چند روزی است که به دنیا آمده و هر از چندگاهی که چشمانش باز است به اطراف نگاهی می‌اندازد اما انگار هیچ چیز را نمی‌تواند تشخیص بدهد و چرخش مردمک‌هایش نیز کمی عجیب به نظر می‌رسد. اما زمانی که نور به صورتش برخورد می‌کند، دست‌هایش را جلوی صورتش می‌گیرد و کمی خودش را جمع می‌کند. مکانیسم بینایی و تشخیص نور نوزادان بسیار جالب است اما خیلی از پدر و مادر‌ها دقیقا نمی‌دانند که نوزادشان از کی می‌تواند نور‌ها را ببیند و رنگ‌ها را تشخیص دهد بنابر‌این ما از دکتر پریسا ضیغمی، متخصص کودکان و نوزادان، درباره ببینایی جنین و نوزادان پرسیدیم.

ادامه این مطلب، شما را با وضعیت دید نوزادان از ابتدای تولد تا سن دوازده ماهگی آشنا می کند. خوب است بدانید که تا ۳ ماهگی نوزاد، مردمک‌های چشم او توانایی تنگ شدن در نور زیاد و گشاد شدن در نور کم را ندارند.

دکتر ضیغمی، متخصص کودکان و نوزادان، درباره تشخیص نور توسط جنین می‌گوید:« در هفته پنج جنینی لنز‌‌ها یا عدسی‌های اولیه که بعدا در همان محل چشم‌های جنین تکامل می‌یابند تشکیل می‌گردد و در هفته بیست و هشتم حاملگی چشم جنین باز می‌شود. تا قبل از هفته سی‌و‌چهارم، مردمک به نور واکنش انقباضی ندارد و پلک‌ها بسیار نازک هستند اما بعد از هفته سی‌وششم پلک‌ها ضخیم شده و نوزاد می‌تواند میزان نور وارد شده به چشم را کنترل کند. محیط رحم قبل از تولد نوزاد تاریک است بنابر‌این جنین قبل از تولد تجربه نور و بینایی ندارد.»
تکامل درست سیستم بینایی در دوران حاملگی به تغذیه و استراحت مادر بستگی دارد و وارد شدن سمومی مانند دارو، الکل و سیگار به بدن مادر بر روی بینایی جنین تأثیر منفی می‌گذارد.
دکتر ضیغمی درباره بینایی نوزاد پس از تولد می‌گوید:« بینایی نوزاد در بدو تولد حدود شصت درصد افراد بالغ است و او اشیا را در هاله‌ای از سایه خاکستری و سیاه و سفید می‌بیند. میزان نوری که نوزاد می‌تواند تشخیص بدهد پنجاه برابر افراد بالغ است یعنی روشنایی باید پنجاه برابر حد معمول باشد تا نوزاد آن را تشخیص بدهد. به همین دلیل است که نوزاد در یک اتاق کاملا روشن به خواب می‌رود.»
نوزادان رنگ‌ها را به این صورت تشخیص می‌دهند که ابتدا در هفته اول پس از تولد رنگ‌های زرد، نارنجی، سبز و قرمز را تشخیص می‌دهد ولی رنگ آبی و بنفش را به دلیل طول موج کمتر و داشتن رِسِپتور یا پذیرنده کمتر در شبکیه دیر‌تر تشخیص می‌دهد. در شش ماهگی دید شیرخوار نزدیک به بزرگسال می‌شود که باید اولین معاینه برای سلامت بینایی انجام شود.
این متخصص کودکان و نوزادان، درباره تابش مستقیم نور و تأثیرات آن بر روی نوزاد توضیح می‌دهد:« نکته مهم بعد از تولد نوزاد نارس، این است که از تابش مستقیم نور به وی جلوگیری شود اما تابش نور در دوران بارداری تأثیر ندارد.»
نوزاد ابتدا همه‌چیز را در سایه‌ای خاکستری وفقط به رنگ سفید و سیاه می‌بیند و بینایی او در ابتدای تولد در برابر افراد بالغ تنها شصت درصد است. بر همین اساس دکتر درباره تکامل فرایند بینایی نوزاد می‌گوید:« برای این که نوزاد تکامل بینایی درستی داشته باشد نیاز به تجربه دیدن نور پس از چهل‌هفتگی جنینی دارد. یعنی این نور، نور روی اشیایی که می‌بیند باشد نه این که مستقیم به چشمش بخورد. نوزاد در ماه اول شروع به تمرکز کردن، توجه به نور و حرکت اشیا در دامنه‌های مختف می‌کنند و بعد از 2 تا 3 ماه می‌توانند رنگ‌ها را ببینند. البته نوزاد بعد از یک‌هفتگی رنگ زرد، نارنجی، قرمز و سبز را تشخیص می‌دهد و بعد از مدتی نیز رنگ آبی و بنفش را می‌تواند تشخیص دهد. اما در روزهای اول باید فاصله صورت مادر با نوزاد بین شانزده تا بیست‌و‌پنج سانتیمتر فاصله داشته باشد و نور کافی صورتش را روشن کند تا نوزاد به تدریج مادرش را تشخیص دهد.»
دکتر ضیغمی معتقد است پلک نوزاد نازک است وقدرت تطابقی مردمک کمی دارد و می‌گوید:« پدر و مادر‌ها از اینکه چشم نوزاد را در برابر نورمستقیم و زیادی مانند فلش دوربین قرار دهند باید پرهیز کنند. ضمن این‌که ماردان باید در زمان حاملگی تغذیه خوب و استراحت کافی داشته باشند. همچنین مادران باید از سیگار ،الکل و بعضی داروها و عفونت‌ها که در تکامل درست سیستم بینایی جنین تاثیر دارند پرهیز کنند. تا شش‌ماهگی قدرت بینایی شیرخوار به ۲۵ درصد می‌رسد و خیلی پیشرفت می‌کند و از حدود ۲ تا ۳ سالگی به قدرت دید افراد بالغ می‌رسد.»

مهمترین مطالب در این باره:

شروع سیر تکامل بینایی نوزاد درست از لحظه ای آغاز می شود که به دنیا می آید.

وضعیت دید چشم نوزاد در روزهای اول تولد
چشم‌های نوزادتان ممکن است، در هنگام تولد، پف‌آلود به نظر برسد و یا اکثر مواقع بسته باشد. بهتر است هرگز به زور چشم‌های نوزاد را از هم باز نکنید و بگذارید این کار به طور طبیعی صورت پذیرد. در این زمان نوزادان اشکال را مبهم می‌ببینند زیرا بسیار نزدیک‌بین هستند. بینایی بدون نقص بزرگسالان 20/20 است. و بینایی یک نوزاد تازه ‌متولد شده 400/20 است. این باعث می‌شود که نوزادتان از نزدیک چهره شما را موقع نگهداری از او ببیند. شاید برایتان جالب باشد بدانید، نوزاد می‌تواند فاصله 20 تا 25 سانتی‌متری را به وضوح ببیند. یعنی تقریبا همان فاصله‌ای که وقتی نوزادتان را در آغوش می‌گیرید یا به او شیر می‌دهید با صورت شما دارد. اما در فاصله‌های بیشتر قدرت تمرکز هر دو چشم بر روی یک نقطه را ندارد. در ابتدای تولد، چشم‌ها ممکن است لوچ یا چپ به نظر برسد که همه این مشکلات با قوی‌تر شدن عضلات چشم، در حدود یک ماهگی، بر طرف می‌گردد.

وضعیت دید چشم نوزاد بین 1 تا 3 ماهگی
در این زمان نوزاد نمی‌تواند روی اشیایی که خیلی نزدیک یا خیلی دور هستند تمرکز کند. در نهایت به‌ دلیل آنکه نی‌نی کوچولوی شما هنوز کاملا یاد نگرفته است که عضلات ۲ چشمش را برای تمرکز بر یک شی هماهنگ کند، ممکن است گاهی‌ اوقات یکی از چشم‌هایش با دیگری مطابقت نداشته باشد. نترسید! هول هم نکنید! فکر نکنید چشم نوزاد شما مشکلی دارد! این موضوع تا 4 ماهگی خودبه‌خود برطرف می‌شود.
در دو تا سه ماهگی، هماهنگی چشم نوزاد شما به اندازه کافی پیشرفت کرده است که بتواند شیئی را از زاویه 180 درجه با چشم دنبال کند. اگر وسیله‌ای رنگی را بالا گهواره تکان دهید متوجه می‌شوید که آن را با چشم دنبال می‌کند. نوزادتان از نگاه کردن به شما که در اطراف قدم می‌زنید، درحالی‌که در گهواره خود خوابیده است لذت می‌برد. جلوی دید او را باز کنید و بگذارید، به هرچه که چشمش را می‌گیرد نگاه کند. در این سن نوزاد باید دستش را به طرف اسباب‌بازی که جلوی او می‌گیرید دراز کند و یا دستش را به آن بزند.
به طور معمول نوزادان در ۳ ماهگی می‌توانند طرح‌ کلی صورت‌ها را از دور کمی تشخیص دهند. صورت اشخاص از چیزهای موردعلاقه نوزادان برای دیدن است، بخصوص چهره کسانی که از او نگهداری می‌کنند مانند پدر و مادر یا حتی چهره خود نوزاد. آینه‌ای جلوی گهواره‌اش قرار دهید و ببینید که چگونه خود را در آینه نگاه می‌کند. ممکن است او را موقع زل زدن به یک تصویر روی دیوار یا پنجره هم مشاهده کنید.

وضعیت دید چشم نوزاد بین ۴ تا ‌۶ ماهگی
در این زمان دید نوزاد شما به‌ طور شگفت‌آوری دچار تحول می‌شود. چشم‌های او تکامل می‌یابند و به او کمک می‌کنند تا دنیا را رنگی ببیند. همچنین عصب بینایی او به حدی تکامل یافته که می‌تواند تصاویر را با تمام جزئیات به مغز برساند. حالا او می‌تواند جغجغه را بردارد و با دقت به آن خیره شود. اگر انگشتتان را نزدیک صورت او ببرید و به آرامی تکان دهید، او مسیر آن را دنبال می‌کند. این به آن دلیل است که نوزاد شما توان «دنبال کردن اشیا» را هم کسب کرده است.
توجه: حواستان باشد اگر هنوز یکی از چشم‌های او با دیگری تطابق ندارد، حتما به پزشک مراجعه کنید. این موضوع ممکن است نشانه مشکلاتی در دید کودک باشد.

وضعیت دید چشم نوزاد بین ۷ تا ‌۱۲ ماهگی
در این سن دیگر دید نوزاد شما به‌ خوبی دید یک بزرگسال است. با وجود این، یکی از تغییراتی که در 7 تا 12 ماهگی اتفاق می‌افتد، آن است که کودک بالاخره می‌تواند اشک‌های واقعی تولید کند! تا قبل از این، چشم‌های او به جای اشک نوعی ترشح غلیظ به نام (موسین) تولید می‌کردند که به سطح چشم‌های کودک می‌چسبید و آن‌ها را مرطوب نگاه می‌داشت به همین دلیل هم بعضی وقت‌ها ممکن بود ببینید کودکتان با چشم‌های باز به راحتی خوابیده است. شاید دقت کرده باشید که در بدو تولد نمی‌توان رنگ چشم نوزاد را با قاطعیت اعلام کرد. اغلب موارد رنگ چشم نوزاد چیزی بین 2 یا حتی 3 رنگ است اما در این زمان، رنگ چشم کودکتان که تا حالا به نوعی مبهم بود، اکنون دیگر کاملا شکل گرفته است البته این را هم بدانید، هم در طول سال‌هایی که فرزندتان تاتی‌تاتی می‌کند و هم در موقع بلوغ، رنگ چشم او تحت‌ تاثیر هورمون‌ها تغییراتی جزئی پیدا می‌کند.
اکنون بهترین زمان است که شما با تکامل یافتن کودکتان به او برای یادگیری بهتر زبان کمک کنید. بهتر است چیزهایی که او می‌بیند یا برمی‌دارد را با اسم به او یاد بدهید مثلا وقتی عروسک یا فنجان را به او می‌دهید، بگویید: «عروسک»، یا «فنجان». دانستن نام اشیا در این سن کودکان را بیشتر به آن‌ها علاقه‌مند می‌کند و نیز راهی است برای آنکه این اشیا را به خاطر بسپارند. نوزاد شما ممکن است، چهار دست‌ و پا حرکت کند و یا راه برود. سعی کنید به‌ جای راه افتادن زودتر، کودک خود را به حرکت چهار دست‌ و پا تشویق کنید زیرا باعث ایجاد هماهنگی میان حرکات دست و چشم می‌شود.

نکاتی که بهتر است بدانید
- تا زمانی که کودک به ۳ ماهگی برسد، مردمک‌های چشم او توانایی تنگ شدن در نور زیاد و گشاد شدن در نور اندک را ندارند.
- نوزادان در مقایسه با بزرگسالان نور ماورای بنفش بیشتری را در چشم‌های خود جذب می‌کنند و این نور به چشم آن‌ها آسیب می‌رساند. بنابراین موقع بیرون بردن نوزاد حتما آفتاب‌گیر کالسکه او را باز کنید یا کلاه لبه‌دار بزرگی روی سر او بگذارید تا مانع از ورود نور ماورا‌ی بنفش به چشم‌های او بشود.
- در ابتدا چشم نوزاد ممکن است آبی روشن یا حتی توسی به‌ نظر ‌برسد ولی به مرور با رشد کردن نوزاد رنگ آن تثبیت می‌شود.
- چشم کودکان خیلی زودتر از سایر قسمت‌های صورت بالغ می‌شود. یعنی بین 5 تا ۷ سالگی .