چشم انداز اقتصاد ایران در 9 ماه باقی مانده سال 1398

تحلیل وضعیت این روزها از زبان اقتصاددانان

از یک سو در ابتدای سال جاری و پایان سال ۱۳۹۷ کشور با تهدیدهای خارجی روبه رو شد و ایالات متحده آمریکا فشار تحریم‌ها را به ایران بیشتر کرده و از سوی دیگر در داخل کشور نیز بی نظمی، بی برنامگی، عدم درک شرایط و… مشکلات را مضاعف کرد، اما به اعتقاد برخی از کارشناسان اقتصادی تأثیر اخبار سیاسی بر قیمت‌ها، خالی شدن حباب‌ها، بهتر شدن انتظارات مردم از آینده کشور موجب شده که این روزها بوی امید در فضای کشور استشمام شود.علیرضا شکیبایی – رئیس بخش اقتصاد دانشگاه شهید باهنر کرمان، با اشاره به روند نزولی قیمت ارز، طلا و خودرو گفت: عمده مسائلی که در حال رخداد است به دلیل جو سیاسی و روانی است.وی ادامه داد: با توجه به اینکه باب مذاکره به صورت‌غیرمستقیم بین ایران و برخی از کشورها آغاز شده، این موارد خبرهای مثبتی در بازار منتشر می‌کند که بر اساس آن روی قیمت دلار و سکه تأثیر می‌گذارد و باعث کاهش قیمت‌ها می‌شود.

تأثیر اخبار سیاسی بر قیمت‌ها
رئیس بخش اقتصاد دانشگاه شهید باهنر کرمان با تاکید بر اینکه اخبار مثبت سیاسی باعث روند کاهشی قیمت دلار شد و در ادامه به بازار خودرو اشاره و اظهار کرد: افزایش عرضه خودرو توسط شرکت‌های خودروساز به بازار و اینکه این عرضه در روزهای آینده افزایش بیشتری خواهد داشت؛ باعث کاهش قیمت خودرو شده و قیمت خودرو را واقعی‌تر خواهد کرد.وی در پاسخ به این سوال که آیا این روند کاهش قیمتی تداوم خواهد داشت؟ تاکید کرد: اگر مذاکرات و مراودات سیاسی نتیجه بخش باشد تصور می‌کنم روند کاهشی قیمت‌ها ادامه خواهد یافت.این دکترای اقتصاد در خصوص وضع کردن مالیات بر ارز و سکه عنوان کرد: این یک راهکار درست است که می‌تواند باعث کاهش تقاضا و در نهایت بر کاهش قیمت این دو کالا مؤثر باشد.وی علت اصلی کاهش قیمت ارز و سکه را مراودات سیاسی دانست و بیان کرد: بازار بورس، شاخص مثبت و خوبی در چند روز اخیر تجربه کرده است و این به سبب اخبار مثبت سیاسی است که منتشر شده و امیدواریم بحث سیاسی ادامه یابد و باعث آرامش بازار شود.

حباب‌ها در حال خالی شدن هستند
زین‌العابدین صادقی – دانشیار بخش اقتصاد دانشگاه شهید باهنر کرمان، به بازار ارز اشاره کرد و گفت: حبابی که در بازار ارز که از زمستان سال گذشته ایجاد شده بود، بسیار بزرگ بود، به‌طور مثال بر اساس آمارها روزی یک میلیون دلار از هرات افغانستان به ایران می‌آمد و به ریال تبدیل می‌شد، یعنی ارزش پول ایران در هرات بالاتر از ارزش پول ما در تهران شده بود و این نشان‌دهنده حباب بزرگ در این بازار در کشور بود و همین امر سبب شده بود که آربیتراژورهای ارزی از این انتقال سود کلانی بدست آوردند. از طرفی چون بحث تحریم‌های بانکی مطرح بود بسیاری از تقاضا کنندگان ارز تقاضای ارزشان بصورت بانکی نبود بلکه تقاضا برای اسکناس دلار را داشتند و خود این عامل باعث افزایش قیمت دلار می‌شد.

وی بخشی از کاهش کنونی قیمت دلار را به دلیل درصدی کاهش در حباب بزرگ در این بازار دانست و در ادامه امید به آینده را از دیگر دلایل برشمرد و بیان کرد: انتظارات مردم به آینده نسبت به قبل بهتر شده و این موضوع باعث کاهش قیمت ارز شده است.این دانشیار بخش اقتصاد دانشگاه شهید باهنر کرمان از تحریم‌های آمریکا نسبت به ایران سخن به میان آورد و اظهار کرد: تحریم‌ها آن‌طوری که آمریکا تصور می‌کرد و مردم هم بصورت انتظارات بد نسبت به اثرات آنها، انتظار داشتند، روی اقتصاد، تأثیر نگذاشته و ایران راهکارهای مناسبی برای رفع برخی از مشکلات پیدا کرده است.وی ادامه داد: ایرانیانی خارج از کشور داریم که صاحبان سرمایه هستند و ارتباطات مالی که با ایران دارند، می‌تواند بخشی از مشکلات ارزی کشور را حل کند.صادقی ارتباط بازار طلا و دلار را مستقیم و آنها را دارایی‌های جایگزین یکدیگر دانست و تصریح کرد: زمانی که در بازار ارز حباب وجود داشته باشد به‌طبع آن در بازار طلا نیز حباب به وجود خواهد آورد و اکنون این حباب‌ها در حال کوچک شدن هستند.

بازی باخت، باخت
وی علت وجود حباب در برخی از بازارها را به دلیل پیش‌بینی‌های بسیار بد از وضعیت اقتصاد ایران پس از تحریم ها ذکر کرد و افزود: این عامل از طریق افزایش عدم اطمینان، نرخ تنزیل را افزایش می‌دهد و افزایش نرخ تنزیل باعث ارزشمند شدن حال نسبت به آینده نزد مصرف کنندگان می‌شود. به طور مثال بخشی از تقاضای دلار در کشور از طرف عوام صورت می‌گیرد و تقاضای ارز فقط منجر به کاهش قدرت خرید مردم می‌شود و خود آنها نیز به‌نوعی در حالتضرر هستند ولی کاهش ارزش پول ملی باعث می‌شود این افراد برای حفظ ارزش پول خود باز تقاضای ارز خویش را افزایش دهند که خود این عامل دور و تسلسل باطل است.

این دکترای اقتصاد عنوان کرد: قشری متقاضی دلار هستند و این قشر تشخیص نمی‌دهند که چه مواردی روی قیمت دلار تأثیرگذار است؛ لذا اگر رسانه‌های جمعی خصوصاً رسانه ملی سطح سواد اقتصادی و فرهنگ مردم را در این زمینه افزایش دهند و مردم متوجه شوند که این بازی یک بازی باخت، باخت برای ابتدا خودشان است، شاید به‌نوعی بتوانیم تقاضای این افراد را مدیریت کنیم.وی اضافه کرد: در کشورهای مختلفی این مشکل وجود دارد ولی به این شدتی که در کشور ما است در هیچ جای دنیا وجود ندارد، به‌طور مثال؛ در کشور سوریه با وجود اینکه دو یا سه گروه در این کشور در حال جنگ بودند، اما ارزش پول آنها از کشور ما بیشتر بود؛ این در حالی است که کشور سوریه به لحاظ قدرت اقتصادی، سیاسی و امنیتی قابل قیاس با کشور ایران نیست و این مهم نشان از وجود حباب می‌دهد.

سوداگران خودرو
صادقی به بازار خودرو اشاره کرد و گفت: اکثراً بنگاه‌داران با نشان‌های جعلی در سایت‌های مجازی نام‌نویسی و قیمت‌گذاری می‌کنند و وقتی بررسی می‌کنیم در می‌یابیم اکثر آنها بنگاه‌داران شهرهای بزرگ هستند که به زور یک قیمتی را به بازار خودرو القا می‌کنند. از طرفی تولیدکنندگان داخلی خودرو نیز نیم نگاهی به این قیمت‌ها دارند و خود این عامل باعث افزایش پله‌ای قیمت خودرو می‌شود.وی با بیان این مطلب که سایت‌های معاملاتی مجازی و انحصار در بازار خودرو باعث افزایش سوداگران قیمت خودرو شده است، تصریح کرد: پلیس برخوردهایی با این فعالان سایت‌های مجازی که قیمت خودروها را بصورت غیر منطقی افزایش داده بودند، انجام داد؛ که باید انصافاً عنوان کرد این اقدام نیز مؤثر بوده است؛ گفتنی است که قیمت‌هایی که در سایت‌ها برای خودروها اعلام می‌شد خیلی بیشتر از ارزش واقعی خودرو بود که این افزایش قیمت برای شرکت‌های بیمه که تأمین کننده خسارت مردم بودند نیز مشکل ایجاد کرد.این دانشیار دانشگاه شهید باهنر کرمان با تاکید بر آنکه در مجموع انتظارات مردم نسبت به آینده بهتر شده است، اظهار کرد: از سوی دیگر نیز باید عنوان کرد که بخشی از پیش‌بینی‌ها در مورد تأثیر اقتصاد ایران از تحریم‌ها جنگ روانی بود.

تأثیر عملکرد بانک مرکزی در بازار
وی سیاست‌های نادرست بانک مرکزی در پاییز و زمستان ۱۳۹۷ را از دیگر دلایل افزایش نرخ ارز اعلام کرد و در ادامه با اشاره به بازار بورس افزود: اگر شاخص بورس در حال افزایش است به این دلیل است که دارایی‌های آنها در حال گران شدن است و خود به خود روی سودآوری آنها تأثیر دارد و این عامل می‌تواند با ورود سرمایه‌های سرگردان به این بازار جلوی ایجاد حباب در بازار ارز و طلا را بگیرید.این دکترای اقتصاد افزود: شاید عملکرد غیر شفاف و غیر کارای تخصیص حدود ۱۴ میلیارد دلاری ارز برای واردات و تأمین کالاهای اساسی مردم نیز خودش یکی از عوامل افزایش قیمت‌ها و کاهش ارزش پول ملی در کشور شد و به نظر من دستگاه‌های نظارتی با ورود به این بحث باید پیگیر جریان انحراف تخصیص ارز باشند.

وی ادامه داد: شاید بد نباشد نیم نگاهی به بازار دارو و تجهیزات پزشکی داشته باشیم برای مثال داروهای خارجی که اکنون در شبکه داروخانه‌های کشور در حال توزیع است، برخی از این کالاها با تاریخ تولید ۲۰۰۲، ۲۰۰۶ و ۲۰۰۸ میلادی به قیمت ۴ برابر قیمت یکسال پیش به مردم فروخته می‌شود، سوال این است این دارو اولاً با چه نرخ دلاری وارد شده و تاکنون در کج انبارداری شده است که مصرف کننده مجبور به پرداخت هزینه ۴ برابر می‌شود!؟ شاید یکی از اجزای اصلی این پازل بعد ضعیف نظارتی دستگاه مرتبط است که به نظر بنده باید در این زمینه برخوردهای مناسبی صورت گیرد و این مسائل ربطی به تحریم‌ها ندارد، باید یک عزم ملی برای حل چند صد مشکل این چنینی در کشور بوجود آید.این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان مطرح کرد: پایین بودن بهره‌وری بدلیل فرهنگ کار پایین و کهنه بودن فناوری تولید باعث شده بخش تولیدی کشور هم بدلیل افزایش قیمت تمام شده نتواند از این افزایش رقابت‌پذیری مصنوعی کاهش ارزش پول ملی استفاده کند و به طبع آن نیز صادرات کشور افزایش قابل توجه‌ای پیدا کند.

عدم وجود بازار کارا و رقابتی در کشور
صادقی بسیاری از مشکلات اقتصادی کشور را در عدم وجود بازار کارا و رقابتی در کشور دانست و ادامه داد: اگر دولت بتواند قانون مالیات بر سکه و ارز را اعمال کند، اقدام بسیار خوبی در این حوزه انجام داده ضمن آنکه دولت می‌تواند روی معاملات سوداگران خودرو نیز مالیات وضع کند.وی از انحصاری بودن بازار خودرو انتقاد شدید کرد و گفت: اگر ورود خودروهای دست دوم خارجی به کشور آزاد شود، باعث شکسته شدن انحصار بازار خودرو خواهد شد، همچنین کیفیت بسیاری از خودروهای دست دوم خارجی از خودروهای مونتاژ چینی بالاتر است.این دکتری اقتصادی روند کاهشی قیمت ارز، طلا و خودرو را وابسته به شرایط آینده دانست و بیان کرد: اگر در مذاکرات برجام تعهداتی که طرفین به ایران داده‌اند، اجرایی شود، و بدنه نخبگان کشور اعم از نخبگان مذهبی و دینی، سیاسی، فکری و اقتصادی مذاکرات منطقی با غرب داشته باشند و بتواند به توافق معقولی برسند، قطعاً روند کاهشی قیمت‌ها ادامه خواهد داشت زیرا بسیاری از این قیمت‌ها حباب است.

مردم ایران تثبیت کننده بازار نیستند
وی خاطرنشان کرد: ما کشور بزرگ و پر پتانسیلی هستیم اما متأسفانه مردم در برخی موارد رفتار اقتصادی معقولی نمی‌کنند، متأسفانه مردم ایران تثبیت کننده بازار نیستند به‌طوری‌که وقتی قیمت کالایی افزایش می‌یابد به‌جای آنکه کمتر بخرند، بیشتر می‌خرند و این باعث واگرایی قیمت و سبب عدم ثبات بازار می‌شود، بنابراین رسانه‌های جمعی باید این رفتار مردم را اصلاح کنند.صادقی افزود: این رفتار مردم در سال‌های اخیر افزایش یافته که بخشی از این رفتارها، به دلیل عدم اعتماد است و این بی‌اعتمادی می‌تواند ناشی از کاهش سرمایه اجتماعی در جامعه باشد.وی خاطر نشان کرد: اگر به تاریخ برگردیم کشورهای مثل آلمان و ژاپن با ۱۲ ساعت کار و دریافت ۴ ساعت دستمزد توانستند به مشکلات خویش بعد از جنگ جهانی دوم فایق آیند. در بسیاری از کشورهای اشغال شده توسطآلمان‌های نازی مردم از طریق بوجود آمدن ارتش‌های سری و مردم نهاد توانستند کمک‌های شایانی در شکستآلمان‌های نازی نمایند. شاید در چنین شرایط ما می‌توانیم از طریق استفاده از سرمایه اجتماعی و سرمایه‌های نمادین جامعه با کمک هم بصورت تشکلات مردم نهاد بسیاری از این مشکلات را با هزینه‌های اندک مدیریت کرد.

سیاست‌های بانک مرکزی؛ اصلی‌ترین دلیل کاهش قیمت‌ها
نوراله صالحی – استادیار بخش اقتصاد دانشگاه شهید باهنر کرمان – نیز درباره وضعیت اقتصاد کشور گفت: عرضه و تقاضا، بازیگران اصلی بازار طلا، مسکن و خودرو هستند و اگر عرضه و تقاضا با یکدیگر برابر باشند، قیمت‌ها افزایش پیدا نمی‌کند.وی کاهش تقاضا را یکی از دلایل کاهش قیمت در برخی از بازارها برشمرد و ادامه داد: اکنون به دلیل اتفاقاتی که در سه ماه اخیر در بازار ایران رخ داد شاهد کاهش تقاضا در بخش مسکن، خودرو و ارز بودیم.این دکتری اقتصاد از وابستگی اقتصاد ایران به انتظارات سخن گفت و این موضوع را یکی دیگر از دلایل کاهش قیمت در بازار ارز، طلا و خودرو دانست و عنوان کرد: انتظارات اقتصاد ایران از عقلایی پیروی نمی‌کند و معمولاً روند تعدیلی و تکثیری دارد، به‌طوری که بنگاه‌های اقتصادی، مردم و در کل مصرف‌کنندگان در زمینه روند انتظارات قیمتی و پیش‌بینی‌های آینده تأثیرگذار هستند.

وی سیاست‌های بانک مرکزی را یکی از تاثیرگذارترین موارد در زمینه کاهش قیمت‌ها عنوان کرد و افزود: رئیس کل بانک مرکزی سیاست‌های اقتصادی درستی به‌کار برد و لذا سیاست‌های کلان پولی بانک مرکزی و مالی دولت اوضاع اقتصاد ایران را بهبود بخشیده است.صالحی با بیان این مطلب که بانک مرکزی توانسته هم‌افزایی بین بازار ارز و بازار پول ایجاد کند، تصریح کرد: کاهش قیمت ارز و طلا موقتی است و تصور می‌کنم ظرف دو یا سه ماه آینده تغییراتی در بازار ارز و طلا خواهیم داشت و متأسفانه شوک‌های ارزی روی اقتصاد خودش را نشان می‌دهد و اقتصاد را به سمت دلال‌بازی و سفته بازی خواهد برد.وی تاکید کرد: سیاست‌های کلان بانک مرکزی توانست خلق پول سیستم بانکی را کنترل و اضافه برداشت و ذخایر بانک‌ها را نیز کنترل و مدیریت کند.

به سمت پیمان‌های پولی دو جانبه حرکت کنیم
این استادیار دانشگاه شهید باهنر کرمان با بیان این مطلب که وابستگی اقتصاد ایران به دلار مهمترین مشکل اقتصاد کشور است، عنوان کرد: در سال ۱۹۴۴ میلادی بعد از جنگ جهانی دوم پشتوانه کشورها از طلا به دلار تغییر داده شد و این اقدام آمریکا یک کار غیر علمی، غیرقانونی و غیراخلاقی بود و اکنون دنیا این موضوع را متوجه شده و از سمت حاکمیت دلار فاصله می‌گیرد؛ لذا سیاست‌گذاران اقتصادی کشور ما نیز باید تدابیری بیندیشند که ارزش پول کشور به دلار وابسته نباشد و به سمت پیمان‌های پولی دو جانبه حرکت کند.