تصویر آماری از کودکان کار

کودکان کار

جامعه هدف برای اندازه‌گیری کار کودک طبق نظر سازمان بین‌المللی کار (ILO )کلیه افراد گروه سنی ۵ تا ۱۷ سال را در برمی‌گیرد. اما کودکان شاغلی که در بازه سنی ۵ تا ۱۷ سال قرار دارند، همگی به‌عنوان کودکان کار در نظر گرفته نمی‌شوند بلکه باید این کودکان شاغل یکی از ۵ شرط زیر را دارا باشند:

در فعالیت‌های اقتصادی خطرناک (استخراج معدن و ساختمان) مشغول به‌کار باشند.در صورتی که در فعالیت اقتصادی خطرناک مشغول به‌کار نباشند، در شغل‌های خطرناک فعالیت داشته باشند.در صورتی که در مشاغل پرخطر مشغول به کار نباشند، دارای ساعات کار هفتگی طولانی‌مدت هستند.چنانچه ساعت کاری آنها از حد مجاز بیشتر نباشد شرایط کاری آنها پرخطر است.در صورتی که هیچ‌یک از موارد بالا مصداق نداشته باشند انجام فعالیت‌های خانگی بدون مزد هم تحت شرایطی می‌تواند جزو کار کودک قرار بگیرد. در واقع ۳ معیار اصلی فعالیت اقتصادی، نوع شغل و ساعت کار هفتگی مهم‌ترین مولفه‌هایی هستند که می‌توان با کمک آنها در مورد کار کودک قضاوت کرد. در صورتی که کودک ۵ تا ۱۱ ساله باشد، در هر شرایطی مشمول کار کودک است. در حالیکه اگر سن کودک بین ۱۲ تا ۱۴ سال باشد و کار سبک انجام دهد، به‌عنوان کودک کار شناخته نمی‌شود. اما اگر شرایط کار سخت باشد، حتی اگر ۱۵ تا ۱۷ ساله باشد، مشمول کار کودک است.

وضعیت اشتغال

حدود ۹ میلیون کودک ۱۰ تا ۱۷ ساله در سال ۹۶ در کشور وجود داشت که از این تعداد، تقریبا ۴۹۹ هزار کودک فعال اقتصادی بوده‌اند؛ یعنی در سال مورد بررسی یا اشتغال داشته‌اند یا در جست‌وجوی کار بوده‌اند. البته بیشتر کودکان فعال جزو شاغلان محسوب شده‌اند. در حقیقت نرخ بیکاری این گروه سنی، معادل ۸/ ۱۷ درصد بوده است. البته برای این گروه سنی، نرخ بیکاری معنایی ندارد و اصطلاح «نرخ در جست‌وجوی کار» برای معرفی کودکانی که در جست‌وجوی کار هستند اما هنوز به شغلی دست نیافتند، کاربرد دارد.نرخ مشارکت اقتصادی کودکان ۱۰ تا ۱۷ ساله در طول سال‌های ۹۴ تا ۹۶ در یک روند صعودی قرار گرفته بود. نرخ مشارکتی که در سال ۹۴ معادل ۶/ ۴ درصد بوده، با ۸/ ۰ درصد افزایش در سال ۹۶ به ۴/ ۵ درصد رسید. در حقیقت وادار شدن کودکان به کار، در یک شیب ملایم افزایشی قرار گرفت. از آن طرف، نرخ در جست‌وجوی کار کودکان این گروه سنی، از ۶/ ۱۸ درصد در سال ۹۴ به ۷/ ۱۷ درصد در سال ۹۶ رسید؛ بدین مفهوم که شانس کاریابی کودکان فعال اقتصادی، با افزایش روبه‌رو شده بود.

سهم گروه‌های اقتصادی

از تعداد شاغلان کودک در سال ۹۶، حدود ۳/ ۸۲ درصد آنها پسر و مابقی دختر بوده‌اند. در نتیجه طبق آمارهای رسمی، عمده شاغلان کودک را پسران تشکیل می‌دهند؛ طوری که به ازای هر ۴ پسر کودک در حال کار، تقریبا یک دختر کودک اشتغال دارد.بر اساس استانداردهای سازمان بین‌المللی کار(ILO)، فعالیت اقتصادی «استخراج معدن» و «ساختمان» جزو فعالیت‌های پرخطر محسوب می‌شوند. مطابق گزارش مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار، ۰۳/ ۰ درصد از شاغلان کودک، در صنعت معدن مشغول به‌کار هستند که همگی آنها پسر هستند. بررسی وزارت کار حاکی از این است که تعداد کودکان فعال در صنعت معدن که در سال ۹۴ معادل ۵۵۱ نفر بوده در سال ۹۶ به حدود ۱۴۳ نفر نزول کرده است. اما در صنایع ساختمانی، تعداد قابل‌توجهی از کودکان حضور دارند. برآوردهای سال ۹۶ نشان می‌دهد نزدیک به ۱۳ درصد از کودکان شاغل، در صنعت ساختمان کسب درآمد می‌کنند. این یعنی بیش از ۵۲ هزار کودک، در صنعت ساختمان ایران کار می‌کنند. در حالی‌که در سال ۹۴، تعداد فعالان کودک این صنعت حدود ۵ درصد کمتر بود. محبوب‌ترین فعالیت اقتصادی برای کودکان، «کشاورزی، جنگل‌داری و ماهیگیری» به حساب می‌آید چراکه نزدیک به یک سوم کودکان شاغل، در مشاغل مربوط به کشاورزی، جنگل‌داری یا ماهیگیری فعالیت می‌کنند. جامعه آماری این کودکان در سال ۹۶ به بیش از ۱۲۰ هزار نفر در سطح کشور رسیده است. پس از این گروه اقتصادی، تولید صنعتی یا همان ساخت، دومین گروهی است که بیشترین کودکان کار را جذب کرده است. مطابق گزارش مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار، تعداد فعالان کودک در صنعت، به نزدیک ۸۰ هزار نفر رسیده است که در قیاس با سال ۹۴، بیش از ۲۰ درصد رشد کرده است. نکته قابل‌تامل در داده‌های ارائه‌شده، تعداد قابل‌توجه کودکانی است که مشخص نیست در چه گروه شغلی فعالیت می‌کنند. بر اساس گزارش منتشر شده، در سال ۹۶ بیش از ۱۵۵ هزار کودک مشخص نبوده که در چه گروه شغلی فعالیت داشته‌اند.

مقایسه با دنیا

با توجه به عدم دسترس بودن اطلاعات منتشر شده مربوط به اشتغال گروه سنی ۵ تا ۱۷ سال در ایران، مقایسه ایران با سایر کشورها به سختی صورت می‌گیرد چراکه عمده کودکان شاغل در سایر مناطق جهان، گروه سنی کودکان ۵ تا ۹ ساله هستند که یکسان‌سازی داده‌ها چندان آسان نخواهد بود. با این حال، مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار، با تقسیم کودکان به سه گروه شاغل، مشمول کار کودک و کودکان در کارهای پرخطر، به مقایسه وضعیت کودکان در ایران و جهان پرداخته است.

بررسی آمارها نشان می‌دهد که میزان کودکان شاغل در دنیا در سال ۲۰۱۶، حدود ۲۱۸ میلیون نفر بوده که سهم ۸/ ۱۳ درصدی از کودکان ۵ تا ۱۷ ساله داشته‌اند. این در حالی است که کودکان شاغل ایران، تقریبا معادل ۴ درصد از کودکان جامعه را شامل می‌شوند و از این نظر وضعیت ایران مطلوب است. در دو گروه کودکان مشمول کار کودک و کودکان در کارهای پرخطر نیز ایران نسبت به میانگین جهانی وضعیت بهتری دارد. ایران نسبت به میانگین قاره‌های آمریکا، آسیا و اقیانوسیه، آفریقا، اروپا و آسیای‌مرکزی و کشورهای عربی دارای کودکان کار کمتری است. بدترین وضعیت در جهان مربوط به قاره آفریقا است. در این قاره، تقریبا از هر ۵ کودک، یک کودک به‌عنوان کودک کار شناسایی شده است.