کاربرد اسکن استخوان در متاستازهای استخوانی

نبض ما– حال ببینیم متاستاز و متاستاز استخوانی چیست؟ متاستاز، به گسترش یک عامل بیماریزا از محل اولیه یا اصلی به محل دیگر در بدن متاستاز گفته می شود. البته عموما” این اصطلاح برای بیان گسترش تومور از محل اولیه به سایر نقاط بدن به کار می رود.

متاستاز استخوانی چیست؟

به گسترش تومور از محل اولیه به استخوانها اطلاق می شود. وجود متاستاز نشانه غیر قابل درمان بودن بیماری نیست. بسیاری از متاستازها به خوبی به درمان جواب می دهند.

تومورهایی که بیشتر با متاستاز استخوانی همراهند عبارتند از : پروستات و پستان (70-60%)، ریه (30-40%) و کلیه (20-30%).

تشخیص به موقع متاستاز استخوانی برای درمان مناسب ضروری است.

محل های شایع متاستاز عبارتند از: مهره ها، لگن، ابتدای استخوان ران، دنده ها، جناغ سینه، ابتدای استخوان بازو و جمجمه. بیش از 90 درصد متاستازهای استخوانی در این نواحی هستند ولی استخوانهای دیگر هم به طور نادر ممکن است درگیر شوند.

متاستازها در زمان تشخیص اغلب متعدد هستند.

تشخیص متاستاز استخوانی

تستهای آزمایشگاهی نقش زیادی در تشخیص متاستاز استخوانی ندارند. ممکن است کلسیم و آلکالن فسفاتاز بالا باشد که برای متاستاز اختصاصی نیست.

متدهای تصویر برداری در تشخیص متاستاز استخوانی نقش بسیار مهمی دارند. اسکن استخوان در دسترس ترین و ارزان ترین روش برای بررسی کل استخوانها از جهت متاستاز است.

رادیوگرافی ساده و CT اسکن نسبت به اسکن استخوان حساسیت کمتر دارند و در ضمن به علت اشعه زیاد بررسی کل بدن با این دو روش مناسب نیست.

MRI‌ کل بدن و PET نسبت به اسکن استخوان دقت بیشتری دارد ولی خیلی گران تر است و در همه جا در دسترس نیست.

رادیوگرافی ساده

برای تشخیص متاستاز استخوانی نسبت به سایر روشها حساسیت بالایی ندارد.

ولی بهترین روش برای افتراق متاستازهای لیتیک و اسکلروتیک است.

در متابولیسم استخوان دو نوع سلول نقش دارند. سلولهای استئوبلاستیک که سازنده استخوان هستند و سلولهای استئوکلاستیک که سبب تخریب استخوان می شوند. در شرایط عادی بین فعالیت این دو نوع سلول تعادل برقرار است.

بعضی از متاستازها سبب فعالتر شدن استئوکلاستها می شوند که سبب می شود بخشی از استخوان تخریب گردد.

در رادیوگرافی این ناحیه به صورت یک ناحیه سیاه در زمینه سفید استخوان دیده می شود و اصطلاحا” به آن ضایعه لیتیک گفته می شود.

بعضی از متاستازها سبب فعالتر شدن استئوبلاستها و در نتیجه استخوان سازی بیش از حد می گردد که در رادیوگرافی به صورت یک ضایعه سفیدتر ظاهر می شود که به آن اصطلاحا ضایعه اسکلروتیک گفته می شود. هم ضایعات لیتیک و هم ضایعات اسکلروتیک مستعد شکستگی هستند. چون در ضایعات اسکلروتیک نیز استخوان بافت طبیعی ندارد.

متاستاز بعضی از تومورها مثل کلیه و تیروئید تقریبا”همیشه لیتیک است ولی متاستاز بعضی تومورها مثل پروستات عمدتا” اسکلروتیک است.

پاسخ به درمان را نیز می توان با رادیوگرافی ارزیابی کرد.

CT اسکن

در مواردی که رادیوگرافی ساده نتواند ضایعات را نشان دهد سی تی اسکن می تواند کمک کننده باشد ولی با توجه به اشعه بالای آن امکان بررسی کل بدن وجود ندارد.

از سی تی اسکن می توان به عنوان راهنما برای بیوپسی ضایعات استخوانی استفاده کرد.

MRI

بر اساس مطالعات انجام شده MRI حساسیت بالائی برای تشخیص متاستازهای استخوانی دارد.

متاستاز در تصاویر T1 به صورت مناطقی با سیگنال پایین و در تصاویر T2 به صورت مناطقی با سیگنال متوسط یا بالا دیده می شود.

پروسه MRI عارضه خاصی برای بیمارایجاد نمی کند ولی مواد حاجب حاوی گادولینیوم که در MRI‌بکار می روند ممکن است در بیماران کلیوی ایجاد بیماری به نام فیبروز سیستمیک نفروژن کنند که با لکه های تیره یا قرمز پوستی، سوزش ، خارش، تورم و سفت شدن پوست، لکه های زرد روی سفیدی چشم، سفتی مفاصل و درد استخوانهای لگن یا دنده ها و ضعف عضلانی مشخص می شود.

اسکن استخوان

روش بسیار خوبی برای ارزیابی کل بدن از نظر متاستاز استخوانی است.

با وجود حساستر بودن MRI ، هنوز هم اسکن استخوان به علت قیمت پایین تر، در دسترس بودن و امکان بررسی کل بدن به عنوان روش غربالگری اولیه برای متاستازهای استخوانی به کار می رود.

اسکن PET-CT

اسکن PET با رادیوداروی سدیم فلوراید 18 دقت بسیار بالایی برای تشخیص متاستاز استخوانی دارد (حساسیت (نزدیک 100%) و ویژگی (حدود 97%)

با توجه به جذب بالای استخوانی و دفع سریع مقادیر اضافه آن از طریق ادرار ظرف کمتر از یکساعت تصویر بسیار خوب و مناسبی خواهیم داشت و با توجه به همراه بودن سی تی اسکن با دوز پایین نیازی به رادیوگرافی ، سی تی اسکن جداگانه و یا MRI نمی باشد.

بیوپسی استخوان

در مواردی که با روشهای تصویربرداری نتوان به تشخیص قطعی در مورد متاستاز رسید نمونه برداری از استخوان مشکوک به متاستاز تشخیص را قطعی می کند.

در مواردی که محل مورد نظر عمقی است می توان به عنوان راهنما از سی تی اسکن استفاده کرد.

نویسنده : دکتر مریم شهیدزاده،متخصص پزشکی هسته ای