اکوتوریسم؛ گردشگری مسئولانه با طبیعت

توریسم سبز، پایدار یا اکوتوریسم از جمله نام‌هایی است که به گردشگری محیط‌زیستی و مسئولانه در طبیعت اطلاق می‌شود. این نوع از گردشگری به مشارکت محلی احتیاج فراوان داشته که البته در ایران چندان جدی گرفته نمی‌شود.

به گزارش خبرنگار ایلنا، توریسم سبز، توریسم پایدار یا اکوتوریسم؛ همه از جمله نام‌هایی هستند که به گردشگری محیط‌زیستی و مسئولانه در طبیعت اطلاق می‌شود؛ احتمالا تنها شاخه‌ای از گردشگری که به مشارکت جوامع محلی نیاز اساسی دارد و در آن بر حفاظت از محیط زیست، هویت و فرهنگ بومی مناطق هدف گردشگری، تاکید شده است.

سازمان جهانی گردشگری برای تعریف اکوتوریسم بر همین محورها تاکید کرده و می‌گوید این نوع گردشگری مسافرت به مناطق طبیعی نسبتا بکر با اهداف مطالعاتی و بهره بصری از منظر و رستنی‌های طبیعی و حیات وحش است که ضمن آن به جنبه‌های فرهنگی در گذشته و در حال هم توجه می‌شود. از طرف دیگر، از آنجایی که نزدیک به سه دهه است که اکوتوریسم به عنوان وسیله‌ای برای توسعه پایدار به وسیله سازمان‌های غیردولتی، کارشناسان توسعه و مراکز دانشگاهی مطرح شده و مورد مطالعه قرار گرفته است، علاوه بر مفهومی که در گردشگری از آن استفاده می‌شود به‌عنوان شاخه‌ای از اقتصاد هم تعریف می‌شود.

اکوتوریسم قرار است با شناخت و کسب آگاهی و احترام به نظام ارزش‌های مردم محلی توأم باشد و به محافظت از نواحی طبیعی و ارتقای جامعه میزبان کمک کند. ایران هم با توجه به تنوع و تعدد اقوام و فرهنگ‌ها و اقلیم، ظرفیت‌های بالایی به‌عنوان یکی از کشورهای برتر جهان در گردشگری اکوتوریسم دارد، هرچند که به‌نظر می‌رسد نتوانسته‌ایم در طول سالیان گذشته درآمد چندانی از طریق جذب گردشگران علاقه‌مند به طبیعت و محیط زیست داشته باشیم. این در حالی است که سهم ایران از اکوتوریسم می‌تواند بسیار وسیع باشد؛ وجود دو رشته کوه مرتفع البرز و زاگرس، وجود بزرگترین دریاچه جهان در شمال کشور، دریاچه ارومیه به‌عنوان یکی از ذخایر زیستی کره زمین، جنگل‌های وسیع در مناطق شمالی کشور، دشت‌ها، بیابان‎ها و کویرها، تالاب‎های بین‎المللی، غارها، آبشارها، چشمه‎های آب معدنی، تنوع فرهنگی متنوع مانند آداب و سنن، زبان و موسیقی، پوشاک، صنایع‌دستی و نحوه زیست مردمان در این مناطق تنها گوشه‌ای از این ظرفیت‌هاست.

از طرف دیگر با توجه به نیاز اکوتوریسم به مشارکت جوامع محلی، بومیان محلی اغلب به‌عنوان توانمندترین راهنمایان تورهای گردشگری طبیعی انتخاب می‌شوند؛ مساله‌ای که چرخ بسیاری از مراکز اقامتی در دورافتاده‌ترین نقاط کشور را به حرکت درمی‌آورد و باعث اشتغال‌زایی و ارتقای سطح زندگی مردم روستایی می‌شود. ضمن آنکه هدف از گردشگری طبیعی بیشتر آموزش و تربیت مسافران برای حمایت از اکوسیستم و منابع طبیعی، احترام به فرهنگ‌ها و عقاید مختلف و حقوق بشر و توسعه اقتصادی و سیاسی جوامع محلی است؛ برای کاستن یا به حداقل رساندن بار منفی زیست محیطی و اجتماعی آن است که از این نوع سفرها با مفهوم گردشگری سبز یا گردشگری پاک یاد می‌شود.

فعالان این حوزه چند مشخصه برای اکوتوریسم قائل‌اند؛ از جمله اینکه اکوتوریسم شامل سفر به مقصدهای طبیعی می‌شود، اثرات منفی را بر محیط کاهش می‌دهد، آگاهی محیطی افراد را بیشتر می‌کند، مزایای مالی مستقیم برای صرفه‌جویی فراهم می‌کند، مزایای مالی مستقیم برای افراد محلی فراهم می‌کند، حرمت فرهنگ‌های محلی را نگه می‌دارد و از حقوق بشر و نهضت‌های دموکراتیک حمایت می‌کند. با این وجود برای تعدادی از کشورها، اکوتوریسم یک فعالیت حاشیه‌ای ساده برای حمایت از محیط‌زیست نیست، بلکه صنعت بزرگی برای اقتصاد آن جامعه محسوب می‌شود و سهم قابل توجهی از تولید ناخالص ملی را تشکیل می‌دهد. اما در ایران، باوجود ظرفیت‌های متنوع،‌ عواملی مانند نبود زیرساخت‌های مناسب طبیعت‌گردی، نبود شناخت نسبت به اکوتوریسم، کمبود متخصصان و فقدان فرهنگ مناسب خاص طبیعت‌گردی،‌ این گونه از گردشگری را با موانع زیادی روبرو کرده است.

در طول سال‌های گذشته، با وجود اینکه اکوتوریسم یکی از دغدغه‌های اصلی طرفداران محیط زیست بوده، اما شاهد از بین رفتن چشم‌انداز‌های طبیعی و تبدیل شدن آنها به زباله‌دانی بوده‌ایم. درحالی‌که بخش مهمی از اکوتوریسم، ارتقای سیستم بازیافت، صرفه‌جویی در آب و انرژی و خلق فرصت‌های اقتصادی برای جوامع محلی است و این نوع از صنعت گردشگری، قصد دارد به گردشگران بینشی درباره اثر انسان روی محیط ارائه دهد و به آنها یاد بدهد که برای زیست‌بوم‌های طبیعی ارزش بزرگتر و بیشتری قائل شوند.

با اینکه بسیاری از طرفداران طبیعت برای تعریف استانداردهای جهانی تلاش زیادی کرده‌اند تا شرکت‌های گردشگری بر اساس میزان تعهدشان به محیط متمایز شوند، اما به نظر می‌رسد توسعه گردشگری سبز و پاک، علاوه بر مسئولیت دولت و سازمان‌های میراث فرهنگی و محیط زیست در توسعه این نوع از گردشگری با تاکید بر حفظ محیط زیست، هویت و فرهنگ بومی مناطق مختلف ایران، نیازمند مشارکت جمعی نهادهای دیگر هم هستیم؛ ضروری است با مدیریتی جامع در زمینه اکوتوریسم، علاوه بر حفظ جنگل‎ها، مراتع، دریاچه‌ها، بیابان‌ها و دشت‌ها، به شناسایی زیبایی‎های این خطه به جهان و ارزآوری مناسب و ساماندهی اقتصادی کشور یاری کرد.