مجله شهرزاد: زوجی کنار دست هم در راهروی بخش ژنتیک بیمارستان امام(ره) نشسته اند و منتظر پزشک هستند تا نتیجه آزمایش‌های‌شان را بگیرند. جلو تر می روم و می پرسم مشکل چیست؟ خانم نگاهی افسرده دارد و می گوید: «۳ بار بارداری پوچ داشته ام و می گویند شاید مشکل ژنتیک باشد. همه جور آزمایش داده ام اما متاسفانه دلیل ناباروری مشخص نشده. امیدواریم حداقل این آزمایش نهایی راهی جلوی پایمان بگذارد.... »

از راهرو گذشتم و وارد درمانگاه شدم. معاینه هنوز شروع نشده بود اما سالن انتظار مملو از زنان و مردانی بود که رسیدن متخصص زنان و نازایی را انتظار می کشیدند. وقت مصاحبه داشتم در زدم و وارد شدم. موضوع بحثم علل نازایی و نحوه درمان آن بود...

ساده‌ترین و سخت‌ترین راه‌های درمان نازایی

خانم دکتر چه موقع یک زوج باید به متخصص نازایی مراجعه کنند؟

وقتی دست کم یک سال بدون هیچ روش پیشگیری زوجین برای بارداری اقدام و البته با هم زندگی کنند و خانم باردار نشود، آن ها مبتلا به نازایی هستند و باید به متخصص زنان، زایمان و نازایی مراجعه کنند تا تحت درمان قرار گیرند.

منظورتان از با هم زندگی کردن چیست؟

منظور در یک خانه بودن و جدا نبودن های طولانی از هم است. برخی زوجین با هم زندگی نمی کنند یا شوهر شغلی دارد که ۳ ماه در مسافرت است و یک ماه در خانه حضور دارد.

در چنین زوج هایی زمانی که تخمک گذاری می شود از آنجا که تخمک یک شبانه روز بیشتر زنده نیست، در صورتی که مقاربت همیشگی وجود نداشته نباشد، احتمال بارداری کاهش می یابد و زمان بارداری به تعویق می افتد. در سنین جوانی زوج هایی که می خواهند بچه دار شوند بهتر است هفته ای ۳ ۲ بار رابطه برقرار کنند.

زوجی که از هم دورند بعد از چه مدت باید مراجعه داشته باشند؟

استاندارد خاصی وجود ندارد اما به طور کل در زوج هایی که به دلیل مسائل کاری دور از هم زندگی می‌کنند به خصوص اگر سن‌شان بالا باشد باید بعد از ۱.۵ تا ۲ سال بررسی ها آغاز شود.

این مدت زمان برای زوج هایی که در سن بالا ازدواج می کنند چه مقدار است؟

در زوج هایی که بعداز ۳۵ سالگی ازدواج می کنند یا از قبل سابقه بیماری خاصی دارند مثلا شوهر سابقه جراحی بیضه یا واریکوسل یا بیضه نزول نکرده داشته باشد، باید پیش از یک سال بررسی ها آغاز و در صورت نیاز درمان شروع شود.

وقتی زوجی به دلیل احتمال ناباروری به متخصص مراجعه می کنند چه اقداماتی صورت می گیرد؟

ابتدا پزشک شرح حال دقیقی شامل سن خانم و آقا، سابقه بیماری ها، داروهای مورد مصرف، سابقه عمل های جراحی به خصوص در مرد، سابقه کیست تخمدان، آپاندیسیت، جراحی های بزرگ شکمی، منظم بودن قاعدگی ها و سندرم تخمدان پلی کیستیک، درد هنگام قاعدگی و انواع عفونت ها را دریافت می کند.

افرادی که قاعدگی مرتب دارند احتمال بارداری قوی تری نسبت به آن هایی دارند که هر چند وقت یک بار عادت ماهانه می شوند یا سندرم تخمدان پلی کیستیک دارند.

خانم توسط متخصص زنان تحت معاینه قرار می گیرد، دهانه رحم از نظر عفونت ها بررسی و تست پاپ اسمیر گرفته می شود. رحم و تخمدان ها معاینه و با سونوگرافی بررسی صورت می گیرد. گاهی نیاز به انجام آزمایش های هورمونی هم پیش می آید و بعد از این مراحل درمان های اولیه انجام می پذیرد.

آیا مرد نیز باید آزمایش خاصی بدهد یا اول خانم از همه نظر چک می شود؟

خیر در اولین مراجعه برای بررسی دلیل ناباروری، انجام یک اسپرموگرام از مرد نیز ضرورت دارد. در صورتی که اسپرموگرام طبیعی باشد نگرانی ها کم می شود اما اگر غیرطبیعی باشد آقا باید توسط متخصص اورولوژی معاینه و آزمایش اسپرموگرام و آزمایش های هورمونی تکرار شود تا تشخیص قطعی داده و درمان ها آغاز شود.

دلیل ناباروری در اکثر اوقات زنانه است یا مردانه؟

معمولا در ۳۰ تا ۴۰ درصد موارد علت نازایی مربوط به مرد و بین ۶۰ تا ۷۰ درصد مربوط به خانم است. ممکن است هر یک از این افراد مشکلات مختلفی داشته باشند.

در زوج ها ممکن است هم زن و هم مرد مشکل داشته باشد. همیشه نازایی تنها یک علت ندارد. ممکن است خانمی هم مشکل تخمدانی و هم مشکل لوله ای داشته باشد. آقا هم به همین ترتیب. علل باید دقیق بررسی شود تا درمان ها آغاز شود.

آیا همیشه نازایی درمان دارد؟

در بیشتر موارد ناباروری، درمان هایی وجود دارد. البته گاهی درمان ها موفقیت آمیز نیستند.

ساده ترین و سخت ترین درمان را توضیح دهید

ساده ترین مشکلات ناباروری که قابل درمان هستند اشکالات تخمک گذاری اند. خانم هایی که تخمک گذاری موفق ندارند، مبتلا به تخمدان پلی کیستیک هستند و تخمدان های کم کار دارند و... اگر مشکل دیگری نداشته باشند با استفاده از داروهای خاص تخمدان شان فعال می شود و چند تخمک آزاد می‌شود.

در این شرایط معمولا پاسخ مثبت دریافت می کنیم. اگر دارو ها اثربخش نباشند، بررسی های پیشرفته تر آغاز می شود مثلا عکس رنگی از رحم، بررسی رحم و دهانه رحم و ضایعات داخل آن و لوله ها لازم است.

در صورتی که تنگی یا چسبندگی لوله رحم مشاهده شود، با هیستروسکوپی مشکل برطرف می شود و ضایعات داخل رحم و پلیپ ها و چسبندگی ها را می توان با کمک دوربین داخل رحم دید و درمان کرد. در صورتی که چسبندگی شدید یا انسداد در لوله های رحمی وجود داشته باشد کار سخت تر می شود.

البته اگر چسبندگی یک طرفه باشد خانم می تواند با لوله سالم دیگر باردار شود اما اگر هر دو لوله کاملا بسته باشند، درمان نازایی سخت می‎شود.

این خانم ها باید تحت عمل IVF قرار بگیرند. در این عمل دارو به خانم داده می‌شود تا چند تخمک در تخمدان رشد کند. در اتاق عمل تخمک ها گرفته می شود و با اسپرم شوهر لقاح داده می‎شود و جنین تشکیل شده به داخل رحم انتقال داده می شود IVF پیشرفته ترین روش ناباروری است.

در صورتی که مشکل از مرد باشد چطور؟

با مشاهده آزمایش اسپرموگرام، کم بودن تحرک اسپرم یا غیرطبیعی بودن شکل آن یا کم بودن تعداد مطرح است که معمولا این آزمایش تکرار می شود و اگر نتیجه باز هم مناسب نباشد، مرد باید به متخصص اورولوژی مراجعه کند.

بعد از معاینه دستگاه تناسلی و انجام یکسری بررسی ها و آزمایش های هورمونی، در برخی موارد با تجویز دارو کیفیت اسپرم بهبود می یابد و بارداری رخ می دهد.

در صورتی که مرد مبتلا به بیماری هایی مانند واریکوسل باشد ورید ها و سیاهرگ های بیضه بیش از حد پرخون هستند و حرارت بالا در بیضه ایجاد می کنند و حرکت اسپرم کاهش می یابد. در اکثر موارد آقایانی که مبتلا به واریکوسل هستند و تحرک اسپرم شان پایین است ولی میزان اسپرم بالای ۱۰ میلیون در هر سانتی متر مربع است با تلقیح یا IVF درمان می کنند.

یعنی به خانم دارو می دهند و زمانی که تخمک گذاری انجام می شود زن و شوهر به مراکز نازایی مراجعه می کنند، نمونه ای از اسپرم به آزمایشگاه تحویل داده می شود، بعد از کار شدن روی اسپرم و شستشو دادن آن و جدا شدن اسپرم های خوب و فعال، با سوزنی بسیار نازک داخل رحم تزریق می شود. این عمل سرپایی و مانند یک معاینه است و درد و بستری شدن و بی حسی یا بیهوشی ندارد.

تلقیح را چند بار می توان تکرار کرد اما در صورتی که پاسخ مثبت دریافت نشود، نیاز به عمل جراحی پیش می آید. در برخی موارد ممکن است اسپرمی در نمونه اسپرموگرام وجود نداشته باشد.

در این شرایط اگر انسدادی در مسیر لوله های تناسلی آقایان وجود داشته باشد به این معنی که اسپرم در بیضه ساخته شود ولی نتواند خارج شود با عمل میکرو باروری ایجاد می کنند به این طریق که به خانم دارو می دهند، تخمک ها در چرخه IVF گرفته می شود و از طریق پوست از بیضه اسپرم گرفته می شود و داخل تخمک تزریق می شود و بعد از تشکیل جنین به داخل رحم خانم منتقل می شود.

هزینه درمان‌ها تقریبا چقدر است؟

هزینه درمان ناباروری متفاوت است. در صورتی که نیاز به تخمک گذاری باشد و با دارو درمان شود، هزینه ها بسیار ناچیز و کمتر از ۳۰ تا ۴۰ هزار تومان است اما اگر نیاز به تزریق آمپول برای تحریک تخمک گذاری باشد حدود ۱۰۰ هزار تومان هزینه دارد. هزینه IVF بسته به اینکه در مراکز خصوصی یا دولتی انجام شود نیز متفاوت است.

هزینه آمپول ها که بیمه نیز آن را تقبل نمی کند حدود ۵۰۰ هزار تومان است. چرخه IVF نیز دوره ۲ ماهه درمان دارد و بسته به اینکه در مراکز دولتی یا خصوصی انجام شود بین یک تا ۳ میلیون تومان هزینه دارد.