پژوهشگر دینی: شهید مطهری دغدغه مند اندیشه و تفکر بود

تهران- ایرنا- محسن آرمین پژوهشگر مسائل دینی با بیان اینکه شهید مرتضی مطهری بیش از آن که دغدغه سیاست و عمل سیاسی را داشته باشند، دغدغه مند اندیشه و تفکر بودند، تاکید کرد: بنابراین در فراخور تحولات زمانه می توان گفت اندیشه او کمتر از دیگران دستخوش تغییرات می شد.

به گزارش بامداد یکشنبه خبرنگار سیاسی ایرنا، میزگرد «جمهوری اسلامی؛ اگر مطهری بود...» عصر شنبه به همت انجمن اندیشه و قلم و در سالن اجتماعات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.
در این میزگرد که به مناسبت چهلمین سالگرد شهادت استاد مطهری برگزار شد، حمید پارسانیا پژوهشگر فلسفه اسلامی، مقصود فراستخواه جامعه شناس و محسن آرمین پژوهشگر دینی به بیان نظرات خود پیرامون موضوع میزگرد پرداختند.
در ابتدای میزگرد علی شکوهی به عنوان مدیر پنل به توضیح سوال محوری میزگرد پرداخت و گفت: به دنبال این نیستیم که بگوئیم اگر مطهری امروز زنده بود در چه وضعیتی به سر می برد، بلکه پرسش میزگرد به دنبال یافتن نسبت آنچه که امروز در جمهوری اسلامی رخ می دهد با اندیشه و آرای شهید مطهری است.

** بخش مهمی از حیات فکری مطهری صرف مبارزه با جمود و تحجر شد
آرمین پژوهشگر دینی در پاسخ به پرسش میزگرد گفت: ما نمی توانیم بگوئیم اگر امروز مطهری زنده بود، وضعیت جمهوری اسلامی چگونه می شد، همانطور که نمی توانیم بگوئیم اگر مطهری بود، خود او امروز در چه شرایطی به سر می برد؟
وی افزود: کنش ها و مواضع انسان تحت تاثیر احساسات، تمایلات، تعلقات و وابستگی های وی است اما با تمام این تفاسیر در بین شخصیت های انقلاب، مرحوم مطهری جزو افرادی بود که بسیار ژرف اندیش بودند. او به واقع یک مصلح بودند و بیش از آن که دغدغه سیاست و عمل سیاسی را داشته باشند دغدغه مند اندیشه و تفکر بودند، بنابراین در فراخور تحولات زمانه می توان گفت اندیشه او کمتر از دیگران دستخوش تغییرات می شد.
نایب رئیس پیشین مجلس شورای اسلامی افزود: مطهری اولین فقیه و متفکر شیعی است که بر ضرورت فعالیت احزاب و تشکلات مدنی به عنوان موثرترین و مترقی ترین اشکال امر به معروف و نهی از منکر تاکید می کند و ضرورت وجود آنها را نقد قدرت عنوان می کنند. مطهری به مخالف خود احترام می کند و هیچ گاه در آثار او ردی توهینی به آنها یافت نمی شود. این موارد نشان از حریت و آزادگی او داشت.
آرمین از نشانه های آزادگی مطهری نقد جدی او بر سنت را عنوان کرد و گفت: مطهری نقد مارکسیسم و التقاط را همزمان با نقد به سنت انجام می داد و اینگونه نبود که مشغولیت باغث اغفال از دیگری شود. باید توجه داشت که مطهری مدافع روحانیت و سنت است و از موضع سنت هست که با معارف جدید بشری مواجه می شود اما علیرغم این تعلق خاطر، وی از روحانیت با تعبیر درخت آفت زده یاد می کند و در مورد این آفات فراوان سخن می گوید. نقدها و سخنانی که جز از وی بعید است فرد دیگر جسارت تکرار آنها را داشته باشد.
این فعال سیاسی اصلاح طلب با تاکید بر اینکه بخش مهمی از حیات فکری مطهری صرف مبارزه با جمود و تحجر شده است، افزود: مطهری می گوید همانطور که در مورد آزادی گفته شده است «ای آزادی چه جنایت ها که به نام تو انجام نشده است»، در مورد امر به معروف و نهی از منکر نیز باید گفت «ای امر به معروف و نهی از منکر، چه منکراتی که به نام تو انجام نشد؟»، چنین نقدهایی شاخصه تفکر مطهری است.
آرمین با ذکر مثال هایی از متون آثار شهید مطهری که به نقد سنت و روحانیت می پرازد از جمله درخصوص باور به خرافات، عدم شفافیت با جامعه، روابط مالی غیر شفاف، عوام زدگی، نقد ناپذیری و غیره گفت: اگر می خواهیم ببینیم نسبت اکنون ما با مطهری چیست، معیار ما همین شاخص ها هستند. الان واقعا تا چه حد ما گرفتار جمود فکری هستیم و تا چه حد این نقدها شامل حال جامعه امروز ما می تواند باشد؟

** در ایران عقلا زیاد هستند، اما از عقلانیت خبری نیست
فراستخواه عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی گفت: در این میزگرد نگاهی پدیدارشناختی به مطهری خواهم داشت و از تجربه زیسته خود به عنوان یک دانش آموز و دانشجو در دهه چهل و پنجاه شمسی و یک مخاطب پیگیر کتب و سخنرانی های شهید مطهری سخن می گویم.
این استاد جامعه شناسی افزود: از نگاه من مطهری یک عالم دینی عقل گرا بود. مطهری فردی بود که در سال 52 از حجیت عقل در کنار حجیت شرع نام برد. مطهری فردی بود که در سال 50 گفت اگر یک طرف خدا باشد و طرف دیگر حقوق انسان ها، بشر به طرف حقوقش خواهد رفت، پس دین نمی تواند ضد حقوق بشر باشد. او کسی بود که در سال 49 در کتاب جاذبه و دافعه علی (ع) فصلی را به دموکراسی امام علی (ع) اختصاص داد.
فراستخواه گفت: مطهری فردی بود که در زمستان سال 57 و سال 58 تا قبل از شهادتش، می گفت حکومت جمهوری اسلامی به معنای حکومت طبقه روحانیان نیست. از نگاه او ولایت فقیه فقط به معنای نظارت عالیه فقیه است. مطهری در این ایام به صورت دقیق از آزادی بیان و عقیده صحبت می کند و حتی از آزادی گفتار اساتید ضد اسلام سخن می راند. مطهری می گوید اکر اکثریت مردم ایران مسلمان هستند، اما این مسئله نمی تواند دلیل بر استبداد علیه اقلیت باشد.
وی افزود: به اعتقاد بنده مطهری از درونی ترین آدم های مرزی جمهوری اسلامی بود به این معنا که علیرغم آنکه کاملا در درون هسته مرکزی رهبران پس از انقلاب قرار داشت، اما در عین حال دنیا را هم می دید، با دیگران ارتباط داشت و با آرا و عقاید آنان آشنا بود و به این اعتبار در مرز قرار می گرفت.
فراستخواه تصریح کرد: مطهری آگاهانه در تلاش بود تا از تله بنیانگذار فرار کند و در بحبوحه پس از انقلاب، بنیان مسائلی را نگذارد که بعدها از عهده مدیریت و ساماندهی اش بر نیاید اما در تحلیل میراث مطهری باید گفت صرفا با مفردات دیدگاه های خوب نمی شود جامعه داری کرد. با گفتن حرف، جامعه حرکت نخواهد کرد.
این استاد جامعه شناسی با اشاره به گفتار علامه نائینی در کتاب نتبیه الدوله و تنزیه المله گفت: علامه نائینی در این کتاب می گوید دنیا اکنون، تاسیس عدل کرده است و ما باید به این دستاورد توجه داشته باشیم. حال من با امانت گرفتن این واژه از علامه در نقد کارنامه شهید مطهری می گویم، علیرغم تمام تفسیرهای خوب او، ایران ما نیاز به تاسیس های خوب داشت که متاسفانه از انجام آن تا به امروز ناکام بوده ایم.
فراستخواه تاکید کرد که این مشکل فقط مربوط به مرحوم مطهری نیست و سایر متفکرین و روشنفکران ایرانی نیز دچار چنین هستند.
وی افزود: در ایران عقلا زیاد داریم، اما عقلانیت نداریم. زور عقلایمان به تاسیس نمی رسد. حرف های خوبی زده می شود، اما چون به انجام نمی رسد عمدتا منجر به سرخوردگی مردم می شود، به عبارتی دیگر ما نهادهای خوب نیاز داریم، نهاد است که عدم اطمینان را کاهش می دهد و پایداری ایجاد می کند وگرنه مدام تذکر دادن و نهیب زدن و تفسیرهای خوب ارائه دادن، نتیجه ای ندارد.

** مطهری به دنبال پاسخگویی به نیاز جامعه خود بود
پارسانیا عضو شورای انقلاب فرهنگی در ابتدای صحبت خود با اشاره به فهم متفاوتش از پرسش میزگرد گفت که به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که اگر مطهری زنده بود، امروز به چه فعالیتی می پرداخت.
این عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم با تصریح بر اینکه افراد انضمامی هستند و در طول دوران زندگی، امکان تغییر و تحولات در آرا و عقاید آنان وجود دارد، از مطهری مطابق با آرای او در زمان حیاتش گفت و اضافه کرد: در دهه چهل و پنجاه شمسی نظام های معنایی متکثری در کشور وجود داشت و افراد عمدتا به صورت انضمامی در معرض این نظام ها قرار می گرفتند. آنان دانش لازم را درخصوص شناخت محور و ذات این نظام های معنایی و حواشی آنها نداشتند اما مطهری جزو معدود افرادی بود که در این مساله یک استثنا بود.
وی افزود: در آن دوران برخی از جوانان مسلمان تحت تاثیر اندیشه مارکسیسم به فکر ایجاد تلفیقی میان توحید در اسلام و علم مبارزه در مارکسیسم بودند که مطهری بر مبنای شناخت دقیقی که از این نظام های معنایی داشت از همان ابتدا در مقابل این جریان حساس بوده و در حالی که بسیاری از عملگراها معتقد بودند در شرایط مبارزه نباید چالش فکری ایجاد کرد، مطهری در مقابل این التقاط هیچگونه تساهلی نشان نداد.
استاد دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه مطهری اگر به دنبال پروژه های فکری متفاوتی می رفت، برای پاسخگویی به پرسش ها و نیازهای روز جامعه بود، گفت: در ادامه همان مشی دهه چهل و پنجاه، اگر مطهری امروز زنده بود به موضع گیری در برابر رویکردهای هرمونوتیک مفسر محور می پرداخت. به اعتقاد بنده مطهری در زمان حاضر دغدغه تفسیرهای جدید از وحی و دین را داشت و بازخوانی های تئوریکی که اصل دین و وحی را زیر سوال برده اند، به چالش می کشید.
شبد**ا.م**2021**1953**