نقد فیلم Eyes Wide Shut: پیوند سست دو نام

فیلم Eyes Wide Shut به کارگردانی استنلی کوبریک Stanley Kubrick و هنرمندی زوج هنری آن دوره یعنی نیکول کیدمن Nicole Kidman و تام کروز Tom Cruise داستان مردی است که پس از اعتراف همسرش مبنی بر فکر خیانت، تصمیم به انتقام می‌گیرد و در این مسیر درگیر جریانی می‌شود که پیشتر برای او ناشناخته بوده است. در ادامه با نقد فیلم Eyes Wide Shut نت نوشت همراه باشید.

نقد فیلم Eyes Wide Shut

در ابتدای نقد فیلم Eyes Wide Shut باید گفت که فیلم حول محور موضوع زناشویی و زندگی مشترک و مسائل مربوط به آن می‌گذرد و کوبریک در آخرین ساخته‌‌ی خود این موضوع مهم را به چالش کشیده است. و برای این امر خانواده‌ای را محور داستانش قرار داده که چندسالی از ازدواجشان گذشته و صاحب فرزند هستند و به ظاهر روابط و شرایط زندگیشان بسیار خوب است. به لحاظ اقتصادی، مرد خانواده پزشک است و شرایط خوبی دارد.

این امر خود را در خانه و پوششان و سبک زندگیشان نشان می‌دهد. روابط این زوج نیز در ابتدا به ظاهر خوب و صمیمی است. اما در ادامه می‌بینیم که چنین نیست که در ادامه نقد فیلم Eyes Wide Shut به آن خواهیم پرداخت.

بیشتر بخوانید: فیلم Eyes Wide Shut چشمان کاملا بسته اثر استنلی کوبریک

پوستر فیلم Eyes Wide Shut یا چشمان کاملا بسته

سیمون دوبووار در کتاب جنس دوم می‌نویسد:

زناکاری نمی‌تواند محو شود مگر با ازدواج. زیرا هدف از ازدواج، نوعی مصونیت بخشیدن به مرد در قبال همسر خود او است: اما زن‌های دیگر در نظر او کشش‌های سرگیجه آور خود را حفظ می‌کنند؛ آن وقت مرد به آن‌ها روی می‌آورد. زن‌ها هم همدستی پیشه می‌کنند. زیرا بر ضد نظمی که قصد دارد تمام سلاح هایشان را از آن‌ها بگیرد سر به طغیان بر می‌دارند.

همانطور که از نوشته‌‌ی بالا برمی‌آید گویی چکیده مفهوم فیلم در این پاراگراف بیان شده و نگارنده در نقد فیلم Eyes Wide Shut بیشتر از این جنبه به اثر نگاه کرده است. این مفهوم خود را در سکانس مهمانی اولیه‌‌ی فیلم، به خوبی خود را هم در بیل (Tom Cruise ) و هم آلیس (Nicole Kidman) نشان می‌دهد.

در مورد بیل پلان هایی از زاویه دید آلیس نشان می‌دهند که دو دختر در حال دلبری کردن از او هستند و می‌خواهند او را اغوا کنند و آنچنان که پیداست بیل هم پا سست می‌کند اما با توجه به فراخوانده شدنش توسط صاحب خانه، این امر میسر نمی‌شود.

بیشتر بخوانید: برداشتی از فیلم THE SHINING ساخته استنلی کوبریک

فیلم حول محور موضوع زناشویی و زندگی مشترک و مسائل مربوط به آن می‌گذرد و کوبریک در آخرین ساخته‌‌ی خود این موضوع مهم را به چالش کشیده است.

اما همین سکانس تمایل بیل به دیگر زنان را نشان می‌دهد و منطبق بر رفتاریست که در ادامه می‌کند و این همان کشش زنان دیگر در مرد متاهل می‌باشد که در مطلب بالا گفته شده است.

در ادامه نقد فیلم Eyes Wide Shut و با توجه به توضیح بالا، اگر سکانس رقصیدن آلیس با مرد غریبه را به خاطر بیاوریم، مرد برای اغفال آلیس دیالوگی به او میگود مبنی بر این مفهوم که زنان به این خاطر ازدواج میکنند که بتوانند با دیگر مردان نیز ارتباط داشته باشند.

همان طور که میبینیم این دیالوگ عینا به مانند ازدواج به عنوان راهی برای مصونیت زناکاری می‌باشد. گرچه این امر در فیلم هیچگاه رخ نمی‌دهد.

در ادامه‌‌ی همین بحث در کتاب جنس دوم نشوته سیمون دوبووار بیان می‌کند.

ایجاد میل و هوس در مرد بیگانه، در حکم اهانت به شوهر و اجتماع است. اما گذشته از این، زن غالبا خود را همدست این تقدیر می‌کند؛ فقط از طریق دروغ و زناکاری می‌تواند ثابت کند چیزی متعلق به کسی نیست و به تکذیب ادعاهای جنس نر می‌پردازد. از این رو است که حس حسادت مرد چنین به سرعت بیدار می‌شود.

بیشتر بخوانید: استنلی کوبریک: مروری بر آثار و زندگی کارگردان

و اما یکی از مهم ترین نکته‌ها در نقد فیلم Eyes Wide Shut پرداخت به سکانس معروف بالماسکه است. مراسمی که در طی آن مردان با لباس‌های فاخر کلاسیک و ماسکی بر صورت، با زنان نزدیکی می‌کنند. این سکانس پیام فیلم را در خود جای داده است که مردان، خیانت و زشت کاری‌های زناشویی خود را در پشت ماسکی زیبا و در پوششی با وقار پنهان می‌کنند.

و اما در نقد فیلم Eyes Wide Shut با توجه به گفته‌‌ی بالا باید اشاره داشت که داستان اصلی و نیروی محرکه از زمانی شروع میشود که در سکانس کلیدی و مهم فیلم، آلیس به بیل اعتراف می‌کند در سفری که با یکدیگر داشته امد، فکر خیانت با مرد دیگری به ذهنش خطور کرده است اما این اتفاق هرگز رخ نداده است.

همین اعتراف باعث می‌شود بیل چنان بهم بریزد که از هر فرصتی برای خیانت استفاده کند با اینکه در واقع خیانتی هم صورت نگرفته است اما انگار تصور خیانت، دست کمی از عمل کردن به آن ندارد. با توجه به تصویرهای ذهنی بیل که هر از گاه به سراغش می‌آیند، در می‌یابیم که او نتوانسته با این موضوع کنار بیاید.

شدت پیشروی این تصاویر ذهنی متناسب هستند با شدت روند خطرناکی که بیل طی میکند. توجه به این نکته در نقد Eyes Wide Shut دارای اهمیت است که این اعتراف در اتاق خواب اتفاق می‌افتد. همچنین از فانتزی‌های خیانت پرده بر می‌داد.

همان طور که می‌دانیم اتاق خواب علاوه بر ویژگی اروتیک‌اش به عنوان محرم ترین مکان خانه‌‌ی یک زوج می‌باشد چرا که خصوصی ترین رفتار یک زوج در این بخش اتفاق می‌افتد. بنابراین بستر خوبیست برای فیلمی که محوریت موضعش زناشویی است. بیشتر سکانس‌های دونفره‌‌ی بیل و آلیس در اتاق خواب نیز اتفاق می‌افتند.

بیل (Tom Cruise ) آلیس (Nicole Kidman) در کنار استنلی کوبریک

و اما یکی از مهم ترین نکته‌ها در نقد فیلم Eyes Wide Shut پرداخت به سکانس معروف بالماسکه است. مراسمی که در طی آن مردان با لباس‌های فاخر کلاسیک و ماسکی بر صورت، با زنان نزدیکی می‌کنند. این سکانس پیام فیلم را در خود جای داده است که مردان، خیانت و زشت کاری‌های زناشویی خود را در پشت ماسکی زیبا و در پوششی با وقار پنهان می‌کنند.

حتا وجود نقاب روی بالش بیل در سکانس‌های پایانی، بیان همین نقش بازی کردن کوتاه مدتش در زندگیست. تخت در اینجا به عنوان بستر زندگی زناشویی است. این سبک پوشش در مقابل عریانی زنان ماسک دار قرار می‌گیرد. همچنین مراسم آیین گونه‌ای که هر یک از این زنان را به نزدیکی با مردان می‌کشاند، به نوعی بیان همان مراسم آیینی است که زن به تمامی در اختیار مرد قرار میگیرد.

این مراسم می‌تواند خود را به شکل‌های مختلف که یکی از آنها ازدواج است نشان دهد. این سکانس مهم و معروف علاوه بر آنکه مردمان جامعه، زشت کاری خیانت خویش را در قالب نقاب و پوشش نشان می‌دهد، به استفاده ابزاری از زنان نیز اشاره می‌کند.

در انتهای نقد فیلم Eyes Wide Shut شاید بد نباشد به این نکته اشاره شود که این فیلم به مثابه الگویی برای فیلم سازان ایرانی در مورد داستان‌های زناشویی قرار گرفته است. که گاه با الهام‌های حرفه‌ای و یا تقلیدهای خام دستانه خود را در سینمای ایران نشان داده است.

در نقد فیلم Eyes Wide Shut توجه به این نکته ضروری است که گرچه فیلم درباره‌‌ی خیانت در زندگی زناشویی است اما این پیوند را پیوندی محکم می‌پندارد. ادعای این امر را میتوان در سکانس بیان کابوس آلیس جستجو کرد.

کابوس وی دقیقا تجربه‌‌ی مهمانی بالماسکه‌ای است که بیل پیشتر در همان شب تجربه‌اش کرده بود و برای او هم نیز تبدیل به کابوس نه در عالم خواب که بلکه در عالم بیداری شده است. این همانی کابوس که تجربه دردناک هر دو می‌باشد، به خوبی پیوند ذهنی و جسمی این زوج را می‌رساند.

شخصیت این دو نیز بیانگر اهمیت پیوندشان می‌باشد. چرا که برای هر دو بستر خیانت مهیا می‌شود و این دو تا مرز این عمل می‌روند اما منصرف می‌شوند و برایشان صرفا به عنوان یک کنجکاوی است و نه بیشتر. البته که همین کنجکاوی هم همان طور که در فیلم می‌بینیم بدون عواقب نیست.

نکته‌ای که در نقد فیلم Eyes Wide Shut می‌توان به آن اشاره کرد، فیلمبرداری و حرکت دوربین است. دوربین کوبریک از ابتدا تا انتها به مثابه چشم مخاطب رفتار می‌کند و با استفاده از ترفند دوربین تعقیب کننده، مخاطب را همراه با شخصیت‌های داستان می‌کند. نماها اصولا بلند هستند و کم تر کات می‌خورند تا این یکدستی و همراهی روان تر به نظر برسد.

همچنین اندازه نماها عموما کلوز آپو مدیوم شات هستند که مخاطب با شخصیت‌ها نزدیکی و همراهی بیشتری احساس می‌کند. همچنین این تمهید حس تعقیب شدگی که بیل پس از سکانس بالماسکه دارد را نیز تقویت می‌بخشد. هنرمندی دیگر کوبریک در استفاده از دوربین بدون کمترین کات و برداشت نماهای بلند، ایجاد چندین نما با اندازه‌های متفاوت کلوزآپ تا لانگ شات می‌باشد.

هنرنمایی Nicole Kidman در فیلم Eyes Wide Shut چشمان کاملا بسته اثر استنلی کوبریک

در انتهای نقد فیلم Eyes Wide Shut شاید بد نباشد به این نکته اشاره شود که این فیلم به مثابه الگویی برای فیلم سازان ایرانی در مورد داستان‌های زناشویی قرار گرفته است. که گاه با الهام‌های حرفه‌ای و یا تقلیدهای خام دستانه خود را در سینمای ایران نشان داده است.

به عنوان مثال سکانس کمک کردن آلیس به دخترش در تکالیف و نگاه بیل به این صحنه، دکوپاژ آشنایی در فیلم‌های ایرانی می‌باشد. این تقلید گاه تا جایی پیش رفته که موسیقی فیلم نیز بر آنونس‌های برخی فیلم‌های ایرانی نشسته است

پی نوشت: عنوان برگرفته از بخشی از شعر فتح باغ سروده فروغ فرخزاد

شاید این مطالب هم خواندنی باشد:

استنلی کوبریک: مروری بر آثار و زندگی کارگردان

فیلم کوپال از کاظم ملایی؛ احمد بی یال و کوپال

فیلم First They Killed My Father ساخته‌ی آنجلینا جولی