استراتژی آمریکا پس از پایان معافیت های نفتی ایران چیست؟

به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج، ایالات متحده آمریکا در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ، رویه های خاصی را در عرصه سیاست خارجی دنبال کرده است. به طور خاص، رویکرد دولت ترامپ در قبال ایران در مقایسه با دوره ریاست جمهوری اوباما، تفاوت فاحشی را شاهد بوده و شاهد تهاجمی تر شدن استراتژی آمریکا در قبال ایران بوده ایم. دولت ترامپ در تاریخ 18 اردیبهشت 1397، رسما از توافقنامه برجام که میان ایران و گروه 5 بعلاوه 1 به امضا رسید، به طور یک جانبه خارج شد. واشنگتن در راستای افزایش فشارهای خود علیه تهران و در چهارچوب دور دوم تحریم ها علیه ایران، در تاریخ 5 نوامبر 2018، به 8 کشور در بحث خرید نفت ایران معافیت 6 ماهه اعطا کرد. مقام های آمریکایی اخیرا و همزمان با به پایان رسیدن دوره 6 ماهه معافیت های نفتی ایران اعلام کرده اند قصد تمدید معافیت ها را ندارند و از تاریخ 2 می 2019(12 اردیبهشت ماه)، هر کشور و نهادی که از ایران نفت بخرد، با تحریم های گسترده ایالات متحده آمریکا رو به رو خواهد شد. برایان هوک مسوول گروه اقدام ایران که نهاد اصلی در هماهنگ سازی اقدامات علیه ایران در دولت ترامپ است گفت: کشورهای جهان یا باید همکاری با ایران را انتخاب کنند یا آمریکا. همکاری با هر دو، غیرممکن است.

در این راستا، گفتگویی با 3 نفر از صاحب نظران حوزه روابط بین الملل انجام داده ایم تا نظر آن ها راجع به استراتژی آمریکا در دوره پس از اتمام معافیت های نفتی ایران را جویا شویم.

مهدی مطهرنیا*: ایالات متحده آمریکا توپ را به زمین ایران انداخته است

ایالات متحده آمریکا، اعمال فشار حداکثری بر تهران را دنبال می کند. در این راستا، واشنگتن به دنبال آن است تا جای ممکن، همکاری های منطقه ای و بین المللی ایران را محدود و به طور خاص، محاصره منطقه ای ایران را کامل کند. آمریکایی ها سعی دارند ایران را به مثابه دشمن نظم منطقه ای و بین المللی در افکار عمومی جهان جا بیندازند و از هیچ ابزاری برای تحقق این هدف فروگذار نخواهند کرد.

در شرایط کنونی و همزمان با تشدید فشارهای آمریکا بر ایران و اعلام پایان معافیت های خرید نفت ایران در تاریخ 2 می 2019، 2 راه برای ایران وجود دارد. اول اینکه جمهوری اسلامی ایران شروط 12 گانه مطرح شده از جانب ایالات متحده آمریکا را بپذیرد و مذاکرات جدیدی را با این کشور در محورهای گوناگون برگزار کند که این امر با مولفه های هویتی و معنایی نظام جمهوری اسلامی ایران در تضاد است و دوم اینکه، جمهوری اسلامی ایران با درک شرایط کنونی و با پذیرش این نکته که دولت دونالد ترامپ به دنبال تشدید فشارها بر ایران است، خود را برای مقابله و جدال با آمریکا آماده کند. این انتخاب نیازمند تقویتِ وحدت و موضع داخلی برای مواجهه با اقدامات آمریکا است.

شرایط کنونی، ضرورت گذار به گفتمانی جدید را بیش از پیش حائز اهمیت می سازد. قریب به یک دهه است که مدام بر این نکته تاکید می شود که کشور بایستی گفتمان "سلام در داخل و صلح در بیرون" را در پیش بگیرد. این گفتمان مبتنی بر ایجاد وحدت و دوستی در داخل و اتحاد در عرصه سیاست خارجی به منظور ارائه چهره ای صلح جو و مسالمت آمیز در خارج است. این گفتمان دقیقا نقطه مقابل تلاش های آمریکا و متحدان منطقه ای این کشور برای تخریب چهره جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین المللی به مثابه کشوری مخل نظم است.

متاسفانه آمریکایی ها هم اکنون توپ را به زمین ایران انداخته اند. در بحبوحه پذیرش برجام، مقام معظم رهبری شروط 9 گانه ای را برای پذیرش و اجرای برجام مطرح فرمودند. در واقع در آن زمان، ایشان با این اقدام، پذیرش برجام را منوط به پذیرش شروط ایران کرده بودند و توپ را به زمین آمریکایی ها انداختند. حال شاهدیم که آمریکایی ها با گذشت زمان و پس از پذیرش برجام، به توافقی که خود آن را پذیرفته اند پشت پا زده اند و شروط 12 گانه ای را برای ایران تعریف کرده اند. آن ها هرگونه کاهش فشار بر تهران را منوط به پذیرش شروط خود کرده اند. این حرکت به نوعی جاخالی دادن آمریکایی ها و انداختن توپ در زمین ایران است. آن ها اکنون ایران را تحریک کرده اند و به دنبال به حرکت درآوردن آن در مسیری هستند که مطلوب آن ها است.

احمد بخشی*: اعمال فشار حداکثری بر ایران، دستور کار اصلی تیم حاکم بر کاخ سفید است

ایالات متحده آمریکا در دوره ریاست جمهوری ترامپ، چه از نظر سیاست اعلامی و چه اعمالی، هدف اصلی استراتژی خود در قبال ایران را محدود سازی ایران تعریف کرده است. از این رو، چه در عرصه نرم(از طریق محدود سازی ارتباطات ایران در عرصه بین المللی) و چه در عرصه سخت(از طریق اعمال فشارهای اقتصادی و نظامی) سعی داشته فشار بر ایران را با هدف کنترل این کشور افزایش دهد.

از ابتدای انقلاب اسلامی، دولت های مختلف در آمریکا، رویکردهای مختلفی را در مواجهه با ایران اتخاذ کرده اند که وجه مشترک همه آن ها مقابله با ایران بوده است. با این حال، دولت ترامپ اگرچه خط مقابله با ایران را در سیاست خارجی آمریکا ادامه داده، اما آن را وارد فاز جدیدی کرده و تقابل با ایران را به سطح بی سابقه ای رسانده است. ترامپ پس از روی کار آمدن، توافق هسته ای با ایران موسوم به برجام را بدترین اقدامی دانست که دولت پیشین آمریکا به ریاست جمهوری باراک اوباما، به آن دست یافته بود. وی از برجام خارج و با برساختن چهره ای تهدید آمیز از ایران، تحریم ها علیه تهران را بار دیگر برقرار ساخت. هم اکنون نیز شاهد این هستیم که رئیس جمهور آمریکا در بحث تحریم ایران، یک قدم فراتر رفته و فرمان اتمام معافیت های 6 ماهه نفتی ایران را صادر کرده است.

بیانیه دولت آمریکا مبنی بر پایان معافیت های نفتی ایران در نوع خود بی سابقه است. بیانیه هایی از این دست، به طور سنتی انعکاس دهنده دیدگاه های آمریکا در عرصه روابط بین الملل بوده اند. با این حال، این بیانیه، سه جانبه است و بازیگران اصلی آن، ایالات متحده آمریکا، عربستان و امارات هستند. در این راستا، شاهد نوعی تقسیم کارِ عیان در بحث مواجهه با ایران هستیم و انتظار می رود از این پس شاهد رویه هایی در عرصه سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران باشیم که از آن جمله می توان به مواردی که در ادامه می آید اشاره کرد:

افزایش همکاری های کشورهای عربی و آمریکا در بحث مقابله با ایران (به طور خاص بیانیه دولت آمریکا در بحث پایان معافیت های نفتی ایران، نمود این همکاری ها است) تشدید تلاش های ایران هراسانه در منطقه و فضای بین المللی افزایش فروش تسلیحات از سوی آمریکا به کشورهای منطقه برای مقابله با به اصطلاح تهدیدِ ایران نزدیکی هر چه بیشتر اعراب و اسرائیل

در جبهه مقابل، ایران نیز واکنش های مختلفی را در برابر اقدامات آمریکا در پیش خواهد گرفت. از یک طرف، دولت و وزارت خارجه، بحث های حقوقی علیه آمریکا در مجامع بین المللی را پی خواهند گرفت و با استفاده از ظرفیت دیپلماسی چندجانبه در نهادهای بین المللی، سعی خواهند کرد آمریکا را ناقض قوانین بین المللی معرفی کنند. با این حال، با توجه به تنوع گروه های فعال در عرصه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، انتظار واکنش های گسترده تری نسبت به آنچه گفته شده می رود. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که ایران به اقداماتی که در ادامه به آن ها اشاره خواهد شد دست خواهد زد:

فروش نفت از طرق مختلف و با استفاده از ابتکارهای جدید خروج از برجام و از سرگیری فعالیت های هسته ای افزایش اصطکاکات منطقه ای میان محور مقاومت و کشورهای غرب محور منطقه خاورمیانه به تاخیر انداختن و حتی خارج کردن موضوع تصویب FATF از دستور کار تجدید نظر در بحث همکاری ها با اتحادیه اروپا

امیر علی ابوالفتح*: آمریکایی ها به دنبال خروج ایران از برجام هستند

ایالات متحده آمریکا اعلام کرده معافیت های خرید نفت ایران را تمدید نمی کند و از تمامی ظرفیت های خود برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران استفاده می کند. در رابطه با این ادعای آمریکا، تردیدهای جدی وجود دارد. برخی در آمریکا بر این باورند که اساسا به صفر رساندن صادرات نفت ایران امکان پذیر نیست. این عده، استدلال خود را بر مبنای مقتضیات تجارت عنوان می کنند و معتقدند نمی توان به آسانی، در فضای تجارتِ کالایی که پرتقاضا است، دست به اینچنین اقداماتی زد.

آمریکایی ها احتمالا در قدم های بعدی خود برای مقابله با ایران، معافیت های تحریمی را که برای فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران برقرار کرده اند، حذف خواهند کرد. دونالد ترامپ هنگامی که خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد، فعالیت های صلح آمیز هسته ایران را معاف از تحریم ها اعلام کرده بود. هم اکنون تلاشی در داخل ساختار سیاسی آمریکا با محوریت سناتورها و افراد تندرویی مثل جان بولتون در جریان است تا این معافیت ها برداشته شوند و امکان همکاری هسته ای ایران با دیگر کشورها مثل چین که در بحث راکتور اراک با ایران همکاری هایی را دارند، منتفی سازند. این اقدام از سوی آمریکایی ها، گامی برای تحریک ایران با هدف خروج از برجام است. پیش از این نیز آمریکایی ها امید داشتند تا اقداماتشان، ایران را به سمت خروج از برجام سوق دهد. خروج ایران از برجام، تشدید فشارها بر این کشور از سوی آمریکا را به دنبال خواهد داشت.

رویکرد آمریکا در دوره ریاست جمهوری ترامپ علیه ایران کاملا تهاجمی است. برایان هوک مسوول گروه اقدام ایران در دولت ترامپ به صراحت اعلام کرد: "هر آنچه را که بتوانیم از ایران تحریم خواهیم کرد." وی بارها از اعمال بی سابقه ترین تحریم های تاریخ علیه ایران سخن گفته است. به نظر نمی رسد آمریکایی ها از موضع خود کوتاه بیایند. از جمله دیگر اقداماتی که احتمالا آمریکایی ها در ادامه برای مقابله با ایران در پیش خواهند گرفت می توان به تلاش برای به صفر رساندن صادرات پتروشیمی ایران، اعمال محاصره دریایی برای مقابله با فعالیت های اقتصادی ایران و ایجاد مزاحمت برای کشتی ها و نفت کش های حامل نفت ایران، اشاره کرد.

احتمالاتی وجود دارند که در صورت تحقق، روند سیاست تقابلی آمریکا علیه ایران را تحت الشعاع قرار خواهند داد. از جمله این احتمالات می توان به مواردی که در ادامه می آید اشاره کرد:

شکست دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال 2020 و روی کار آمدن یک رئیس جمهور دموکرات(البته باید این نکته را مدنظر داشت که آمریکایی ها به گذشته بازنخواهند گشت و حتی با حضور دموکرات ها در قدرت، آن ها درخواست های اضافی از ایران در موضوعاتی مثل بحث موشکی خواهند داشت).

تحول در نگاه حاکمیت ایران به ایالات متحده آمریکا و ایجاد فضای جدید تعاملی با این کشور(که البته این احتمال قوی نیست و با مولفه های هویتی جمهوری اسلامی ایران در تضاد است).

و در نهایت اینکه آمریکایی ها به این نتیجه برسند که فشارهای آن ها علیه تهران نتیجه بخش نیست و فقط برای آن ها هزینه تولید می کند. در این راستا، امکان دارد آن ها از شدت فشارهای خود بکاهند و سعی کنند از تمامی ظرفیت های خود برای گفتگوی مجدد با ایران از طرقی مثل بهره گیری از میانجی گران بین المللی استفاده کنند.

*مهدی مطهرنیا عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم

*احمد بخشی عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه بیرجند

*امیرعلی ابوالفتح کارشناس مسائل آمریکا