سوال مخاطب نی‌نی‌بان : من ماه ۶ بارداری هستم. رفتم سونوی آنومالی همه اندام های جنین سالم بود، ولی وضعیت جنین بصورت عرضی بود. آیا این وضعیت جنین خطرناک است؟ می شه در مورد وضعیت عرضی توضیح بدین؟ می شه کاری انجام داد تا جنین تغییر وضعیت دهد؟
وضعیت عرضی جنین در رحم، یعنی چه؟

پاسخ دکتر فرزانه جعفری، متخصص زنان و زایمان:
وقتا جنین در حالت عرضی قرار می‌گیرد، یعنی ستون فقرات او عمود بر ستون فقرات مادر، سر در پهلو و پاها در پهلوی دیگر و قسمت شانه و شکم به سمت لگن است. در معاینه هاى اواسط باردارى یا حدود هفت ماهگى ممکن است جنین هنوز با سر قرار نگرفته باشد، اما معمولا با نزدیک شدن به زایمان جنین مى چرخد و با سر مقابل لگن قرار می گیرد، در این صورت امکان زایمان طبیعی وجود دارد، تا هفته سى و نه هنوز امکان براى چرخیدن جنین وجود دارد. می توانید صبر کنید ببینید جنین می چرخد یا نه اگر نچرخید، به هیچ‌ وجه امکان زایمان طبیعی وجود ندارد و در صورتی که دردهای زایمان آغاز شود، حتما باید خانم تحت عمل سزارین قرار گیرد.
اقدام خاصی جهت چرخیدن جنین نمی توان انجام داد، پیاده روی در این زمینه چندان تاثیر ندارد.

مهمترین مطالب در این‌باره:
انواع وضعیت های قرارگیری جنین در رحم
زمانی که جنین در حال شکل گیری در رحم است، خیلی کوچک بوده و فضای زیادی در داخل رحم دارد. کاملا در رحم مادر شناور است و به راحتی تغییر مکان می دهد. همچنان که جنین رشد می کند، کم کم تمام فضای موجود داخل رحم را اشغال خواهد کرد. بیشتر جنین ها اغلب اوقات در رحم به پهلو قرار می گیرند. در هفته 28 بارداری یک پنجم جنین ها در حالت نشسته (بریچ) قرار می گیرند یعنی به صورتی که سر بالا و نشیمنگاه پایین است. نهایتا بطور معمول در حدود ۳۶ هفتگی اکثریت جنین ها به صورت وارونه و در حالتی قرار می گیرند که سر آنان رو به پایین و به سمت واژن مادر باشد وضعیتی که به آن سفالیک می گویند به این ترتیب در هنگام زایمان اولین قسمتی که وارد کانال زایمان می شود سر جنین است، و به دنبال آن بدن خارج خواهد شد.
در پاره ای موارد این اتفاق نمی افتد، و به همین دلیل ممکن است زایمان دچار یک روند پیچیده شده که ممکن است برای مادر وجنین خطراتی در پی داشته باشد.در چنین مواردی ممکن است برای تولد نوزاد عمل سزارین توصیه شود. اگر جنین تا هفته 32 به وضعیت سفالیک قرار نگیرد، توصیه می شود تحت نظر پزشکتان باشید. در حدود 36 هفتگی با یک سونوگرافی وضعیت جنین چک می شود و پزشک یا ماما گزینه های پیشنهادی برای هفته های آخر بارداری را برای شما شرح می دهند.
برای تشخیص وضعیت جنین در رحم دکتر یا ماما با لمس شکم مادر وضعیت جنین را مشخص و بوسیله سونوگرافی تصویر واضحی از آن به دست می آورد.
1- وضعیت سفالیک
در بیشتر از ۹۵ درصد زایمان ها سر جنین رو به پایین و به سمت واژن مادر است. هرچند این وضعیت به اشکال مختلف رخ می دهد:
- وضعیت پشت سر رو به جلو یا اکسی پوت قدامی (OA) : این مطلوبترین و بیشترین وضعیت قرار گرفتن جنین در رحم است. سر جنین رو به پایین و نزدیک واژن مادر است و صورتش رو به پشت مادر قرار گرفته است. سر جنین متمایل به سینه و چانه روی سینه قرار دارد، و پاها روی هم به شکل متقاطع قرار گرفته.
- وضعیت پشت سر رو به عقب یا اکسی پوت پوستریور (OP) : سر جنین رو به پایین و نزدیک واژن مادر قرار گرفته ولی صورت بچه رو به جلوی بدن مادر است. در هفته های آخر بارداری ۱۵ - ۱۰درصد جنینها در این حالت قرار دارند، اما بیشتر آنها درست قبل ازتولد تغییر وضعیت می دهند و تنها ۶ -۵ درصد آنها با همین حالت متولد می شوند.این وضعیت که اصطلاحاً صورت رو به بالا هم خوانده می شود، ممکن است عمل زایمان را مشکل تر و طولانی تر کند.
- وضعیت سر متقاطع یا اکسی پوت عرضی (OT) : سر جنین رو به پایین و نزدیک واژن مادر است و صورت به سمت پهلوی مادر قرار دارد. این یک وضعیت نادر است. در صورت لزوم از مکش برای کمک به تولد استفاده می شود. در صورت لزوم از سزارین استفاده خواهد شد.
- وضعیت صورت و پیشانی : در این وضعیت نادر جنین در حالت نرمال پشت سر رو به جلو قرار دارد، ولی صورت جنین به جای سر او به سمت مجرای تولد قرار گرفته. دلیل چنین وضعیتی این است که چانه جنین به جای اینکه به سمت سینه باشد به سمت بالا قرار گرفته. درست در زمان شروع زایمان پزشک به چنین وضعیتی پی می برد.
در وضعیت صورت، که یک تولد از بین 900-800 تولد است، کل صورت بچه اول وارد مجرای زایمان می شود.
معاینه واژن مادر توسط پزشک در شروع زایمان این وضعیت را روشن می کند، زیرا پزشک می تواند صورت جنین را لمس کند. یک جنین با وضعیت صورت رو به پایین می تواند تولد نرمالی داشته باشد، گرچه ممکن است مشکلاتی بوجود بیاید که نیاز به عمل سزارین مسلم شود.
در چنین وضعیتی ممکن است صورت بچه در حین زایمان دچار کبودی و تورم شود، که این کبودی در مدت کوتاهی پس از تولد از بین خواهد رفت.

در وضعیت پیشانی رو به پایین، که بین یک تولد در 1700-750 تولد را شامل می شود، نخست پیشانی جنین در مجرای زایمان قرار می گیرد. در این صورت زایمان با مشکل بیشتری مواجه خواهد شد و در مواردی عمل سزارین ضرورت پیدا می کند.
۲- وضعیت ترکیبی
حالت مرکب یا ترکیبی که یک تولد از1200-400 تولد را شامل می شود، در این وضعیت یک عضو از بدن جنین (معمولا دست) نزدیک مجرای تولد در نزدیکی سر قرار می گیرد. این وضعیت، مراقبت و توجه بیشتری هنگام زایمان نیاز دارد ولی معمولا دست جنین توسط ماما به عقب برده می شود.
۳- وضعیت بریچ
در حدود 4-3 درصد از بچه ها در زمان تولد در حالت بریچ قرار دارند. باسن جنین رو به پایین و نزدیک واژن مادر است و سرش به طرف بالاست. وضعیت بریچ ممکن است حالتهای مختلف داشته باشد:
- بریچ ساده: پاها رو به بالا،و کف پا نزدیک صورت بچه
- بریچ کامل: پاها از زانو خم شده و به شکل صلیب روی سینه قرار دارد
- بریچ ناقص: یک یا هر دو پای جنین رو به پایین هستند و اولین قسمت بدن هستند که وارد مجرای تولد می شوند.
وضعیت عرضی جنین در رحم، یعنی چه؟

۴- وضعیت شانه
در این حالت جنین به صورت عرضی در رحم قرار گرفته و شانه او مقابل پهلوی مادر قرار دارد. همانطور که قبلا اشاره شد بیشتر جنین ها به صورت عرضی در رحم قرار می گیرند و به ندرت پیش می آید که این حالت تا زمان تولد ادامه داشته باشد. ممکن است یکی در مقابل 400-200 تولد در وضعیت عرضی باقی بماند. که در این صورت باید با سزارین به دنیا بیاید.
۵- وضعیت بند ناف و افتادگی بند ناف
در موارد نادر(یکی از میان صدها تولد) ممکن است بند ناف اولین چیزی باشد که وارد مجرای تولد می شود یعنی قبل از بدن جنین! این موضوع می تواند نگران کننده باشد زیرا بند ناف شاهراه حیاتی جنین است. اگر بند ناف تحت فشار باشد و یا در حین تولد مسدود شود (معمولا بوسیله سر جنین در حین خروج از مجرای زایمان) جان او در خطر خواهد بود.
تفاوت میان وضعیت بند ناف و افتادگی بند ناف، در زمانی است که کیسه آب پاره می شود. وضعیت بند ناف به شرایطی اطلاق می شود که بند ناف قبل از پاره شدن کیسه آب وارد کانال زایمانی شود. در چنین حالتی پزشک فرصت دارد در مورد چگونکی زایمان تصمیم بگیرد. افتادگی بند ناف یعنی بعد از پاره شدن کیسه آب بند ناف وارد مجرای تولد می شود، این وضعیت برای جنین بحرانی است و در بیشتر انجام سزارین ضرورت پیدا می کند.

روش های تغییر وضعیت قرار گرفتن جنین در رحم
اگر در سه ماهه سوم بارداری هنوز جنین تان در وضعیت نامناسب قرار دارد، روش های وجود دارد که می توان انجام داد تا بوسیله ی آنها جنین در وضعیت مناسب قرار گیرد. بعضی از این روشها باید توسط یک متخصص انجام شود، ولی بقیه روشها را خودتان می توانید انجام دهید. ولی قبل از همه این کارها باید با پزشکتان مشورت کنید.
1- روش های تغییر وضعیت جنین قبل از زایمان
روش سفالیک خارجی (ECV) : این روش یک فرآیند پزشکی است که می تواند بین سن ۳۷-۳۲ هفتگی بارداری انجام شود. پزشک دستانش را روی شکم مادرمی گذارد در حالی که یک دستش روی سر جنین و دست دیگرش روی باسن او است. و با حرکت دست، جنین را به سمت مناسب هدایت می کند و همزمان ضربان قلب بچه را بوسیله مانیتور مخصوص جنین کنترل می کند، و گاهاٌ از طریق سونوگرافی تصویر موقعیت او، رحم و مقدار مایع آمنیوتیک را به وضوح می بینند. موفقیت این روش بین ۶۱-۳۰ درصد است و به تجربه و مهارت پزشک بستگی دارد. عموما این روش تقریبا در نصف موارد موفقیت آمیز است.
وضعیت عرضی جنین در رحم، یعنی چه؟
۲- روش های تغییر وضعیت جنین در حین زایمان
اگر تا زمان زایمان جنین هنوز در وضعیت مطلوب قرار نگرفته باشد، ماما یا پزشک می تواند چند روش را انجام دهند:
روش سفالیک داخلی: در حین زایمان کانال تولد منبسط می شود و دسترسی به رحم آسانتر می شود و پزشک می تواند با چرخاندن جنین سر او را به طرف مجرای زایمان هدایت کند.
تولد بریچ: تولد در وضعیت بریچ تحت شرایط خاص می تواند مطمئن و بی خطر باشد، یعنی اگر بچه سالم، نه ماه بارداری کامل، لگن مادر باز و روند زایمان طبیعی باشد، این زایمان به خوبی انجام می شود.
اگر کماکان جنین در وضعیت نامطلوب قرار گرفته باشد و زایمان بریچ هم مناسب نباشد،عمل سزارین خواهد شد.