گرفته تا ذخیرهگیری اطلاعات پشتیبان اقداماتی هستند که میتوانند در این زمینه مؤثر باشند. شهروندان دیجیتال مسئول، از اطلاعات خود را در برابر عوامل خارجی که ممکن است باعث اختلال یا آسیب شود، محافظت میکنند.
ترجمه و تألیف: فرید ناهید