«ریاب» دُرِّ ناب خراسان

لمس تاریخ در ریاب

وارد روستای هدف گردشگری ریاب که شوید، بوی کاهگل زیر دماغتان می زند و مسحورتان می کند، اینجا جداره دیواره های تمامی خانه ها گلی است و سر در و گنبدشان با کاهگل و آجر شکلی زیبا گرفته است. روح و جسم آدمی که با گِل سرشته شده است، عجیب با تماشای این راسته آرام می گیرد. جوی آب زلالی که از میانه کوچه روان شده است و پیچ و تاب می خورد، با هر پیچش، شما را به گردش در کوچه ها فرا می خواند، به ویژه وقتی ٢ سوی جوی آب با گلدان های شمعدانی زینت داده شده باشد. راه می افتید و به ناگاه خودتان را جلوی در چایخانه سنتی می بینید که «چای جوش» و «گداجوش» های سیاه روی کنده های آتشی و صدای موسیقی سنتی خراسانی شما را به داخل فرا می خواند . وارد که می شوید موزه ای از اشیای عتیقه پیش رویتان قرار می گیرد.

بعد از مدتی بیرون می زنید؛ از کنار نخل بزرگی می گذرید که در زیر یکی از اتاقک های گنبدی شکل بدون در و کوچه جا خوش کرده است. این نخل هرسال محرم روی دست اهالی روستا برافراشته می شود. در ادامه به میدان میانی روستا و آب آنبار قدیمی مرمت شده و حمام قدیمی روستا می رسید. تابلوهای راهنمای میراث فرهنگی شما را به تماشای قنات و مقبره ابومنصور ریابی فرامی خواند اما ترجیح می دهید لختی در زیر ساباط ها (کوچه های سقف دار) آرام بگیرید و به بادگیرهای فراوان برآمده از خانه ها بنگرید و بعد راهی شوید. معماری کویری خانه های بافت تاریخی ریاب به سبک خانه های مناطق کویری است. بادگیرهای این منطقه نیز مانند بادگیرهای یزد، با دریچه ای مستقیما به سردابه متصل می شوند. بعد از استراحتی کوتاه با قدم گرفتن در کوچه ای سربالایی به سمت قنات بالا راهی می شوید. البته که این قنات به پای قنات قصبه گناباد که ثبت جهانی شده است نمی رسد اما پایاب و مظهر آب زیبایی دارد. کمی آن سوتر مقبره ابومنصور ریابی است، یکی از بزرگان سلجوقی که کیوان قزوینی در کتاب «بحیره» در شرح حال او نوشته است: «ریاب یکی از قرای معمور گناباد است. قرب ۵۰۰ خانه تمام سادات اند. گویند ابومنصور از وزرای متدین دولت سلاجقه در این روستا دفن است. از اعیان سابق اینجا می توان از مرحوم حاج میرزا علی نقی ریابی، جد سادات گناباد، نام برد. همچنین گویند زیارتگاه معروف روستا قبر امامزاده ابراهیم فرزندان موسی بن جعفر است.» به راستی که امروز در ریاب می توان تاریخ را لمس کرد.

وقتی مردم طعم شیرین گردشگری را حس می کنند

چندی پیش این روستا نیز مخروبه بود، مانند بسیاری از روستاهای امروز خراسان و ایران، اما با پیشنهاد میراث فرهنگی بودجه ای برای بازسازی ریاب مصوب و این روستا به عنوان اولین روستای هدف گردشگری خراسان معرفی شد. حالا ١٢ سالی می شود که حدود ۵ هکتار از مساحت سی هکتاری روستای ریاب، با همکاری بنیاد مسکن و میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مرمت و بازسازی شده و این روستای تاریخی و کویری را به یزدی کوچک در منطقه خراسان بدل کرده است.

سال ١٣٨٧ روستای ریاب در فهرست ملی آثار تاریخی ثبت شد. پس از آن با همکاری بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و میراث فرهنگی طرحی برای بازسازی و مرمتش به تصویب رسید. کلنگ اولین اقامتگاه بوم گردی خراسان رضوی نیز در همان زمان به زمین خورد. علیرضا شناسایی، مدیر میراث فرهنگی، شهرستان گناباد، از آن روزها می گوید: سازمان میراث فرهنگی برای جلوگیری از نابودی بافت فرسوده که نشانی از معماری اصیل ایرانی است، بازسازی خانه ها و بافت تاریخی را در دستور کار خود قرار داده است و اعتقاد دارد با انجام چنین کارهایی بوم گردی در این روستای تاریخی رونق می گیرد و ظرفیت های نهفته روستا شکوفا می شود. البته اوایل داستان به این سادگی ها نبود، اهالی روستای ریاب استقبالی از این طرح نداشتند، آنان خواستار آسفالت خیابان ها و خراب کردن خانه های قدیمی بودند، اما بعد از تشویق ۴ تن از اهالی روستا و اختصاص وام های پنجاه تا هفتادمیلیون تومانی با بازپرداخت ۴ و ۶ درصد برای ساخت اقامتگاه های بوم گردی و استقبال فراوان گردشگران اروپایی، حالا مردم بسیار مشتاق شده اند. دیگر کسی خانه قدیمی را خراب نمی کند و حتی حاضر به فروش آن و ترک روستا نیست. خودشان می آیند و درخواست می دهند خانه هایشان را مرمت کنند، زیرا پس از ثبت جهانی قنات قصبه گناباد تعداد زیادی از گردشگران اروپایی به اینجا آمدند و مردم طعم شیرین اقتصاد گردشگری را حس کردند. حالا مردم فهمیده اند که از خرابه های قدیمی هم می توان پول درآورد، آن هم به دلار.

ریاب یک الگوی ناب است

طرح مرمتی پیاده شده در این روستا می تواند الگویی باشد برای بسیاری از روستاهای خراسان و حتی بافت فرسوده مشهد. وارد بسیاری از روستاهای ایران که بشوید خواهید فهمید دیگر خبری از خانه های روستایی قدیمی نیست، خبری از خانه های شهری هم نیست. خانه های امروز بسیاری از روستاها بین شهری و روستایی بودن بلاتکلیف است. کوچه ها و خیابان کشی ها هم همین طور. به همین دلیل بسیاری از کوچه های روستاهای امروز بیشتر به حاشیه شهر می ماند تا یک بافت روستایی؛ نیمی خاکی، نیمی آسفالت با خانه هایی هر کدام به یک شکل؛ اما برای ریاب با همکاری ٢ نهاد قدرتمند، طرحی بسیار خوب پیاده شده است که می تواند برای سایر روستاها هم الگو شود.

برج و باروی ریاب

روستای ریاب ١٠ قرن قدمت دارد، البته در طول تاریخ چندین بار جا به جا شده است و آنچه امروز می بینید با دیروزش تفاوت دارد. در گذشته این روستا ٢ قلعه تودرتو داشته که هر قلعه دارای برج و بارویی جداگانه بوده است. درون قلعه میانی مهمان خانه بزرگی بوده است که سال خوردگان روستا آن را به یاد دارند. در داخل قلعه دوم خانه های متعددی وجود داشته است که افراد خارج قلعه، خواروبار و اشیای قیمتی خود را آنجا می گذاشته اند. قلعه اصلی روستا به شکل مربع است و ۴ برج نگهبانی در ۴ گوشه این قلعه مربعی قرار داشته است که ارتفاع آن ها حداقل ١٠ متر بوده است. دورتادور این قلعه هم خندقی به عرض تقریبی ۶ متر و عمق ۴ متر کنده شده بود که در مواقع خطرِ دشمن آن را پر از آب می کردند تا راه آنان را سد کنند. امروز این خندق پر شده است و ٢ برج در روستای ریاب وجود دارد که در قسمت غربی روستاست. برج بزرگ ضلع غربی در مجاورت اقامتگاه بوم گردی علیپور قرار دارد. این برج با تناسب های زیبای حاکم بر عرض، طول و ارتفاع و طاق زیبای مستقر در گذر برج، کنگره های متناسب در لبه برج و بازشوهای ظریف اطراف آن جزو یکی از شاخص های عمده معماری ایرانی است. این برج ۴ طبقه است و هر طبقه آن مخصوص یک عمل در نظر گرفته شده بود. طبقه آخر آن محل نگهبانی بوده است.

اقامتگاه های بوم گردی ریاب

امروز ۴ اقامتگاه بوم گردی در روستای ریاب وجود دارد که یکی از دیگری زیباتر است. اقامتگاه های بوم گردی امروز ریاب خانه های تاریخی دیروز بودند که با حمایت میراث فرهنگی و البته همت والای ساکنان آن امروز به این زیبایی مرمت شده اند. سقف برخی از اقامتگاه ها را که می نگری گویی فرشی رنگارنگ پهن شده است. آنان در اجرای معماری سنتی ایرانی و البته حفظ ارزش های قدیمی از هم پیشی می گیرند. یکی قفل چوبی خود را که کلید چوبی بزرگ چکش مانندی دارد حفظ کرده و دیگری با بازسازی حمام قدیمی در داخل اقامتگاه بر شگفتی گردشگران می افزاید. یکی هم با ساخت مقرنس های زیبا زبان را به ستایش می گشاید. هرکدام از این اقامتگاه ها به طور مستقیم برای ۴ نفر و به صورت غیر مستقیم با مهیا کردن مکانی برای فروش صنایع دستی و غذاهای محلی برای ٩ نفر فرصت شغلی ایجاد کرده اند

جاذبه گردشگری چه دارد؟

داخل ریاب: بافت زیبای تاریخی و مرمت شده، قنات، آب انبار، حمام قدیمی، مزار ابومنصور ریابی، برج های قلعه، مدرسه قدیمی و... .

اطراف ریاب: قنات قصبه گناباد که ثبت جهانی شده است، مسجد جامع تاریخی، مدرسه نجومیه، دشت ریواس، دشت زیبد، مقبره منسوب به پیران ویسه، روستای سنو، روستای مَند (پایگاه سفالگری).

چطور برویم؟

فاصله ٢٩۴ کیلومتری مشهد-گناباد که تمام می شود، از میدان شهدای این شهر به سمت میدان بجستان بپیچید. روستای ریاب ابتدای جاده فرعی قرار دارد.

امکانات گردشگری چه دارد؟

۴ اقامتگاه بوم گردی

رستوران سنتی و چایخانه سنتی

چندین چشمه سرویس بهداشتی

آیین های محلی چه دارد؟

اهالی ریاب از مهمانان و گردشگران روستا با بازی های محلی، رقص های محلی به ویژه چوب بازی، کشتی سنتی و آوازها و موسیقی محلی (با سازهای نی، دوتار، سرنا و دهل) استقبال می کنند.

غذاهای محلی اش چیست؟

اهالی ریاب در سفره های خود با غذاهای محلی مانند آش، اشکنه، تخم مرغ شیره، گرماست، بلغور، قطاب، جوش پره، کلومپه، توگی و جنگل و لبنیات محلی از میهمانان پذیرایی می کنند.