هر خانمی که می خواهد بچه دار شود، باید ۳ ماه پیش از اقدام مواردی مانند کاهش وزن، درمان صرع و درمان فشار خون را انجام دهد.

قلب در اولین مراحل رشد جنین تشکیل می‌شود. قلب از اولین اعضای بدن جنین است که رشد می‌کند. قلب جنین از اولین روزهای تشکیل خود ضربان دارد و از اولین هفته حاملگی خون را به بدن جنین در حال رشد پمپاژ می‌کند. سرعت رشد اولیه جنین به سیستم تغذیه‌ای وابسته است که عملکردی فراتر از انتقال ساده مواد مغذی از یک سلول به سلول دیگر را دارد. از این رو رشد اولیه قلب و عروق خونی، مرحله اصلی و مهمی در رشد جنین محسوب می‌شود.
قلب جنین ابتدا به شکل یک لوله ساده است که طی چند هفته رشد کرده و به یک عضو چهار حفره‌ای و دارای مسیرهای خروجی و مجرای بازگشت سیاهرگی تبدیل می‌شود. قلب از سلول‌های اختصاصی واقع در حداقل دو قسمت از بدن جنین رشد می‌کند. این سلول‌ها با هم ترکیب می‌شوند تا قلب لوله‌ای شکل اولیه را تشکیل دهند. با گذشت زمان برخی از قسمت‌های آن رشد کرده و تحت فرآیندی بنام حلقه‌زنی قلب قرار می‌گیرند تا ساختار نهایی قلب را تشکیل دهند. رشد قلب در هر مرحله از این فرآیند می‌تواند تحت تأثیر عواملی قرار گیرد که بر چگونگی سیگنال‌دهی سلول‌ها به یکدیگر، چگونگی جا به جا شدن سلول‌ها در طول فرآیند رشد و همچنین رشد و تقسیم شدن آنها اثر می‌گذارد.

در چه مرحله‌ای از بارداری برای اولین بار صدای قلب جنین را می‌شنویم؟
پس از 6 هفته قلب جنین ۸۰ بار در دقیقه می‌زند و دارای چهار حفره عمیق است که هر حفره دارای مسیر ورودی و خروجی مختص خود برای داخل و خارج شدن خون است. پس از دو هفته تعداد ضربان قلب جنین به ۱۵۰ بار در دقیقه می‌رسد که حدود دو برابر ضربان قلب شما است.
با ادامه روند رشد به احتمال زیاد شما می‌توانید بعد از ماه نهم یا دهم حاملگی صدای ضربان قلب فرزندتان را بشنوید. در این زمان ضربان قلب جنین در حدود 170 بار در دقیقه است که با گذشت زمان کاهش می‌یابد. زمانی که در این مرحله از بارداری هستید، پزشک یا ماما با قرار دادن یک گوشی سونوگرافی به نام داپلر روی شکم شما شدت صدای ضربان قلب جنین را تقویت و قابل شنیدن می‌کند.

چه عواملی رشد قلب جنین را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟

پاسخ اول: دکتر علیزاده
تشکیل نشدن قلب جنین، علل مختلفی دارد از جمله مشکلات ژنتیکی و ناهنجاری های کروموزومی. در حالاتی که ناهنجاری وجود دارد جنین دیگر قابلیت زنده ماندن ندارد.
اگر زیر دوماه سقط بوده احتمالا رحم تا ۶ هفته بعد از سقط آماده بارداری می شود. در سقط های از ۲ ماه بالاتر معمولا ۳-۶ ماه فاصله می اندازند. توصیه می شود از سه ماه قبل از بارداری اسید فولیک روزانه مصرف کنید. از تماس با مواد شیمیایی، رنگ مو، داروها بخصوص ترتینوئین، آکوتان و... اجتناب کنید.

پاسخ دوم: دکتر حسین روازاده (طب سنتی)
اگر دندان پر کرده با آمالگام (که به رنگ تیره و مشکی می باشد) دارید، با توجه به مواد خطرناکی که در دهان آزاد می کند، باعث بالا بردن سرب و جیوه در بدن و سقط جنین می شود که به هیچ وجه مورد تایید نیست و باید در اولین فرصت آنرا در یک مرکز خاصی تخلیه کنید و اگر می شود چینی پر کنید.

پاسخ سوم: دکتر مینو آیرملو
معمولا جنین هایی که قلب ندارند یک مشکل کروموزومی داشته اند که باعث عدم تشکیل قلب جنین شده است. ممکن است این مشکل در بارداری بعد تکرار بشود و ممکن هم هست که تکرار نشود. ولی یک بار سقط اتفاق نگران کننده ای نیست و نیازی به بررسی ندارد. سقط در بارداری اول بسیار شایع است. در اغلب مواقع بدن مادر به طور خود به خود جنینی را که ناقص است دفع می کند. این ناقص بودن هم تقصیر پدر و یا مادر نیست و گاهی اتفاق می افتد.

پاسخ چهارم: دکتر رویا شریفیان
زمانی چنین اتفاقی می افتد که زوجین با هم نسبت فامیلی داشته باشند که تاثیر مستقیمی در بروز این امر دارد. سن بالای مادر هم در این زمینه موثر است و علاوه بر این ها علت دیگر از بین رفتن قلب جنین می تواند الکلی یا سیگاری بودن باشد. این جنین ها معمولا خود به خود سقط می شوند و اگر نشوند، دکتر مبادرت به سقط آن ها می کند. اما به طور کلی نمی توانیم به طور ۱۰۰ درصد بگوییم که چه دلیلی باعث از بین رفتن قلب جنین می شود.

پاسخ پنجم: دکتر سیدحسن وشتانی
در ایجاد بیماری‌های مادرزادی قلب عوامل متعددی دخالت دارد که شامل: ۱- عوامل مادری، ۲- عوامل جنینی و ۳- عوامل فامیلی و ارثی و اختلالات کروموزومی است.
۱- عوامل مادری: این عوامل شامل دیابت مادری (اولیه و ثانویه)، فشار خون بالا و اختلالات تیروئیدی مادر، صرع و مصرف داروهای ضد صرع، فنیل‌ کتونوری، مصرف داروهای تراتوژن (مانند تالیدومید، پیریمیدون، کاربامازپین، فنی‌توئین، دیازپام، لیتیوم، هیدانتوئین، اسید والپروئیک، کوکائین، کومادین، سیکلوفسفامید و …)، عفونت‌های مادری (مانند سرخجه، CMV، کوکساکی، آنفلوانزا، سرخک، اوریون)، اولیگوهیدروآمنیوس، پولی‌هیدروآمنیوس، بیماری‌های روماتوئیدی و لوپوس (SLE)، اشعه‌ی X، سیگار و مصرف الکل است.
۲- عوامل جنینی: مشکلات جنینی که می‌تواند همراه با بیماری‌های مادرزادی قلب باشد، شامل موارد زیر است:
الف. کوچک بودن جنین به‌نسبت سن حاملگی، هیدروپس فتالیس، ناهنجاری‌های خارج قلبی (آترزی مری، آترزی دوازدهه، فیستول مری به نای، امفالوسل، فتق دیافراگماتیک، مشکلات کلیوی جنین، هیدروسفالی)
ب. ناهنجاری‌های کروموزومی (تریزومی ۲۱، ۱۸، ۱۳ و سندرم ترنر)
پ. نامنظمی‌های قلبی (نامنظمی قلب ناپایدار و پایدار، تاکی‌کاردی فوق بطنی پایدار، برادی‌کاردی پایدار).
۳- عوامل فامیلی و ارثی: این عوامل شامل وجود بیماری‌های مادرزادی قلب در خانواده، والدین و اقوام والدین، کاردیومیوپاتی فامیلی، سندرم مارفان، سندرم دی‌جرج (Di-george)، سندرم اولت اورام (Holt-Oram)، سندرم نونان (Noonan) و وجود قلب چپ کوچک است.
همان‌طور که می‌دانیم قسمت‌های مختلف قلب و سایر اعضای بدن جنین بین هفته‌ی دوم و دهم حاملگی تشکیل می‌شود. اثرات مضر عوامل فوق‌الذکر در این دوره می‌تواند سبب ایجاد اختلالات آناتومی در قلب و اعضای دیگر بدن شود و پس از این دوره این عوامل می‌تواند روی عملکرد و ضربان قلب جنین تاثیر بگذارد.

تشخیص
تشخیص بیماری‌های مادرزادی و آریتمی‌های قلب جنین از طریق اکوکاردیوگرافی قلب جنین امکان‌پذیر است و بهترین زمان انجام این کار از هفته‌ی ۱۸ حاملگی به بعد است. کاربرد عملی اکوی قلب جنین در موارد زیر است:
۱- تشخیص بیماری‌های مادرزادی قلب
۲- تشخیص آریتمی‌های ضربانات قلب جنین
۳- تشخیص نوع آریتمی ضربانات قلب جنین و درمان آن
۴- تشخیص نارسایی قلب جنین و هیدروپس فتالیس
۵- درمان نارسایی قلب جنین
۶- فراهم کردن تمهیدات لازم برای زایمان نوزادانی که مبتلا به بیماری کمپلکس مادرزادی قلب هستند
۷- توصیه به سقط جنین در مواردی که مشکلات متعدد و کمپلکس لاعلاج قلب جنین وجود دارد که ممکن است باعث مرگ جنین در حین حاملگی و یا بعد از زایمان شود.

انجام اکوکاردیوگرافی جنین در موارد زیر
۱- مادران دیابتیک
۲- مادران مبتلا به اختلالات تیروئیدی (هیپرتیروئیدی و هیپوتیروئیدی)
۳- مادران مبتلا به فشار خون بالا
۴- مادران مبتلا به فنیل کتونوری
۵- مادرانی که یک فرزند مبتلا به بیماری مادرزادی قلب دارند
۶- مادرانی که در خانواده‌ی آن‌ها بیماری کروموزومی و ژنتیکی وجود دارد
۷- مادرانی که در سه ماهه‌ی اول حاملگی داروهای تراتوژن مصرف کرده‌اند
۸- مواردی که مادر، پدر یا یکی از اقوام درجه‌ی یک آن‌ها مبتلا به بیماری مادرزادی قلب باشند
۹- در تمام دیس‌ریتمی‌های قلب جنین (تاکی‌کاردی پایدار، تاکی‌کاردی ناپایدار، برادی‌کاردی پایدار و برادی‌کاردی ناپایدار)
۱۰- مادرانی که سابقه‌ی سقط‌های مکرر دارند.

پیشگیری از اختلالات مادرزادی قلب جنین
لازم است خانم‌ها برای باردار شدن حداقل سه ماه پیش از حاملگی برنامه‌ریزی کنند و اقدامات زیر انجام شود:
- آزمایش‌های لازم برای بررسی دیابت، اختلالات تیروئیدی و فنیل‌ کتونوری
- بررسی آنمی و علت آنمی و درمان آن
- معاینه‌ی بالینی کامل از نظر بررسی وجود عفونت‌های مزمن و حاد و درمان آن‌ها
- درمان فشار خون بالا
- کاهش وزن در مورد خانم‌های چاق
- درمان صرع
- در صورت وجود فنیل کتونوری، حذف اسید آمینه‌ی آلانین از رژیم غذایی از سه ماه پیش از حاملگی و طی دوران حاملگی
- حذف سیگار، کافئین و مشروبات الکلی
- اجتناب از تماس با بیماران مبتلا به بیماری‌های ویروسی و عفونی
- تزریق واکسن سرخجه و هپاتیت B (در صورتی که انجام نشده باشد)
- اجتناب از تماس با اشعه‌ی X خصوصاً در ۱۰-۲ هفته‌ی اول حاملگی
- دور بودن از استرس‌های روحی و روانی طی حاملگی
- مصرف روزانه‌ی مولتی ویتامین با اسید فولیک از سه ماه پیش از حاملگی و طی دوران حاملگی (بررسی‌ها نشان داده است که مصرف روزانه‌ی مولتی ویتامین با اسید فولیک در خانم‌های باردار تا حدود زیادی ناهنجاری‌های قلبی و دستگاه عصبی را کاهش می‌دهد).
با رعایت توصیه‌های فوق‌الذکر، خطر ایجاد ناهنجاری‌های مادرزادی قلب جنین در خانم‌های باردار کاهش می‌یابد.

چطور می توان از مشکلات قلبی جنین جلوگیری کرد؟
متخصصان معتقدند جلوی بعضی عوامل را نمی توان گرفت، اما زنان باردار با رعایت چند نکته قبل و در دوران بارداری می توانند جلوی بروز بعضی مشکلات قلبی در جنین را بگیرند.
متخصصان توصیه می کنند زنان قبل از بارداری باید از وضعیت سلامت خود مطمئن شوند. برای همین هم هست که بیشتر پزشکان قبل از بارداری برای زنان آزمایشهای مختلف می نویسند تا از سلامت او مطمئن باشند.
پزشکان متخصص توصیه می‌کنند زنان باردار حتما باید قبل و در بارداری به تغذیه و البته ویتامینی که بدنشان میرسد توجه کنند. کمبود برخی ویتامین ها و اسید فولیک باعث ناهنجاری های جنین و نقصهای مادرزادی می شود.
استفاده از هر دارویی باید با اجازه پزشک باشد. حتی داروهایی که برای کنترل بیماری مصرف می شود.
قبل از بارداری حتما درباره بیماری ها و سابقه فامیلی با پزشک متخصص صحبت کنید.