سوال مخاطب نی‌نی‌بان: من ۲۴ سالمه. بیست روز بعد از عادت ماهیانه ضخامت آندومترم به ۱۶ میلیمتر رسیده ولی مشکل غیر عادی ندارم البته عادتم یه کم نامنظم میشه. مشکلی نیست؟ ۲ سال پیش بچه دار شدم.

پاسخ دکتر سمیه علائی نسب، متخصص زنان و زایمان:
اگر بیست روز بعد از عادت ماهیانه یعنی چند روز مانده به پایان سیکل و آغاز پریود بعدی شما آندومتر به این اندازه بوده، ضخامت آندومتر شما طبیعی بوده است. به طور معمول ضخامت آندومتر در روز سیزدهم چهاردهم سیکل 8 تا 9 میلی متر است و رفته رفته زیادتر می شود و در پریود ریزش می کند به همین دلیل ما در اغلب موارد از بیماران می خواهیم وقتی از پریود پاک شدند سونوگرافی بدهند و یا 4،5 روز بعد از پریودی اینکار را انجام دهند چون در اواخر دوره ضخامت به خودی خود بالا رفته و کمی گمراه کننده است.

مهمترین مطالب در این‌باره:

ضخامت آندومتر
رحم قسمت ضخیمی از مجاری تناسلی زن بوده که بین لوله رحم و واژن قرار دارد . عضوی گلابی شکل و مختصری از عقب به جلو پهن بوده . طول ان حدود 7 ، عرض ان 5 ( در پهن ترین قسمت ) و ضخامت ان 2 تا 3 سانتیمتر است. دو قسمت اصلی در آن میتوان تشخیص داد که عبارتند از : قسمت پهن بالا به نام جسم رحم و دیگر قسمت استوانه ای شکل پایینی به نام دهانه رحم که قسمتی از ان به نام بخش واژینال به داخل واژن برجسته می شود . فوندوس رحم انتهای فوقانی و گرد جسم رحم است که لوله های رحم از آن به خارج می روند. ناحیه باریکی که بین جسم و دهانه رحم قرار دارد ایسموس ( تنگه ) نامیده می شود. جدار رحم شامل سه لایه است که از خارج به داخل به ترتیب عبارتند از : سروزیا پریمتریوم ، طبقه عضلانی یا میومتریوم و مخاط یا اندومتریوم.

پریمتریوم:

یک لایه سروزی است شامل یک ردیف سلولهای مزوتلیال که با لایه نازکی از بافت همبند پشتیبانی می شود. این لایه در طرفین رحم با پریتوان رباط پهن ادامه یافته اما در نیمه تحتانی ، سطح قدامی رحم که مجاور مثانه است وجود ندارد .
میومتریوم:

لایه ضخیمی از عضله صاف به ضخامت حدود 12 تا 15 میلیمتر است . الیاف عضلانی به صورت دسته های مجزا بوده و بین انها بافت همبند قرار دارد . سلولهای عضلانی درشت هستند و طول انها بین 40 تا 90 میکرون متغیر است . در موقع حاملگی اندازه سلولها بزرگتر شده و طول انها ممکن است به 600 میکرون یا بیشتر برسد .
در میومتریوم سه لایه عضلانی ممکن است بتوان تشخیص داد گرچه که به علت وجود الیاف رابط حد انها کاملا مشخص نیست . این سه لایه عبارتند از یک لایه طولی در داخل ، یک لایه ضخیم حلقوی و مایل با رگهای خونی فراوان در وسط و یک لایه طولی نازک در خارج که بلافاصله زیر پریمتریوم قرار دارد.
اندومتریوم:

اندومتریوم یا مخاط که در سونوگرافی اکوژن می باشد، به میومتریوم چسبیده در ارتباط با فعالیت ترشحی تخمدان دچار تغییرات دوره ای می گردد. این تغییرات با نابودی نسبی مخاط که منجر به نکروز و خونریزی شده و قاعدگی نام دارد به اوج می رسد.
قاعدگی معمولا هر ۲۸ روز یکبار و به مدت ۳ تا ۵ روز ادامه دارد . اولین روز قاعدگی، اولین روز سیکل می باشد اندومتریوم از دو لایۀ فانکشنال و بازال تشکیل شده است. لایۀ فانکشنال ضخامت ثابت نداشته و در طول قاعدگی دستخوش تغییراتی در ضخامت و اکو می گردد. لایۀ بازال که در سونوگرافی اکوژن می باشد، حاوی عروق اسپیرال است که پس از ضخیم شدن لایۀ فانکشنال مسئولیت خونرسانی به این لایه را بر عهده دارند. تشکیل لایۀ فانکشنال تحت اثر استروژن است در حالیکه، پروژسترون مسئول حفظ اندومتریوم و فعالیت ترشحی آن در فاز ترشحی است.

ضخامت اندومتر در دوره های مختلف سیکل قاعدگی در زمان سنین باروری
قاعدگی:

این دوره روز اول تا ششم قاعدگی را شامل می شود. در دورۀ خونریزی، اندومتر کمترین ضخامت را دارد و در سونوگرافی از طریق واژن به صورت یک نوار باریک هایپراکو دیده می شود. معمولاً ضخامت اندومتر به 1 تا حداکثر 4 میلی متر می رسد. این نوع سونوگرافی ضخامت اندومتر را دقیق تر اندازه گیری می کند.
فاز پرولیفراتیو:

در این فاز همزمان با رشد فولیکول تخمدانی، اندومتر نیز رشد کرده و ضخامت آن افزایش پیدا می کند. از روز ۶ قاعدگی شروع می شود و تا روز ۱۴ قاعدگی ادامه دارد. به طوریکه در روز ۷-۸ چرخۀ قاعدگی ضخامت اندومتر به حد قابل ملاحظه ای می رسد. علت این مرحله اثر استروژن بر غدد و سلولهای اندومتر و افزایش جریان خون لایۀ فانکشنال است. در پایان این فاز ضخامت اندومتر ممکن است به ۴ تا ۸ میلی متر( ۲± ۸/۵) برسد.
فاز حوالی تخمک گذاری:

یک اندومتر سه لایۀ 6 تا 10 میلی متری که احتمالاً در نتیجۀ ادم و فعالیت غدد ترشحی این نما ایجاد می شود.
فاز لوتئال(ترشحی) :

۴۸ ساعت پس از تخمک گذاری نمای چند لایه ای اندومتر ناپدید می شود این دوره از روز ۱۴ تا انتهای چرخه ادامه دارد. ضخامت اندومتر در این فاز همانند فاز فولیکولار است و به ۸ تا ۱۶ میلی متر (۸/۲ ±۲/۷) می رسد. اما ممکن است به ۲۰ میلی متر هم برسد. که این حالت ممکن است با هایپرپلازی اندومتر یا کارسینوم اندومتر اشتباه گرفته شود.
یکی از راههای راه افتراق آن با حالت فیزیولوژیک تغییرات ضخامت اندومتر این است که، اگر در سیکل بعدی مجدداً سونو انجام شود، در صورتیکه ضخامت اندومتر کاهش پیدا کرده و به حالت طبیعی برگردد پاتولوژی مطرح نمی باشد. ارزیابی ضخامت اندومتر در زنان سنین باروری و پس از منوپوز اهمیت ویژه ای دارد. این ارزیابی بیشتر در بیمارانی صورت می گیرد که دارای عوامل خطر برای سرطان اندومتر هستند. زنان مبتلا به بیماری پلی کیستیک تخمدان ، زنانی که تاموکسیفن مصرف می کنند، زنان در معرض خطر کانسر پستان و زنانی که خونریزی غیر طبیعی رحم دارند، کسانی هستند که کاندیدهای مناسبی برای بررسی ضخامت اندومتر محسوب می شوند.