هرگز کپی‌کار نبودم

پیمان سادات‌نژاد از خوش‌نویسان بنام ایرانی است که تدریس خوش‌نویسی قرآنی در حوزه‌های مؤتلفه اسلامی در کشورهای گوناگون و همچنین شرکت در نمایشگاه‌های قرآنی به‌صورت گروهی در کشورهای مختلف دنیا را در کارنامه هنری خود دارد و قرآن کریم را با طراحی منحصربه‌فردی کتابت کامل کرده است و برگزیده بیش از ۲۰دوره مسابقه بین‌المللی و ملی خوش‌نویسی است. با او که چندی پیش برای برگزاری نشستی تخصصی به مشهد سفر کرده بود، گپ‌وگفتی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:

سادات نژاد درباره سبک کاری خود در خوشونویسی می‌گوید: هنر خوش‌نویسی به‌طور کلی مقوله‌ای است کاملا مخصوص ما ایرانیان که آن را خلق کردیم و بسیار برایمان مهم است ولی این هنر فقط در ایران وجود ندارد. ما پدیدآورنده این هنر بودیم ولی می‌توانیم آن را به دنیا هم عرضه کنیم، کما اینکه همین الان هم این کار را می‌کنیم؛ مثلا من تعدادی از تابلوهایم را در کانادا به فروش رساندم. خریداران آن‌ تابلوها درک واضح و روشنی از خوش‌نویسی نداشتند و تنها ازطریق این تابلوها با خوش‌نویسی آشنا شدند. به نظر او خوش‌نویسی کمک می‌کند که ناب‌ترین مفاهیم را به شکلی زیبا و هنرمندانه خلق کنیم و به تصویر بکشیم:«طبیعتا کلامی که با خوش‌نویسی شکل می‌گیرد و زیبا می‌شود و قاب گرفته می‌شود، در ذهن شما ماندگارتر خواهد بود تا حروف چاپی و تایپی، بنابراین می‌توان گفت بزرگ‌ترین مؤلفه و رسالت خوش‌نویسی، همین انتقال مفاهیم والا از طریق زیبا ساختن کلام است»

﷯ پیوند خوشنویسی با سایر هنرها

نظر سادات‌نژاد درباره پیوند خوشنویسی با سایر هنرهای دیگر نیز اینگونه است: «هنر خوش‌نویسی جلوه‌ای ناب و انتزاعی‌ از هستی است. خوش‌نویسی با موسیقی و بدون شک با کلام پیوند دارد و درواقع همیشه این اصل وجود دارد که بدون کلام، خوش‌نویسی نامفهوم است ولی با آنکه ذات هنر خوش‌نویسی می‌تواند مستقل هم باشد، چون پیوند تنگاتنگی با ادبیات، کلام و کلمه دارد، درکنار این‌ها می‌تواند به‌خوبی رشد و نمو و بالندگی کند.»

از او درباره مهمترین عاملی که باعث منحصر‌به فرد شدن یک اثر خوشنویسی می‌شود می‌پرسم، این خوشنویس رعایت اصول هنری را مهم‌ترین عامل در این زمینه دانسته و می‌گوید: اصول، یک بخش کار است و بخشی هم به روحیات و خلق‌وخوی هنرمند برمی‌گردد؛ مثلا اینکه هنرمند در چه فضایی رشد کرده، چگونه تعلیم دیده، به چه شکلی پرورش یافته است و خود این هنرمند از نظر روحی و روانی در چه شرایطی قرار دارد؛ چون هنر، پیوستگی عمیقی با مسائل روحی و روانی هنرمند دارد. به گفته سادات‌نژاد آن هنرمندی که از نفس سالم‌تری برخوردار باشد و در حوزه فرهنگ متعالی‌تر باشد، صددرصد اثر فاخرتری را ارائه خواهد کرد، منتها پیش‌زمینه حتما و حتما اصول است و ما باید اصول آن هنر را بدانیم. بعد، آن اصول را رنگ‌ولعاب ببخشیم: «درواقع اصول، شاخصه اصلی خلق یک اثر هنری است و آن ذوق و فرهنگ و اخلاق و روحیات فردی هنرمند، حکم روغن قضیه را دارد. اگر یک کار هنری آن ملاحت لازم را نداشته باشد، بی‌شک اثر خوبی تولید نخواهد شد. همان‌طور که حافظ می‌فرماید: حسنت به اتفاق ملاحت جهان گرفت، حُسن، همان اصول و ملاحت همان پیوند هنرمند با ذات هستی است.»

﷯ سعی کردم مستقل باشم

از دیگر مواردی که در گفت‌وگویمان مطرح می‌شود موضوع تقلید کردن از آثار هنرمندان بزرگ است. سادات نژاد با بیان اینکه خود او همواره سعی کرده مستقل باشد و از هیچ‌کدام از استادان ماقبل و معاصر خود تقلید نکند، می‌گوید: هرگز نظیره‌نویس و کپی‌کار نبودم ولی سعی کردم ترکیباتی که به‌عنوان خوش‌نویس در حوزه خوش‌نویسی و نستعلیق می‌زنم، کاملا مستقل و فردی باشد. از این منظر می‌توانم بگویم همین امر، جزو ابداعات من در ترکیب و به‌خصوص نستعلیق به‌شمار می‌رود؛ چون من این نوع ترکیب را با اصولی که مرتبط با این شکل از اصول ترکیب در نستعلیق است، خودم خلق کردم و سعی کردم پیرو اصولی باشم که بر این کار سوار شده است و منحصر به آن است.

﷯ درباره خطاطی و خطاشی

او همچنین در ادامه این گمانه‌زنی مبنی بر کپی بودن برخی از آثار نقاشی‌خط را تایید نمی‌کند و درباره وجه تمایز خوشنویسی و نقاشی‌خط سخن می‌گوید: در خوشنویسی ما یک نقاشی داریم که به آن خطاشی می‌گویند و یک نقاشی‌خط داریم که ملهم از خوش‌نویسی است که خط را در یک قالب کلاسیک از لحاظ نقاشی فرومی‌برند و درواقع خط را نقاشی می‌کنند: «متریال اصلی، خوش‌نویسی است و آن موضوعی که در ذات خوش‌نویسی وجود دارد، منتها پایه و اساس را که خوش‌نویسی است، می‌آورند و به آن رنگ‌ولعاب نقاشی می‌دهند که اسم آن می‌شود نقاشی‌خط و یک شاخه منشعب از خوش‌نویسی به‌شمار می‌رود.»

﷯ کمک فونت‌ کامپیوتری نستعلیق به خوشنویسی

در همین راستا به نظر سادات‌نژاد استفاده از فونت‌های نستعلیق کامپیوتری نیز به هنر خوش‌نویسی لطمه نمی‌زند و بلکه خیلی هم به آن کمک می‌کند: «مثلا زمانی که فرش ماشینی به بازار آمد، ضرباهنگ فرش دستباف کم شد اما ضربه‌ای به آن وارد نشد. اتفاقا باعث ایجاد قیاس بین فرش ماشینی و فرش دستباف شد و ارزش والای هنری فرش دستباف را بیشتر به مخاطب شناساند. برای گرافیک و تنوع بازار خط هم این اتفاق افتاده است و امکان دارد که بیشتر هم بشود اما هیچ هنر مکانیکی و صنعتی نمی‌تواند جای هنر اصیل و دستی را بگیرد. آنجا چیزهایی غالب است که در فرایند مکانیکی وجود ندارد. تشعشعات، فرکانس‌ها و روحیات هنرمند در کار هنری‌اش موج می‌زند و تمام آن احساساتی که هنرمند هنگام خلق اثر هنری‌اش خرج کرده است، همگی در کار او بازتاب دارد و دیده می‌شود، درصورتی‌که در گرافیک و کارهای کامپیوتری این امر به چشم نمی‌خورد.»

به گفته این خوشنویس هنر خوش‌نویسی، آینده رو به رشدی دارد و تقابل این دو مقوله با هم به نمود مشخص‌تری از این هنر اصیل و سنتی ما یعنی خوش‌نویسی کمک می‌کند.