سوال مخاطب نی‌نی‌بان: در هفته 34 بارداری سونو دادم که مشخص شد وزن جنینم ۲۳۰۰بود. می خواستم بدونم نسبت به هفته ۳۴ وزنش خیلی کم نیست؟ تا حالا همه آزمایش ها وسونوگرافی ها سالم بودند. باید از چه مواد غذایی برای وزن گیری جنینم استفاده کنم؟

دکتر سیما قاسم زاده، متخصص زنان و زایمان:

مادر عزیز، جای نگرانی نیست. توصیه من به شما این است که اگر مشکلی ندارید از مواد پروتئینی و قندی ( البته با مشورت پزشک و به اندازه نیاز) مانند ماهیچه استفاده کنید. البته فکر نکنید که پرخوری یا مصرف زیاد این مواد در افزایش وزن جنین تاثیرگذا هستند. بلکه باید مصرف اندازه باشد.

البته باید توجه داشت که پزشکتان با توجه به شرح حالتان خوردن این مواد را تایید کند. همچنین همیشه پزشکتان توصیه می کنند که مادران در ماه های آخر به پهلو به خصوص پهلو سمت چپ بخوابند تا جنین رشد کاملی داشته باشد. دقت شود که معمولاً از هفته هشتم تا حدود هفته بیستم ، قد جنین از بالای سر او تا زیر کفل (نزدیکی باسن) اندازه گیری می شود و و از حدود هفته بیستم به بعد نیز معمولاً قد جنین از بالای سر او تا نوک انگشتان پا محاسبه شده است.

با این حال وزن جنین شما نگران کننده نیست و شما می توانید با رعایت این نکات و مشورت با پزشک معالجتان وزن جنین را افزایش دهید.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
با توجه به وضعیت بدنی مادر یعنی لاغر، طبیعی یا چاق بودن او در ابتدای بارداری و یا قبل از آن میزان افزایش وزن توصیه شده متفاوت است. بطوری که زنان لاغر نیاز به افزایش وزن بیشتر و زنان چاق نیاز به افزایش وزن کمتر دارند.
به طور کلی زنان با نمایه توده بدنی در مدوده لاغر 18-12 کیلوگرم زنان با وزن نرمال 16-11 کیلوگرم و زنان مبتلا به اضافه وزن 11-7 کیلوگرم و زنان چاق 9-6 کیلوگرم می بایستی در طی بارداری وزن اضافه کنند.کل وزن گیری برای خانمهای باردار در دوقلویی 21- 18 کیلوگرم توصیه شده است.
از میزان توصیه شده، باید تا هفته ۲۴ حداقل ۱۱ کیلوگرم افزایش وزن داشته باشند. با مراجعه منظم به کارمند بهداشتی، پزشک یا متخصص تغذیه روند وزن گیری شما پیگیری شده و توضیحات لازم در زمینه اینکه چه مقدار می بایستی وزن اضافه کنید به شما داده خواهد شد.

در چه صورت وزن گیری کمتر از حد مورد انتظار است
۱- چنانچه از هفته ۱۵ بارداری به بعد خانم های باردار چاق کمتر از ۵/۰ کیلوگرم در ماه افزایش وزن داشته باشند.
2- چنانچه از هفته 15 بارداری به بعد خانم های باردار با وزن طبیعی، کمتر از یک کیلوگرم در ماه افزایش وزن داشته باشند.
در مورد خانم هایی که وزن گیری مناسب ندارند لازم است علت کاهش یا افزایش وزن تعیین و وضعیت خانم باردار ارزیابی گردد. این کار با سوال از او، معاینه و یا انجام برخی آزمایشات پاراکلینیکی صورت می پذیرد.
به این افراد اصول تغذیه صحیح و متنوع با تاکید بر مصرف منظم و به موقع مکمل های ویتامین ، آهن و اسید فولیک و استراحت کافی در طول روز توصیه می شود.

علل وزن گیری کمتر از انتظار در زنان باردار
مهم ترین علل و عواملی که سبب وزن گیری نامناسب خانم ها در دوران بارداری می شوند عبارتند از
- دسترسی ناکافی به برخی مواد غذایی
- عادات غذایی نامناسب و پیروی از رژیم های غذایی خاص (لاغری، درمانی و یا خرافات غذایی)
- تهوع و استفراغ دوران بارداری
- ابتلاء به بیماری های زمینه ای یا سابقه ابتلاء به آن (مانند بیماری های قلبی - عروقی، دیابت، عفونت ادراری و …)
- ابتلاء به اختلالات روانی و افسردگی
- مشکلات خانوادگی و نارضایتی از بارداری
- اعتیاد به مواد مخدر، داروهای مخدر و دخانیات
- مصرف زیاد و غیرعادی مواد خوراکی و غیر خوراکی (ویار حاملگی و پیکا)
- مشکلات اقتصادی و درآمد ناکافی خانواده
- حجم زیاد کار روزانه و استراحت ناکافی
- تحرک ناکافی و نداشتن فعالیت بدنی روزانه
- قد کمتر از ۱۵۰ سانتی متر
- سن کمتر از 18 یا بالاتر از 35 سال
- چند قلویی
- سابقه زایمان زودرس (قبل از 37 هفته کامل بارداری) یا سقط
- سابقه تولد نوزاد کم وزن
- فاصله بارداری کمتر از 3 سال تا زایمان قبلی
داشتن رژیم غذایی مغذی و متعادل، کلید افزایش وزن جنین در دوران بارداری است. بهتر است رژیم شما سرشار از میوه ها، سبزیجات، غلات و پروتئین ها باشد.
هنگامی که متوجه می‌شوید باردارید بایستی رژیم غذایی، فعالیت ورزشی و شیوه زندگی خود را در جهت حفظ سلامت جنین تغییر دهید. این خواسته هر مادری است که کودکی سالم داشته باشد و یکی از پارامتر‌هایی که در این بین تعیین کننده است وزن جنین است.

نکات موثر برای افزایش وزن جنین در دوران بارداری
برخی از روش‌های افزایش وزن جنین در دوران بارداری عبارتند از:

۱. داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل
رژیم غذایی مهم‌ترین نقش را در بارداری ایفا می‌کند. برای افزایش وزن جنین، بایستی رژیم غذایی شما شامل میوه‌های تازه، سبزیجات، دانه‌های غلات، گوشت و مرغ باشد.

۲. آجیل و میوه‌های خشک را در رژیم خود قرار دهید
در رژیم غذایی متعادل آجیل و میوه‌های خشک جایگاه ویژه‌ای دارند. شما می‌توانید بادام، برگه زردآلو، انجیر خشک، گردو و سایر آجیل‌ها و میوه‌های خشک را مصرف کنید. البته همواره تعادل را در خوردن مواد غذایی رعایت کنید.

۳. مولتی ویتامین‌های بارداری
برای اطمینان از رشد و تکامل جنین، مولتی ویتامین‌های دوران بارداری بهترین گزینه اند. مصرف این مکمل‌ها همچنین باعث افزایش وزن جنین می‌شود. این ویتامین‌ها بایستی به صورت منظم در دوران بارداری مصرف شوند.

۴. هیدراته بودن
در دوران بارداری آب و مایعات به میزان کافی بخورید تا از کم آبی بدن جلوگیری شود. کمبود آب در بارداری ممکن است عوارض جدی در پی داشته باشد. نوشیدن آب میوه ها، آب سبزیجات، شیر، دوغ یا آب برای هیدراته نگه داشتن بدن بسیار مناسب است.

۵. استراحت کافی
داشتن استراحت کافی برای زنان باردار بسیار ضروری است. فشار بیش از حد و غیر ضروری بر رشد و تکامل جنین تاثیر می‌گذارد. بایستی حداقل هشت ساعت خواب شبانه داشته باشید تا سطح انرژی خود را حفظ کنید.

۶. آرامش و مثبت اندیشی
حفظ سلامت جسمی در دوران بارداری به تنهایی کافی نیست، بلکه بایستی به سلامت روانی خود نیز توجه داشته باشید. هر نوع استرس و اضطراب می‌تواند بر سلامت شما و جنین تأثیر بگذارد.
هیجانات عاطفی شدید ممکن است منجر به خوردن بیش از حد، کم خوری یا خوردن غذا‌های نامناسب شود، و این می‌تواند سلامت جنین را تحت تاثیر قرار دهد.

۷. ارزیابی پزشکی
اگر افزایش وزن جنین از نظر پزشک مطلوب نباشد، او شما را راهنمایی می‌کند. ممکن است به شما بگوید مکمل‌های خاصی مصرف کنید و یا تغییراتی در رژیم غذایی خود دهید.
نکات یاد شده در بالا می‌تواند موجب افزایش وزن جنین در دوران بارداری شود. با این حال، توصیه می‌شود که بدون مشورت با پزشک متخصص هیچ اقدام خودسرانه‌ای انجام ندهید.

رژیم غذایی افزایش وزن جنین
مصرف مواد غذایی زیر موجب افزایش وزن جنین می‌شوند.
- سیب زمینی شیرین: سیب زمینی شیرین سرشار از فیبر، پتاسیم، ویتامین C، ویتامین B۶، آهن، مس و بتا کاروتن است. بتا کاروتن (آنتی اکسیدان) موجود در سیب زمینی شیرین در بدن تبدیل به ویتامین A می‌شود. ویتامین A برای پوست، استخوان‌ها و چشم‌های جنین ضروری است.
خوردن سیب زمینی شیرین میزان ذخیره آهن در بدن را افزایش می‌دهد. سیب زمینی شیرین را می‌توان به شکل پخته شده، کبابی، بخارپز و یا نیمه سرخ شده مصرف کرد.
- عدس و لوبیا: عدس و لوبیا دارای آهن و پروتئین هستند. این مواد غذایی فیبر، فولات و کلسیم مورد نیاز بدن را تامین می‌کنند. اگر گیاهخوار هستید، لوبیا به شما مواد معدنی را می‌دهد که در گوشت و مرغ یافت می‌شود.
لوبیا سرشار از روی است و موجب کاهش خطرات ناشی از زایمان طولانی مدت، تولد نوزاد با وزن کم یا زایمان زودرس می‌شود.
- آب پرتقال: روز خود را با یک لیوان آب پرتقال تازه شروع کنید و میزان ویتامین C، پتاسیم و فولات بدن خود را افزایش دهید. فولات و اسید فولیک در بارداری نقش بسیار مهمی دارند. با تامین نیاز روزانه بدن از این مواد مغذی، می‌توانید احتمال ابتلا به برخی از نقایص مادرزادی در جنین را کاهش دهید.
آب پرتقال به حفظ سلامتی، متابولیسم و عملکرد عضلانی شما کمک می‌کند.
- ماست: کلسیم، پروتئین، ویتامین B، روی و دیگر مواد مغذی سازنده استخوان، همه در ماست جمع شده است.
یک زن باردار روزانه به ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز دارد و ماست می‌تواند این نیاز را برطرف کند. به غیر از حفظ سلامت استخوان‌ها و دندان ها، کافی بودن کلسیم در بدن باعث کاهش خطر زایمان زودرس یا تولد نوزادان با وزن کم می‌شود.
- سبزیجات برگ سبز: سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج ، کلم بروکلی و مارچوبه سرشار از مواد مغذی ضروری و آنتی اکسیدان هستند. سبزیجات برگ سبز برای سلامت زنان باردار و جنین در حال رشدشان بسیار مفید و ضروری اند.
شما می‌توانید دوز روزانه کلسیم، پتاسیم، ویتامین A، اسید فولیک و فیبر را با خوردن سبزیجات برگ سبز دریافت کنید.
- ماهی سالمون: ماهی سالمون یکی از بهترین منابع اسید چرب امگا ۳ و پروتئین است. اسید چرب امگا ۳ برای رشد جنین بسیار مفید است و به رشد مغز و چشم‌ها کمک می‌کند. همچنین پروتئین مورد نیاز مادر را تامین می‌کند.
مصرف ماهی سالمون برای زنان باردار ایمن است، زیرا سطح جیوه آن بسیار پایین است.
- مصرف کره بادام زمینی که سرشار از فولات، منیزیم، ویتامین E و ویتامین B3است توصیه می شود.
- مصرف روغن زیتون، روغن نارگیل، روغن بادام زمینی توصیه می شود.

توصیه‌های لازم برای افزایش وزن جنین در رحم
- عدم مصرف الکل و ترک سیگار؛ اثرات سیگار کشیدن در دوران بارداری بر رشد جنین بسیار مخرب و جبران ناپذیر خواهد بود.
- محدود کردن مصرف کافئین
- اجتناب از مصرف غذا‌های سرخ شده، شیرین و پر چرب

روش‌های اندازه گیری وزن جنین
بیشتر زنان باردار اولین سونوگرافی خود را در سه ماهه اول بارداری انجام می‌دهند. رادیولوژیست با اندازه گیری‌های مختلف از روی تصویر اندام جنین، رشد و نمو او را بررسی می‌کند. برخی از اندازه گیری‌هایی که رادیولوژیست انجام می‌دهد به شرح زیر است:
- FL یا طول Femur
- HC یا دور سر
- AC یا دور شکم
- OFD یا قطر Occipitofrontal
- BPD یا قطر Biparietal
- طول HL یا Humerus
با پارامتر‌های یاد شده، رادیولوژیست وزن جنین و سن بارداری را تعیین می‌کند. همچنین در مورد EDD یا تاریخ تخمینی زایمان نیز، شما را مطلع خواهد کرد. اندازه گیری‌های انجام شده توسط پزشک ممکن است دقیق نباشد، اما به پزشک کمک می‌کند تا سلامت و رشد مطلوب جنین را تشخیص دهد.