روستای گل ِگلاب

امسال استقبال گردشگران چندصد برابر شده است

حالا دیگر حرف گل و گلاب که می شود، «فرخد» اولین جایی است که برای گردش به ذهن مردم مشهد و خراسان می رسد. آنان زنبیل به دست در میان مزارع گل محمدی راه می روند، به اندازه نیاز خودشان گل می چینند، فرزندان کوچکشان را بر روی پارچه ای که با گل های محمدی به شکل قلب مفروش شده، می غلتانند و امیدوارند با این کار تا سال آینده امراض از ایشان به دور باشد. برخی آن سوتر با گل برای خودشان تاج درست می کنند و بر سر می نهند. گروهی نیز برگ گل ها را روی سرشان می ریزند و سعی می کنند از این حرکت گل ها، تصویری منحصر به فرد ثبت کنند. وارد هر مزرعه که شوید، بعید است با استقبال کشاورزان روبه رو نشوید. آنان این حضور گردشگران را قدر می دانند و با روی خوش به گردشگر اجازه می دهند داخل مزرعه راه برود و به قدر نیازش گل بچیند، تنها حرفشان این است: «شاخه ها را نشکنید». «خبیری» یکی از این کشاورزان است که می گوید: حضور گردشگران در روستای فرخد، موجب حذف واسطه گری و دلگرمی کشاورزان به ادامه کشت گل محمدی می شود. خوشبختانه امسال با اینکه جشنواره گل محمدی برگزار نشد، استقبال گردشگران نسبت به سال های گذشته چندین برابر شده است و این نشان می دهد که گردشگران حالا با «قمصر خراسان» آشنا شده اند و خودشان با آغاز فصل گل محمدی در قالب تور و به صورت شخصی راهی فرخد می شوند.

مزارع گل محمدی که جای خود را به ویلا و زعفران می دهد

امروز حدود ١۵٠ هکتار زمین در روستای فرخد، زیر کشت گل محمدی است، اما تضمین چندانی وجود ندارد که این وسعت تا سال آینده همچنان حفظ شود. زحمت فراوان جمع آوری گل که از ساعت ۴ صبح شروع می شود و تا ۵ بعدازظهر ادامه می یابد، در کنار نبود بازار و حمایت برای خرید آن و پایین آوردن نرخ خرید گل توسط واسطه ها از جمله عواملی است که موجب شده است این روزها بسیاری از مزارع گل محمدی فرخد جای خود را به ویلا و زعفران بدهد. خبیری می گوید: «تورهای گردشگری که می آیند برای ما خیلی بهتر است، اما وقتی گل بماند باید به ناچار به واسطه ها بفروشیم که آن ها هم قیمت را به شدت پایین می آورند، تا جایی که با احتساب هزینه کارگر، پول آب و... چیزی جز ضرر برای کشاورز باقی نمی ماند؛ به همین دلیل امسال برخی از کشاورزان زمین های گل محمدی خود را از بین بردند و به جایش ویلا ساختند، یا اینکه زمین را به کشت زعفران که زحمت کمتر و سود بیشتری دارد اختصاص دادند. اگر جهادکشاورزی حمایتی نکند و اوضاع به همین منوال پیش برود شاید تا چند سال آینده دیگر زمینی برای کشت گل محمدی -که این روزها نماد روستای فرخد شده است- باقی نماند.»

گردشگری، تنها راه نجات مزارع گل محمدی فرخد است

داستان جشنواره گل محمدی فرخد از یک سخن حکیمانه آغاز می شود: «بروید اول دیده شوید، بعد خود به خود بزرگ می شوید.» این پاسخی است که فرماندار سابق مشهد، در مقابل درخواست توجه و کمک اهالی روستای فرخد می دهد و می گوید: «با اینکه روستای فرخد، چسبیده به شهر مشهد است، خیلی ها تا به حال نام آن را نشنید ه اند، بنابراین باید کاری کنید که اول روستایتان دیده شود و مردم آن را بشناسند، بعد خود به خود توجه ها به روستایتان جلب خواهد شد.» این حرف فرماندار فکر اهالی روستا را به خود مشغول می کند. جلسه ای فوری بین بزرگان روستا برگزار می شود و آنان تصمیم به برگزاری یک جشنواره برای معرفی روستا می گیرند. محمد امیرخانی فردی است که پیشنهاد می دهد روستای فرخد را با نام گل محمدی پیوند بزنند. او می گوید: زمانی که بحث برگزاری جشنواره مطرح شد ابتدا نام زعفران به گوش رسید، زیرا حدود ٩٠٠ هکتار از زمین های فرخد به کشت زعفران اختصاص دارد. اما به دلیل برند شدن سایر شهرها و روستاهای اطراف مشهد به این نام، اهالی تصمیم گرفتند فرخد را با برند زعفران معرفی نکنند. گزینه بعدی تاکستان انگور بود، آن هم به دلیل کشت خاص و پله مانند تاکستان های انگور فرخد که حدود ٨٠ هکتار می شود. اما به دلیل شهرت بیشتر خلیل آباد و کاشمر این گزینه نیز کنار گذاشته شد. و اما گزینه ای که پیشنهاد بنده بود و دیگران نیز موافقت کردند، جشنواره گل محمدی بود.

در کمتر از ٧٢ ساعت جشنواره اول برگزار می شود. امیرخانی از استرس و هیجان اولین جشنواره می گوید: تا ساعت ٨ خبری از گردشگران نبود، همه ناامید شده بودیم و برخی هم مسخره می کردند، تا اینکه ساعت ٨ صبح یک ماشین ٢٠۶ آلبالویی پیدا شد. آنان سراغ جشنواره را گرفتند. ما به قدری با دیدن این ماشین آلبالویی خوشحال شدیم که حد نداشت. بعد از آن هم سایر گردشگران و البته فرماندار و مسئولان دیگر یکی یکی از راه رسیدند. حالا خوشبختانه بعد از برگزاری ۴ دوره جشنواره، تقریبا بسیاری از مشهدی ها نام فرخد را به گل و گلابش می شناسند. او ادامه می دهد: امسال به دلیل هم زمانی برداشت گل محمدی با ماه مبارک رمضان و همچنین هزینه های بالای برگزاری جشنواره گل محمدی و تنگ دستی کشاورزان، این جشنواره برگزار نشد. اما با این حال نه تنها از استقبال گردشگران کم نشد، که نسبت به سال های گذشته جهش بسیار خوبی داشت.

تنها ٢ نفر دستگاه گلاب گیر تهیه کردند

گل و گلاب به هم پیوند خورده است، یعنی گردشگری مزارع گل محمدی بدون تماشای مراسم گلاب گیری سنتی کامل نمی شود. بسیاری از گردشگران هم که وارد روستای فرخد می شوند، خواستار تماشای مراسم گلاب گیری و خرید گلاب سنتی هستند. با این حال امروز تنها ٢ دستگاه گلاب گیر سنتی در روستای فرخد وجود دارد. یکی به سبک گلاب گیرهای تبریزی و به شکل دیگ و دیگری به سبک گلاب گیرهای کاشانی و به شکل اگزوزی . امیرخانی در پاسخ به تعداد کم این گلاب گیرها در مقابل حجم انبوه گردشگران می گوید: وقتی جشنواره گل محمدی آغاز شد، من از ١٠ نفر از اهالی روستا درخواست کردم، یک دستگاه گلاب گیر سنتی تهیه کنند، اما فقط ٢ نفر قبول کردند که حالا آن ٢ نفر صد در صد راضی اند. اما دیگران ریسک نکردند، زیرا آغاز هر کار نویی استرس خاص خودش را دارد. از طرف دیگر تأمین هزینه هر دستگاه گلاب گیر سنتی -که حداقل ۵ میلیون تومان می شود- نیز برای همه کس مقدور نیست. بهداشت و سایر ارگان ها هم در دادن کد بهداشتی و مجوز کسب همکاری چندانی ندارند. بااین حال امیدواریم با مشاهده این حجم از گردشگران سال آینده افراد بیشتری مجاب به خرید دستگاه گلاب گیری شوند.

همه گلاب ها را گردشگران می خرند

«شمشیری» یکی از ٢ نفری است که ٢ سالی می شود گلاب گیری می کند. او که شغلش خیاطی است می گوید: آن قدر تقاضا برای گلاب سنتی زیاد شده است که من در این ایام شغل اصلی خود، یعنی خیاطی را کنار گذاشته ام و تمام وقت گلاب می گیرم. تقریبا تمام گلاب هایی را هم که می گیرم گردشگران می خرند و دیگر نیازی به انتقال آن به انبار یا مشهد ندارم.

او که در اتاقکی گوشه حیاط استخر کوچکی درست کرده و دیگ گلاب گیری خود را نیز در گوشه ای از این اتاقک برپا کرده است، درحالی که مدام به دور دیگ خمیر می زند می گوید: اول که دستگاه گلاب گیری را در اینجا گذاشتم فکر نمی کردم گردشگران این قدر استقبال کنند، با خودم گفتم اینجا گلاب می گیرم و در مغازه خیاطی می فروشم، به همین دلیل زیاد به سر و وضع این اتاقک نرسیدم، اما با استقبالی که امسال از گردشگران دیدم، حتما سال آینده استخری در کنار مزرعه خواهم ساخت و دستگاه گلاب گیری را به آنجا انتقال خواهم داد، تا گردشگران به راحتی با مراجعه به مزرعه تمام مراحل گلاب گیری را یکجا ببینند.

دستگاه گلاب گیری شمشیری به شکل دیگ و به سبک تبریزی هاست، هیزمی دائمی زیر دیگ روشن است. با یک لوله آب از استخر وارد ظرفی دیگر -که با خمیر روی دیگ اصلی چسبیده است- می شود و به اصطلاح ظرف را سرد می کند و از سر دیگر لوله، آب گرم خارج می شود و به استخر باز می گردد. این دستگاه گلاب گیری تنها می تواند ۵٠ کیلو گلاب بگیرد. شمشیری می گوید: گلاب اول که از ترکیب گل محمدی و آب به عمل می آید سنگین است، به همین دلیل ما دوباره گل محمدی را این بار با گلاب داخل دیگ می ریزیم و گلاب دو آتشه تولید می کنیم.

٢۵٠ تن گل و تنها ٢ دستگاه گلاب گیر سنتی!

تماشای صحنه سرد کردن و بسته بندی کردن گل ها بسیار زیبا و در عین حال غم انگیز است. وارد مغازه هایی در حاشیه جاده که بشوید خواهید دید گل ها چون فرشی زیبا زیرپایتان پهن شده اند، فردی با ٣ شاخه آهنی مدام گل ها را روی هوا پخش می کند و با این کار فضا از عطر گل محمدی آکنده می شود. آن فرد با این کار مشغول سرد کردن گل ها برای انتقال به کیسه پلاستیکی و سپس یخچال کامیون هاست. حکایت زیره به کرمان بردن است! حسین صدیف فرخد می گوید: از مزارع گل محمدی فرخد روزانه ٢۵٠ تن گل محمدی برداشت می شود که با ٢ دستگاه گلاب گیر سنتی تنها ١٠٠ کیلو از این گل ها تبدیل به گلاب می شود؛ بقیه به دلیل نبود امکانات و ورشکستگی کارخانه های مشهد باید با کامیون های مجهز به یخچال به کاشان انتقال یابد. روزانه چندین کامیون بار گل محمدی از روستای فرخد به سمت کاشان می رود و مجدد گلاب از کاشان به مشهد برمی گردد.

هزینه سوخت و برق یخچال را که برای انتقال این همه گل به کاشان و بازگشت مجدد گلاب از کاشان به مشهد فاکتور بگیریم، میزان اشتغال زایی ای که در صورت حمایت از خرید یک دستگاه گلاب گیر صنعتی می توانست ایجاد شود شایان توجه خواهد بود. صدیف می گوید: دولت از کاشانی ها حمایت بسیاری کرد، ما از دولت وام و تسهیلات نمی خواهیم تنها کار را برای ما سخت نکنند و با صدور پروانه کسب به ما اجازه دهند در همین روستا یک دستگاه گلاب گیری صنعتی بیاوریم. بقیه کارها را خود اهالی فرخد می توانند انجام دهند.

دستگاه های گلاب گیر سنتی جواب گوی این حجم از گل روستای فرخد نیست و اگر گل روی دست کشاورز بماند آن ها از ادامه کشت دلسرد می شوند.

گردشگری کاشان چگونه می چرخد؟

کاشانی ها برای بهره مندی از گردشگری در تمام سال، کار عرق گیری را تنها به ماه اردیبهشت محدود نکرده اند. آنان ۶ ماه سال عرق گیاهان تر مانند نعنا، کاسنی و... را می گیرند و ۶ ماه نیز عرق گیاهان خشک مانند دارچین، زنجبیل و... .

کاشانی ها برای درآمدزایی پارا فراتر گذاشته و در عرصه طب سنتی نیز ورود پیدا کرده اند و با ترکیب «عرقی جات» مختلف معجون می سازند. معجون هایی برای درمان دیابت، فشار خون، سنگ کلیه، کلسترول و چاقی و لاغری، به نحوی که بالاخره هر کس به یکی از این معجون ها نیاز داشته باشد. آن ها ترکیبات دیگر همچون مربای گل محمدی، شربت گل محمدی، گل محمدی خشک و... را نیز در مزارع و مغازه های گل و گلاب خود دارند.

اما در روستای فرخد با وجود تمام دارایی های گل محمدی با عطر بی نظیر و حتی سایر گیاهان دارویی و خودرو در دامن اژدرکوه و مراتع اطراف، هنوز گلاب گیری آن طور که باید جریان ندارد. خبری از سایر مشتقات گل محمدی هم نیست. حتی یک دستگاه خشک کن گل محمدی نیز در این روستا وجود ندارد. به نظر می رسد با حمایت دولت و مشارکت بیشتر اهالی، گردشگری گل محمدی فرخد جای پیشرفت فراوان دارد.

درباره روستای فرخد، یکی از روستاهای باهویت توس

فرخد، پاژ و فارمد و یا به قول محلی ها فِرِخی، پاز و پِرمی ٣ روستای قدیمی هستند که احتمالا به یک دوره تاریخی برمی گردند. شکل باستانی این روستا که شامل قلعه ای روی بلندی و خندقی گرد آن است، تأکید کننده اصالت روستاست. این خندق در گذشته دور هم منبعی برای ذخیره آب بوده و هم روستا را از حملات دشمنان در امان نگاه می داشته است. پاژ و فارمد به دلیل نام داران فراوانی که در آن ها زندگی می کردند، نامشان در تاریخ ماندگار شده است اما از آنجایی که فرد نام داری در فرخد نزیسته ما در متون، نامی از این روستا نمی بینیم. درعوض بزرگانی از دیار طوس با پسوند «رَوَقی» داریم، که باید معرب «روهی» بوده باشد، قریه ای در مجاورت فرخد به نام «روح» یا «روه».

آن طور که اهالی روستای فرخد می گویند روستای «روه» در دره قرار داشته است و روستای فرخد روی بلندی. هنگام حملات ترکمن تازی تمامی اهالی روه به فرخد می آیند و از آن زمان به بعد ٢ روستا یکی می شود.امروز از آن قلعه بالابلند تنها یک دیوار و چند خرابه باقی مانده است. برخی از اهالی در خانه هایشان توپ هایی را نگهداری می کنند که از دل همین دیوارها بیرون کشیده شده است..

٢٠٠٠ هکتار

وسعت زمین های کشاورزی

۵۵٠٠ نفر

جمعیت روستای فرخد

چه زمانی برویم؟

معمولا ۴٨ روز بعد از عید، گل محمدی می روید، اما امسال سردی هوا، روییدن گل های محمدی را به تعویق انداخت و ۶٠ روز بعد از عید تازه غنچه ها شکوفا شد. این بدان معنی است که امسال فرصت بازدید از مزارع گل محمدی و برداشت گل بسیار کوتاه شده است؛ بنابراین اگر به بازدید از روستای فرخد تمایل دارید، بهتر است دست بجنبانید که تا ١۵ خرداد بیشتر زمان ندارید.

چه ساعتی برویم؟

گلاب گیرها، گل را پیش از بالا آمدن آفتاب می چینند تا تازه تر باشد و عرق غلیظ تری تولید کند. ساعت ۵ صبح تا ٣ بعدازظهر، نهایت زمانی است که می توانید برای تماشای برداشت گل محمدی حاضر شوید. اگر هم تمایل به تماشای مراسم گلاب گیری و ریختن گل ها داخل دیگ دارید، باید ساعت ٧ صبح فرخد باشید.

چطور برویم؟

روستای فرخد در نه کیلومتری مشهد و سمت چپ جاده مشهد-کلات قرار دارد. برای رسیدن به این روستا باید پس از ورود به جاده کلات و عبور از قبرستان «درآبد»، با مشاهده روستا در سمت چپ جاده، از اولین دوربرگردان بپیچید و به سمت مشهد بازگردید. وارد فرخد ٨، کوچه محقق و سپس خیابان آیت ا... خلیلی که شوید، می توانید مزارع گل محمدی را در انتهای کوچه های سمت راستتان ببینید.

امکانات گردشگری چه دارد؟

اقامتگاه بوم گردی: ندارد؛ هرچند شاید به دلیل فاصله بسیار کم تا مشهد، نیازی هم به اقامتگاه نداشته باشد.

رستوران: در حاشیه جاده کلات رستوران های فراوانی وجود دارد، به جز این، یک رستوران سنتی زیبا نیز در این روستا وجود دارد.

سرویس بهداشتی: در هرباغی حداقل یک چشمه سرویس بهداشتی پیش بینی شده اما خیلی مجهز نیست.