هنر، «بازمانده» از حمایت فلسطین

﷯ جاودانگی یک اثر

سینماگران و فیلم‌سازان برخلاف تصور‌، سختی‌های فراوانی برای تولید فیلم در این حوزه متحمل می‌شوند و شاید همین موضوع باعث بی‌رمقی نویسندگان، کارگردانان و تهیه‌کنندگان شده است. همه تلاش این سه، چهار دهه محدود به چند فیلم سینمایی و یکی دو سریال می‌شود. از میان این‌ها محمدرضا آهنج، سید عبدالرضا نواب صفوی، پرویز شیخ طادی، عباس رافعی، جمال شورجه و ... از جمله سینماگران ایرانی هستند که هر کدام از منظر خود در آگاهی‌بخشی بینندگان به فیلم‌هایی درباره فلسطین تلاش کرده‌اند. مسعود کیمیایی نیز با ساخت فیلم سینمایی «سرب» به‌عنوان یکی از اولین فیلم‌سازان ایرانی در این عرصه قدم گذاشت. پرویز شیخ طادی هم این اواخر با «شکارچی شنبه»‌اش تلاش‌هایی را برای خلق یک اثر ماندگار در این حوزه انجام داد اما چندان با استقبال روبه‌رو نشد. و بقیه آثار در خوش‌بینانه‌ترین حالت در‌نهایت دستخوش شعار زدگی قرار گرفتند.

در میان همه این‌ها، «بازمانده» فیلمی سینمایی که مرحوم سیف‌ا... داد ساخت، رنگ و بوی متفاوتی دارد. با اینکه این فیلم در سال (١٣٧۴) که آماده پخش بود با بی‌مهری از طرف برگزار کنندگان جشنواره فیلم فجر روبه‌رو شد اما بعد از اکران با وقفه یک‌ساله توجه منتقدان و استقبال مخاطبان را به خود جلب کرد. «بازمانده» را به لحاظ تاریخی می‌توان مهم‌ترین فیلمی دانست که در جمهوری اسلامی ایران و در حمایت از مردم فلسطین ساخته شده است. موضوعی که در بازمانده دیده می‌شود و در آثار دیگر کمتر به آن توجه شده است مباحثی نظیر فلسفه حضور یهودیان در سرزمین‌های اشغالی و امیدبخشی به نسل بعدی آنان است. فیلم‌نامه این فیلم که بر اساس برداشتی آزاد از داستان «بازگشت به حیفا» به قلم نویسنده فلسطینی، غسان کنفانی است نگاهی امید‌بخش را به مخاطب خود القا کرده است. نسخه اصلی داستان «بازگشت به حیفا»، پایان امیدوار‌ کننده‌ای ندارد اما در فیلم‌نامه‌ای که سیف‌ا... داد آن را نوشته، امید و بازگشت فلسطین به فلسطینیان به بیننده القا می‌شود. جالب اینجاست که نسخه «انیمیت» شده (پویانمایی) از این فیلم با همین عنوان ساخته شده و همین جمعه هم در شبکه «نهال» سیما پخش خواهد شد. که این، نشان از جاودانگی این اثر ارزشمند دارد. ساخت فیلم‌های تجاری آن‌قدر ذهن نویسندگان و تهیه‌کنندگان و کارگردانان سینما را به خود مشغول کرده است که آن‌ها حتی به خود اجازه فکر کردن به ساخت فیلمی درباره موضوع فلسطین هم نمی‌دهند. احتمالا باورشان نمی‌شود فیلم‌هایی از این دست اگر همچون «بازمانده» باکیفیت باشند گیشه را در خواهند نوردید. همان‌طور که تماشاچی‌ها در هنگام پخش این فیلم در سینماهای سوریه حتی روی پله‌ها می‌نشستند. بعد از گذشت بیش از ٢٠سال از ساخت این فیلم هنوز هم در بسیاری از کشورهای مسلمان و عرب - که حکومتشان به آرمان رهایی فلسطین اعتقاد دارند و دستشان با رژیم اشغالگر قدس در یک کاسه نیست – در «یوم الارض»، روز سرزمین، «بازمانده » را از شبکه‌های تلویزیونی‌شان پخش می‌کنند.

﷯ موسیقی مطلع

هنر موسیقی و خوانندگی البته اوضاع بهتری از نظر کمیت دارد. بسیاری از خوانندگانی که پا به عرصه موسیقی گذاشته و ماندگار شده‌اند در این حوزه یکی دو اثر از خود به جا گذاشته‌اند. همه ما قطعه «‌ناصریا» مرحوم ناصر عبداللهی را شنیده‌ایم. همان که عبداللهی را به اوج شهرت رساند. مرحوم عبداللهی این قطعه را در اعتراض به ظلم و همدردی با مردم ستمدیده جهان ساخته است. بعد از این آثار دیگری از محمد اصفهانی، محسن چاوشی، محسن یگانه و ... تولید شدند. روح حاکم در تمام این آثار برگرفته از حس انسان‌دوستی ایرانیان است که خوانندگان را نیز متأثر از خود کرده است. اما هیچ‌کدام از آن‌ها نتوانسته است حس واقعی مردم را منتقل یا در آن‌ها حس عمیقی ایجاد کند. اغلب این قطعات احساس زودگذر را در شنونده‌اش ایجاد می‌کند و بیشتر به ابراز همدردی با ملت ستمدیده می‌پردازد. در حالی که مخاطب نیازمند است مسائلی همچون یادآوری‌های تاریخی‌، معرفی شخصیت‌های تأثیر‌گذار، تشریح موقعیت‌ها و تغییرات جغرافیایی و به طور کلی اطلاعات درباره فلسطین، به او ارائه شود. سرزمین فلسطین که هنرمندان فعال بسیاری در حوزه موسیقی دارد توانسته است سبک موسیقایی‌اش را به جهان عرضه کند. از همین رو گاهی موسیقی حامی فلسطین در کشورمان دچار تردید میان سبک‌های موسیقایی شده و می‌خواهد از نمونه‌های با شور و هیجان عربی – فلسطینی تقلید کند که غالبا هنگام در‌آمیخته شدن با موسیقی‌های بومی ایرانی جذاب از آب در نمی‌آیند.

﷯ رسم ضد صهیونیستی

سرنوشتی که «ناجی علی» کارتونیست فلسطینی ساکن لندن یافت، نشان از اثرگذاری هنرهای تجسمی به ویژه کارتون و کاریکاتور و پوستر در افشای ظلمی که بر مردم فلسطین روا شده دارد. ناجی علی به دلیل کاریکاتورهایی که در حمایت از هم‌وطنانش و برای مبارزه با صهیونیسم رسم می‌کرده در سال ١٩٨٧ میلادی به ضرب گلوله در لندن کشته می‌شود و هنوز بعد از ٣٠سال پرونده قتلش در اداره پلیس بریتانیا باز است. علی خالق شخصیت کارتونی به نام «حنظله» است که باعث شده فضای آثار او مستندتر به نظر برسند.

کارتونیست‌های کشورمان هم قلمشان به حمایت از مردم فلسطین می‌چرخد و گاهی هنرمندان در این رشته هنری پیش‌تر از سایر رشته‌ها هستند.

اما با وجود همه فعالیت‌های گسترده‌ای که جامعه کارتونیست و طراح در جهان دارند نیازمند بازتاب این هنر در جامعه داخلی هستیم. همچنان جامعه با هنر کارتون و کاریکاتور بیشتر از هر رشته هنری دیگری به عنوان یک هنر تزئینی برخورد می‌کند و تا هنگامی که این نگاه تعدیل نشود، اثر هنرهای تجسمی جامع و فرا‌گیر نخواهد بود.

ظاهرا همه حمایت رشته‌های هنرهای تجسمی از فلسطین بر دوش کارتون و کاریکاتور است. سایر رشته‌ها مانند مجسمه‌سازی، نقاشی، تصویرسازی و ... که توانایی‌های بالقوه‌ای هم دارند جای خالی‌شان در خلق آثاری با مضمون یاد شده احساس می‌شود.

١. نمایی از فیلم «شکارچی شنبه» با بازی علی نصیریان

٢. پوستری از روح‌ا... جوانعلی

٣. اثری از کارلوس لطوف کاریکاتوریست برزیلی