حضرت زهرا(س) محور تحولات پس از خود بود/ جایگاه والا در اندیشه مستشرقان

به گزارش ایکنا؛ نشست «بازخوانی حیات اجتماعی ـ اخلاقی حضرت زهرا(س)»، امروز، ۲۹ بهمن، با حضور جمعی از صاحب‌نظران و علاقه‌مندان در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

فروغ پارسا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در این نشست بیان کرد: سخن گفتن در مورد حضرت زهرا(س) کار آسانی نیست. ایشان در شمار برجسته‌ترین و مؤثرترین شخصیت‌های تاریخ اسلام هستند. تمام تحولات و حرکت‌هایی که بعد از ایشان اتفاق افتاده، بر محور شخصیت حضرت(س) است.

وی در ادامه افزود: حضرت زهرا(س) نه فقط بین شیعیان، بلکه در بین مذاهب دیگر اسلام و همچنین بین ادیان دیگر مورد ستایش و تمجید هستند. ما ایرانیان نیز شور و عشق زیادی نسبت به ایشان داریم. همیشه این سؤال در ذهن ما هست که بانو فاطمه(س) چه ویژگی‌هایی دارند که شاید بشود گفت ناخودآگاه، عشق وصف‌ناشدنی نسبت به ایشان داریم و این سؤال را داریم که ایشان چه کسی هستند؟ از طرفی مستندات تاریخی در مورد حضرت نیز بسیار بسیار ناچیز هستند.

پارسا بیان کرد: حتی در مورد سال تولد و ماه و روز تولد و حتی تاریخ دقیق شهادت حضرت نیز اطلاعات دقیقی نداریم. کاری که مورخان انجام داده‌اند این بوده که این گزارشات را با هم مقایسه کرده‌اند و به تاریخی که الآن پایبند هستیم رسیده‌اند. آن چیزی که از حضرت می‌دانیم این است که حضرت، چهارمین یا پنجمین فرزند پیامبر(ص) هستند. ایشان تنها فرزندی هستند که بعد از وفات پیامبر(ص) در قید حیات بودند.

نقش مؤثر در تشکیل جامعه مدنی

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تصریح کرد: مادر بانو فاطمه(س)، حضرت خدیجه کبری(س)، از زنان نامدار مکه بوده‌اند. این را می‌دانیم که ایشان زندگی سختی را داشتند. در دامان وحی و در کنار پیامبر(ص)، همه سال‌های بعثت را که حضرت درگیر مخالفت‌های مشرکین بودند، ایشان نیز در کنارشان قرار داشتند. حضرت زهرا(س) در محاصره اقتصادی و اجتماعی که قریش علیه مسلمانان داشتند نیز حضور داشتند. فاطمه(س) شاهد بسیاری از خشونت‌هایی که علیه پدرشان می‌شد نیز بودند. پس از اینکه پیامبر(ص) به مدینه رفتند، ایشان در کنار پیامبر(ص) حضور داشتند و در جریان غزوات پیامبر(ص) نیز حاضر بودند.

وی با اشاره به نقش اجتماعی حضرت زهرا(س) بیان کرد: ایشان در جریان تشکیل جامعه مدنی در مدینه نیز حضور داشتند و پس از اینکه تشکیل خانواده دادند، در عین حال، مدیریت فدک را بر عهده داشتند، مدیریت مالی و اقتصادی این مجموعه در اختیار ایشان بود و در جریان بحث‌هایی که بعد از رحلت رسول خدا(ص) مطرح شد، ایشان مانند یک فعال برجسته و هوشمند سیاسی، تاکتیک‌های سیاسی را برای مواجهه با مسئله به وجود آمده اتخاذ کردند.

شخصیت ذوابعاد

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه تصریح کرد: در هر صورت، ما با یک شخصیتی مواجه هستیم که ابعاد مختلفی در زندگی ایشان وجود دارد و علی‌رغم فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی، با شخصیت علمی ایشان، در گزارش‌های تاریخی مواجه هستیم. ایشان آثار ادبی مانند مصحف فاطمی داشتند و حتی کلاس‌های درس نیز برگزار می‌کردند. در مجموع به عنوان کسی که پژوهش دامنه داری در مورد حضرت داشتم، متوجه شدم که ابعاد شخصیتی حضرت زهرا(س)، اعم از ابعاد سیاسی و اقتصادی و اجتماعی بسیار برجسته است و در کنار اینها، با یک بعد خیلی مهم در شخصیت حضرت(س) نیز مواجه هستیم که بعد مناقب اخلاقی حضرت است.

وی بیان کرد: گزارش‌های بسیاری داریم که ایشان اهل انفاق و اهل دستگیری از فقرا و رسیدگی به امور یتیمان بودند. ایشان شخصیت ساده‌زیستی داشتند و در عین حال که دختر حاکم جامعه مدنی بودند و یا اینکه همسر امام علی(ع) بودند، اما همواره ساده زیستی را سرلوحه کار خود کردند. همه چیز‌هایی که داشتند را نیز برای دیگران می‌خواستند و می‌گفتند که اول برای دیگران و بعد برای خودتان دعا کنید.

نزول برخی آیات در شأن حضرت زهرا(س)

این عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تصریح کرد: مجموعه این ویژگی‌ها بود که ما می‌بینیم برخی از آیات قرآن در مورد حضرت زهرا(س) است. به اعتقاد برخی از مفسران، برخی آیات قرآن مانند آیه تطهیر، مباهله و سوره‌های دهر و کوثر در مورد حضرت زهرا(س) نازل شده است.

وی در ادامه افزود: غیر از آیات قرآنی، با روایات زیادی نیز مواجه هستیم که پیامبر اسلام(ص)، فاطمه(س) را مورد تفقد قرار می‌دهند. مهم‌ترین صحبتی که دارند این است که فرمودند «فاطمه سرور بانوان جهانیان هستند». به نظر می‌رسد که این گزارشی است که تا انتهای تاریخ می‌تواند صادق باشد. در ابتدای صحبت عرض شد که کمبود منابع و گزارش‌های تاریخی داریم، اما در عین حال عاشقان حضرت زهرا(س) با همه این کمبود‌ها در سده‌های متمادی همواره سعی کردند که سیره حضرت(س) را مکتوب کنند و علاوه بر زبان فارسی و عربی در ۱۹ زبان دیگر شاهد کتبی هستیم که در مورد ایشان است.

افزایش کم‌نظیر تالیفات پیرامون حضرت زهرا(س)

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه تصریح کرد: هر سال و شاید بشود هر روز، به تعداد نگارش‌هایی که در مورد حضرت زهرا(س) است، افزوده می‌شود. بیشترین کتب به زبان فارسی و بعد به زبان عربی کتاب داریم. همچنین به زبان‌های اردو، آذری، ترکی استانبولی، سواحلی، انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، روسی، پرتقالی و ... کتاب‌هایی داریم که در مورد ایشان است.

وی با اشاره به نظر برخی از مستشرقان در مورد حضرت زهرا(س) بیان کرد: یکی از این افراد ماسینیون» است. به نظر ماسینیون فاطمه اسراری دارد به امتداد تمام اسرار هستی. ماسینیون می‌گوید برای درک کار‌های فاطمه که بر اساس شهود قلبی انجام داده، باید گزارش‌های تاریخی در کنار هم باشد تا تصویر قابل قبولی از ایشان دریافت کنیم. دیگر خاورشناس، «هانری کربن»، است که در زمینه حضرت زهرا(س) تالیف دارند.

حضرت زهرا(س) در اندیشه هانری کربن

این عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تصریح کرد: هانری کربن شاگرد ماسینیون است و رویکرد او نیز مانند استادش است. کربن در کتابی با نام ارض ملکوت، مطالبی را مطرح کرده است. کربن می‌گوید اگر معرفت پیامبر(ص) عنصر ذاتی مذهب اسلام است، در حکمت شیعه معرفت امام نیز به آن افزوده می‌شود. در کار رسالت پیامبر(ص) که وحی را با کلام می‌رساند وظیفه ارشاد الهی که مومنان را به مفاهیم درست برساند نیز وظیفه امام است و به اعتقاد هانری کربن، فاطمه(س) و پیامبر(ص) و دوازده امام، این ۱۴ نفر هستند.

پارسا در ادامه بیان کرد: هانری کربن می‌گوید، جهان انسان، ملکوت و عالم جبروت را داریم که به اعتقاد او در وجود فاطمه(س) به عنوان عضو هیئت برتر از بشر، چیزی نظیر ارض برتر از ملک وجود دارد. به اعتقاد کربن، فاطمه(س) متعلق به ارض ملکوت است. کربن معتقد است که غربی‌ها به مادی بودن قضایای تاریخی عادت کردند و در درک این نکته، مشکل پیدا می‌کنند. به اعتقاد کربن، این حرکات می‌تواند از پیمان الستی که بین خدا و آدم منعقد شده، سرچشمه بگیرد. در تفسیر کربن بدون وجود فاطمه(س)، نه تجلی امامت وجود دارد و نه امام. کربن می‌گوید، ۱۴ معصوم، نور‌های نابی هستند که چشم نمی‌تواند خیره به آن‌ها نگاه کند. آن‌ها عین جوهر عشق الستی هستند که همه عرفا به آن مشتاقند.

تمجید والیری از شخصیت معنوی و والای حضرت زهرا(س)

این عضو هیئت علمی دانشگاه تصریح کرد: به غیر از ماسینیون و کربن، مستشرقان دیگری نیز در مورد حضرت زهرا(س) کار کرده‌اند. یکی از این افراد، خانم والیری است که در دایر‌ةالمعارف اسلامی که لایدن منتشر کرده مطالب ارزنده‌ای در مورد فاطمه(س) دارد. والیری سعی دارد که همه مسائلی که در مورد فاطمه(س) در کتب تاریخی وجود دارد را طبقه‌بندی کند و نشان می‌دهد که مطالب پیرامون حضرت(س)، تاریخی است و همینطور گزارش‌هایی وجود دارد که شخصیت وی را یک شخصیت افسانه‌ای جلوه می‌دهد. والیری سعی دارد که مجموعه گزارش‌ها را مقایسه و تطبیق کند.

پارسا در ادامه بیان کرد: وی به این نتیجه می‌رسد که فاطمه(س) یک شخصیت برجسته بوده است. ایشان پیامبر(ص) را دوست داشته و اینکه شباهت زیادی بین مریم(س) و فاطمه(س) را قائل شده است و این را از لقبی که برای فاطمه(س) وجود دارد و به نام ام بی‌ها مشهور هستند و آن بحثی که برای مریم(س) که مادر خدا است، از آنجا اتخاذ کرده‌اند.

انتهای پیام