تبیینی بر تفاوت‌های سحر و شعبده‌بازی

سحر از کارهایی است که در اسلام حرام اعلام شده اما با این وجود از گذشته تاکنون مخاطبان زیادی را به خود جذب کرده‌ است؛ از طرفی تردستی و شعبده‌بازی‌ هم از کارهایی است که شاید در دوران معاصر تاریخی رشد قابل ملاحظه‌ای داشته و امروزه در کشور ما هم رایج گشته و به خصوص با پرداختن به آن در ویژه‌برنامه‌های مناسبتی هم‌چنین در مسابقاتی مانند مسابقه استعدادیابی «عصر جدید» مورد توجه بیشتری قرار گرفته است؛ متن زیر درصدد تبیینی بر تفاوت میان این دو مقوله است.

معانی سحر
در کتاب المفردات فی غریب‌القرآن از راغب اصفهانی که مخصوص واژه‌های قرآن است برای «سحر» سه معنی ارائه شده‌ است که می‌توان به معنای حیله‌ها و تخیلات بدون حقیقت و واقعیت که چشم شخص را از کاری که می‌کند منحرف می‌کند، اشاره کرد.

بخش دیگری از این کتاب سحر به این معناست که انسان‌ها با وسایلی ماهیت و شکل موجودات را تغییر می‌دهند مثلاً انسانی را به صورت حیوان درمی‌آورند؛ بدیهی است که این معنا واقعیت خارجی ندارد زیرا اثر سحر فقط در چشم و ذهن طرف است نه تصرف در صورت و جنس شیء.

به طور کلی و بر اساس لغت «سحر» نوعی اعمال خارق‌العاده است که آثاری از خود در وجود انسان‌ها به جا می‌گذارد و گاه تنها جنبه روانی و خیالی دارد.

سحر در قرآن
حدود 51 مورد کلمه «سحر» و مشتقات آن در سوره‌های قرآن کریم در بیان سرگذشت پیامبران الهی مطرح شده‌است؛ در آیه«قَالَ بَلْ أَلْقُوا فَإِذَا حِبَالُهُمْ وَعِصِیُّهُمْ یُخَیَّلُ إِلَیْهِ مِنْ سِحْرِهِمْ أَنَّهَا تَسْعَى»؛ سوره طه/66» به معنای «ریسمان‌ها و عصاهای جادوگران زمان موسی است که در اثر سحر، خیال می‌شد حرکت می‌کنند».

سحر در آیه «قَالَ أَلْقُوا فَلَمَّا أَلْقَوْا سَحَرُوا أَعْیُنَ النَّاسِ وَاسْتَرْهَبُوهُمْ وَجَاءُوا بِسِحْرٍ عَظِیمٍ؛ سوره اعراف/116» به معنای «هنگامی که ریسمان‌ها را انداختند چشم‌های مردم را سحر کردند و آن‌ها را ارعاب نمودند»، است؛ به طور کلی از این آیات فهمیده می‌شود که سحر دارای حقیقتی نیست که بتوان در اشیا تصرفی کند و اثر بگذارد، بلکه ساحران با سحرخود چنین جلوه ‌ای به ذهن مخاطب می‌دادند.

دیدگاه اسلام درباره سحر
فقهای اسلام معتقدند که جادوگری و اعمال ساحرانه حرام است و روایات بسیاری نیز در این رابطه وارد شده‌است؛ امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید که «من تعلم شیئا من‌السحر قلیلا او کثیرا فقد کفر و کان آخر عهده بربه»؛ کسی که سحر بیاموزد، کم یا زیاد، کافر شده‌است و رابطه او با خداوند به کلی قطع می‌شود.

در حدیثی آمده که یکی از جادوگران و ساحران که زندگی‌اش بدان وسیله اداره می‌شد به حضور امام صادق(ع) رسید و عرض کرد که حرفه‌ام سحر بوده و در برابر آن اجرت دریافت می‌کنم و خرج زندگی‌ام نیز از همین منبع تامین می‌شود و با همین پول به حج مشرف شده‌ام و اکنون توبه کردم آیا راه نجاتی دارم؟ و حضرت به او فرمود که «عقده سحر را بگشا ولی گره جادوگری مزن» پس به فرموده امام صادق(ع) آموختن سحر برای گشودن گره آن و ابطال سحر ایرادی ندارد.

حجت‌الاسلام عباس نوری، پژوهشگر مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در گفت‌وگو با ایکنا از قم، گفت: سحر حرام است زیرا اگر چه امری غیرواقعی به فرد تلقین می‌شود ولی آثار آن واقعی است اما تردستی و شعبده‌بازی امری واقعی است و در این دسته قرار نمی‌گیرد.

وی با یادآوری این‌که در تردستی و شعبده‌بازی کاری که صورت گرفته واقعی است و عمل غیرواقعی از سوی شعبده‌باز انجام نمی‌شود، افزود: در قسمتی از مسابقه «عصر جدید» دو شعبده‌باز یکی در جعبه و دیگری روی زمین قرار داشت اما ناگهانی هر دو با یک‌دیگر جابه‌جا شدند، این امر به واقع سرعت و مهارت گروه شعبده‌بازی را نشان می‌دهد.

این محقق و پژوهشگر با تأکید بر این‌که این عمل واقعی انجام شده اما به‌دلیل سرعت و مهارت بالای آن‌ها متوجه این امر نشدیم، بیان کرد: سحر و اعمال ساحرانه در ذهن انسان تصرف می‌کند یعنی انسان خیال می‌کند یک امر واقعی نیست اما واقع است اما شعبده‌بازی در ذهن آدمی تصرفی ندارد.

نوری با اشاره به داستان معجزه حضرت موسی(ع) و تبدیل شدن عصای حضرت موسی(ع) به مار، اظهار کرد: در این داستان آمده‌است که مردم طناب‌هایی که در دستان ساحران قرار داشت را مار انگاشتند یعنی مار را یک امر واقعی دانستند و در ذهن آن‌ها این خیال از سوی ساحران شکل گرفت.

این محقق و پژوهشگر یادآور شد: در تردستی و شعبده‌بازی امور واقعی اتفاق می‌افتد اما اگر عمل غیرواقعی در آن صورت بگیرد به سحر تبدیل شده و حرام است اما شعبده‌بازی‌های که در مسابقه تلویزیونی «عصر جدید» انجام می‌شود کاملاً درست و واقعی است.

انتهای پیام