ارزش‌ها و ضد ارزش‌هاى نوروز/ طرحی برای خودسازی داریم؟

به گزارش کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ؛ نوروز روز نو، روز تازه و روز جدیدى است. اول فروردین، روز نو سال جدید آغاز مى‏‌‌شود و کهنگى سال قبل که با سرما، خستگى و تکرار کارها و روزها همراه بوده، با نوروز به روز نو و سال‏ جدید که طراوت طبیعت آن را تر و تازه ساخته تبدیل مى‏‌شود. این‏ روز براى بسیارى از ملت‌ها روز عید محسوب مى‏‌شود. عید به معنى‏ بازگشت است که از ریشه «عود» گرفته شده است.
به گفته راغب اصفهانى عید به معناى بازگشت‏ به وضعیت مطلوب‏ گذشته است و به روزهاى سرور و شادى نیز گفته مى‏‌شود.
عید یکى از بزرگترین و مهیج‏‌ترین مظاهر حیات اجتماعى یک ملت‏ است.
پیرامون عید بیشتر بدانیم

اعیاد چهار نوع است:

اول، اعیاد دینى مانند عید فطر و عید قربان که مسلمانان جهان ‏این روزها را عید مى‏‌گیرند.
دوم، اعیاد مذهبى مانند عید غدیر و عید نیمه شعبان که شیعیان ‏جشن مى‏‌گیرند.
سوم، اعیاد ملى مانند روز آزادى و استقلال برخى از ملت‌ها از چنگ استعمار.
چهارم، عید طبیعى و تکوینى مانند عید نوروز که در آغاز بهار و سال نو مطرح مى‏‌شود.
در اسلام روزهایى به عنوان عید اعلام شده است که مهمترین ‏آن‌ها عبارتند از: اول شوال(عید فطر)، دهم ذى‌‏الحجه(عید قربان)، هیجدهم ذى‌الحجه(عید غدیر)، بیست‌و‌هفت رجب(روز مبعث) و جمعه و تمام این روزها به نوعى بازگشت‏ به خویشتن و احساس مسئولیت و به‏ انگیزه تحول و انقلاب درونى است نه صرف شادى و شادمانى.
بنابراین عید نه جامه رنگارنگ پوشیدن است که این عید کودکان‏ است؛ نه شربت و شیرینى و غذاهاى متنوع خوردن است که این عید شکم‌بارگان است؛ نه به سیاحت و تفرج بى‌محتوا پرداختن است که‏ این عید ولگردان است؛ نه بى‏‌بندوبارى و هرزگى و عیاشى کردن است‏ که این عید بوالهوسان است؛ نه قاه قاه خندیدن و همدیگر را به‏‌مسخره گرفتن است که این عید غافلان است و نه سبزه رویاندن و سفره هفت‏‌سین چیدن و آتش بازى کردن است که این عید خرافه‏‌پرستان است.
هیچ کدام از اینها مفهوم عید از دیدگاه اسلام نیست که عید اسلامى براى موفقیت در راه انجام وظیفه و تطهیر نفس و تصفیه جان‏ از ناپاکی‌ها و تمرین صبر و استقامت و شکستن غرور و خودخواهى‏‌ است.
و اگر بخواهیم عید نوروز براى ما یک عید واقعى باشد، باید به‏ ارزش‌هاى اسلامى این عید که در سایه تعالیم اسلامى رنگ دینى پیدا کرده توجه نموده و از ضد ارزش‌هاى عید که احیاى ارزش‌هاى جاهلى و از سنت‌هاى دوران آتش‌پرستى است، دورى کنیم.

در این جا مرورى‏ داریم به ارزش‌ها و ضد ارزش‌هاى عید نوروز.
نظافت و خانه تکانى
از ارزش‌هاى عید نوروز نظافت و خانه تکانى است که مردم قبل از رسیدن سال نو تحولى در زندگى خود ایجاد مى‏‌کنند و با خرید لباس‏ نو تغییر ظواهر زندگى نشاط خاصى را به زندگى خود مى‏‌دهند.
غسل عید
از امام صادق(ع) روایت‏ شده که فرمود: در نوروز غسل کن و تمیزترین لباس‌هاى خود را بپوش و به بهترین عطر خود را خوشبو کن‏و این روز را روزه بگیر و به استناد این دستور بسیارى از فقها همچون: مرحوم نائینى، صاحب جواهر، آیت‏‌الله حکیم و امام‏ خمینى(ره) غسل روز عید نوروز را به عنوان یک تکلیف مستحبى و یک دستور اخلاقى و بهداشتى مورد توصیه قرار داده‏‌اند.
نماز عید
شیخ طوسى(ره) فرموده است: نماز ظهر و عصر روز نوروز را که‏ خواندى چهار رکعت نماز با دو سلام(دو رکعت دو رکعت) مى‏‌خوانى. رکعت‏ اول پس از حمد ده بار سوره «قدر» رکعت دوم پس از حمد ده بار سوره «کافرون‏» رکعت‏ سوم پس از حمد ده بار سوره «توحید». رکعت چهارم پس از حمد ده بار سوره «ناس‏» و «فلق‏»(معوذتین) و در پایان نماز سجده شکر به‌جا آور و در آن دعاکن تا خداوند گناهان 50 ساله‏‌ات را ببخشد.
نظافت و لباس تمیز
نظافت و رعایت‏ بهداشت و نیز پوشیدن لباس تمیز و استفاده از عطر و بوى خوش در صورت امکان از وظایف اخلاقى و اجتماعى نوروز است. از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: «و البس انظف‏ ثیابک و تطیب باطیب طیبک‏: تمیزترین لباست را بپوش و با بهترین عطرت خود را خوشبوى ساز».
دید و بازدید
یکى از ارزش‌هاى عید نوروز دید و بازدید از بستگان، دوستان، همسایگان و بزرگان شهر و روستا است و دیدار جمعى از مصیبت‏‌دیدگان در سال گذشته.
در این‏ دید و بازدیدها از غم‌ها و مشکلات یکدیگر آشنا مى‏‌شوند. چه‏ بسیار کدورت‌هایى که در این ایام با نگاهى دوباره فرو مى‏‌ریزد و به عشق و محبت مبدل مى‏‌گردد و به قول حافظ:
درخت دوستى بنشان که کام دل به بارآرد/ نهال دشمنى برکن که رنج‏ بى‏‌شمار آرد
در این رابطه امام خمینى(ره) در یک سفارشى مى‏‌فرمودند: در ایام‏ نوروز به مریض‌خانه‏‌ها بروید و احوال این‌ها را بپرسید.
هدیه و عیدى
هدیه و عیدى دادن از رسوم معمول عیدهاست و در میان مردم‏ معمول بوده است. در روایتى آمده است که شخصى هدیه‌‏اى براى امام‏ على(ع) آورد و عرض کرد: این هدیه به مناسبت نوروز است. حضرت‏ فرمود: «نیروزنا کل یوم‏»; هر روز براى ما نوروز و روز نو است.
اى خواجه چه جویى زشب قدر نشانى/ هرشب شب قدر است اگر قدر بدانى
رحیمیان در کتاب سایه آفتاب مى‏‌نویسد: در روز عید نوروز به خدمت امام خمینى(ره) رسیدیم. حضرت امام با نشاط‌‌تر از روزهاى‏ گذشته و متبسم و با قباى نو وارد شدند و به افراد حاضر چندبار «مبارک باشد.» گفتند. سپس خودشان سراغ سکه‏‌هاى یک ریالى را گرفتند و در کف دست قرار دادند. افراد حاضر نیز بعد از دست‏‌بوسى هر کدام چند عدد برداشتند. مشابه این برنامه در نوروز سال‌هاى دیگر نیز تکرار مى‏‌شد.
منتهى در این باب مى‏‌بایست از افراط و تفریط و اجحاف و تکلف‏ خوددارى شود و شرایط اقتصادى افراد و جامعه اسلامى باید مورد توجه قرار گیرد.
توجه به قرآن
حضور قرآن به صورت ثابت و گسترده در آداب اجتماعى نوروز به‏‌گونه‏‌اى که قرآن این کتاب آسمانى مسلمانان، امروز جزء یکى از ارکان سفره عید است و نیز قرائت قرآن و بوسیدن آن در ساعات‏ تحویل سال از جمله آداب سال تحویل است.
دعا
براى روز اول سال، دعا و درخواست‏ خیر و برکت، موفقیت و سعادت‏ و بالاخره تقاضاى تعالى و رشد فضایل انسانى از جمله آداب این‏ روز مقرر شده است.
علامه مجلسى(ره) خواندن این دعا را در نوروز مناسب دانسته است:
«اللهم هذه سنه جدیده و انت ملک قدیم‏ا سالک خیرها و خیر مافیها و اعوذبک من شرها و شرمافیها و استلفیک موونتها وشغلها یا ذالجلال و الاکرام.»
بارالها! این سال جدید است و تو خدایى ازلى و قدیم هستى. خیر این سال و خیر آنچه را در این سال پیش مى‏‌آید، از تو خواستارم و از شر این سال و شر آنچه در این سال پیش خواهد آمد، به تو پناه‏ مى‏‌برم...:
محدث قمى رضوان الله علیه براى هنگام تحویل و لحظه حلول‏ سال جدید این دعا را از برخى بزرگان نقل کرده است:
«یا محول الحول والاحوال حول حالنا الى احسن الحال.»
روزه گرفتن
روزه گرفتن در عید نوروز یکى دیگر از دستورهاى اسلامى مطلوب و مستحب در این روز است. امام صادق(ع) با عبارت «تکون ذلک الیوم‏ صائما» آن را بیان داشته است. امام خمینى(ره) و سیدمحمد کاظم‏ یزدى و بسیارى از فقهایى که برکتاب‌هاى آنان حاشیه نوشته‏‌اند، روزه گرفتن مستحبى نوروز را مورد سفارش و تایید قرار داده‏‌ا‌ند.
زیارت اهل قبور
رفتن به زیارت اهل قبور در آغازین روزهاى سال نو و نیز برگزارى مراسم تحویل سال در کنار قبور شهداء از دیگر آداب دینى‏ نوروز است.
تشرف و حضور در اماکن مقدسه و مشاهد مشرفه و برگزارى مراسم‏ تحویل سال نو در آن مکان‌ها نیز از جمله آداب نوروز است و بسیارى از ارزش‌هاى مثبت دیگر.
البته در حواشى این عید باستانى خرافاتى وجود دارد که باید زدوده شود. همچون مراسم چهارشنبه سورى و آتش‌افروزى، ترقه‏‌بازى، هفت‏‌سین، شب‌نشینى‏‌ها و تشکیل جلسات گناه‌آلود که بسیارى از مردم‏ به بهانه شبهاى عید در عیش و نوش و بى‏‌خبرى به‌سر مى‏‌برند.
جلساتى که در آن پر است از زمینه‏‌هاى گناه: اختلاط محرم و نامحرم. آن هم با شرایط مبتذل، پخش موسیقى‏‌هاى مبتذل، مسابقه‏‌خودنمایى و تفاخر در لباس و زینت، ریخت و پاش و اسراف‌کارى و بسیارى از ضد ارزش‌هایى که در این ایام مطرح مى‏‌شود.
در خاتمه لازم است‏ به نکاتى چند توجه شود:
1- هر تشکیلاتى در پایان سال حساب کار خود را مى‏‌کند و به‏‌بررسى کم‌وکاستی‌ها و ضعف‌ها و قوت‌ها مى‏‌پردازد. لازم است ماهم به‏ حساب خود برسیم و یک بازنگرى همه جانبه به گذشته خویش داشته‏ باشیم. شخصى در روز عید نوروز مى‏‌گفت: این روز را به شما تبریک‏ و تسلیت مى‏‌گویم. تبریک به جهت فرصتى جدید که خدا به شما داده و تسلیت‏ براى از دست دادن فرصت‌هایى که داشته‏‌اى.
2- باید از گذران عمر و زمان و طبیعت درس گرفت. طبیعت‏ بیدار شد و فعالیتش را دوباره آغاز کرد آیا ما هم بیدار شدیم، آیا در ما هم تحول ایجاد شد؟ خانه‏‌ها از گردوغبار و آلودگی‌ها پاکسازى‏ شد، آیا قلب‌هاى ما نیز از زنگارهاى گناه و رذایل اخلاقى پاکسازى‏ شد...؟
3- باید توجه کرد که در سال جدید چه طرحى براى خودسازى‏ خویش داریم؟

به قلم مرتضی عبداللهی