گزارش دانشجو به مناسبت سالروز آزادسازی مهران؛ از عملیات ظفرمند رزمندگان تا تصاویر کمتر دیده شده از لحظه آزادی شهر + فیلم

عملیات والفجر ۳ در ساعت ۱۱ شب ۷ مردادماه سال ۱۳۶۲ با رمز مقدس (یاالله، یاالله، یاالله) در جبهه غرب واقع در منطقه عمومی مهران با هدف کلی تأمین امنیت شهر مهران توسط ۳۲ گردان پیاده، زرهی و مکانیزه و چهار گردان توپخانه رزمندگان اسلام آغاز و به مدت دو هفته انجام شد.
این در حالی بود که ارتش بعث عراق پس از شکست در عملیات بیت‌المقدس و عقب‌نشینی سراسری خود، ارتفاعات مهم و سرکوب مرزی را در اختیار داشت و به این ترتیب چند شهر مرزی همچون مهران زیر دید و تیر دشمن بود.
ارتش عراق با استقرار نیرو‌های خودی روی ارتفاعات مرزی مهران، علاوه بر ایجاد تسلط بر این شهر، موفق شده بود با نیروی کمتری از منطقه بدره پدافند کند. حال آن که عقب راندن دشمن از روی ارتفاعات مرزی، پدافند در دشت را به او تحمیل می‌کرد و در نتیجه نیروی بیشتری زمین‌گیر می‌شد.

اهداف عملیات
بر همین اساس، طرح تأمین شهر مرزی مهران به عنوان دومین عملیات محدود در شرایط جدید در دستور کار قرار فرماندهی جنگ جمهوری اسلامی ایران گرفت.
عملیات والفجر۳ با اهداف عمده زیر صورت گرفت:
- آزادسازی شهر مهران از زیر دید و تیر دشمن.
- ایجاد سهولت در برقراری ارتباط شهر‌های دهلران به مهران و نیز ایلام به مهران.
- تحمیل خطوط پدافند به دشمن و کشاندن او از ارتفاعات به دشت.

موقعیت منطقه
در منطقه دشت مهران، دو رشته ارتفاعات وجود دارد: در شمال، ارتفاعات زالوآب و کانی‌سخت و نمه‌کلان‌بو واقع است که قسمت عمده آن در خاک ایران قرار دارد. در جنوب نیز ارتفاعات قلاویزان واقع است که مرز ایران و عراق را مشخص می‌سازد. بین دو ارتفاع یاد شده، دشت مهران و دشت ورمهراز و زرباطیه عراق قرار دارد.
در قسمتی از ارتفاعات زالوآب و کانی سخت، مرز مشترک ایران و عراق است که در سمت غربی آن، ارتفاعات نمه‌کلان‌بو با قله‌هایی بیش از ۲۰۰ متر و کمتر از ۴۰۰ متر ارتفاع واقع است. همچنین، ارتفاعات زالوآب که دارای تپه‌هایی به ارتفاع ۳۴۰، ۳۲۵، ۳۴۳ و ۳۱۰ می‌باشد، در سمت شرق نمه‌کلان‌بو قرار دارد و مهم‌ترین قله آن معروف به کله‌قندی دارای ۳۶۳ متر ارتفاع است.
تنگه کناپنجم در امتداد جاده مهران به ایلام و در شمال شرقی مهران واقع است که به منزله گلوگاه ورود به دشت مهران از طرف ایلام، محسوب می‌شود و ارتفاعات کله قندی بر این تنگه تسلط کامل دارد.

شرح عملیات
در محور شمالی عملیات، ارتفاعات نمه‌کلان‌بو به غیر از ارتفاع ۲۷۰ معروف به کله قندی تصرف و تأمین شد و ارتفاعات زالوآب به همراه ارتفاع ۲۷۰ به محاصره درآمد. در محور میانی (دشت مهران)، رزمندگان خودی با پشت سر گذاردن جاده مهران به ایلام، از پاسگاه دوراجی تا فرخ آباد را تأمین کردند.
در محور جنوبی، به رغم موفقیت‌های چشمگیر اولیه، از آن جا که فرصت لازم برای احداث خاکریز از یال قلاویزان به سمت فیروزآباد و از آن جا به فرخ آباد به دست نیامد، تصرف اهداف این محور در مرحله اول عملیات کامل نگردید؛ لیکن در مرحله بعد این نقیصه مرتفع شد.
به این ترتیب، تنها محوری که تصرف اهداف موجود در آن ناتمام مانده بود، محور شمالی بود که نیرو‌های دشمن که در ارتفاعات زالوآب و کله قندی در محاصره بودند، ۱۱ شبانه روز مقاومت کردند، دشمن تلاش فراوانی می‌کرد تا به هر نحو ممکن این ارتفاعات به ویژه کله قندی را از محاصره خارج کند.
مضاف به اینکه می‌کوشید خط پدافندی رزمندگان اسلام را در دوراجی شکسته و سپس با جناح چپ خود الحاق کند. اگرچه نیرو‌های خودی با مقاومت بسیار تلاش دشمن را در دوراجی و نمه‌کلان‌بو خنثی کردند، لیکن نیرو‌های عراقی همچنان در ارتفاعات زالوآب و کله قندی مستقر بودند که نهایتً در سحرگاه روز ۱۸مرداد ماه، سردارشهید حاج ابراهیم همت فرمانده وقت لشکر ۲۷ محمد رسول الله (ص) با یک گردان وارد عمل شد و مقاومت نیرو‌های عراقی مستقر درارتفاع مذکور را درهم شکست.
بازپس گیری ارتفاعات و عوارض حساس زالوآب که به این وسیله دید دشمن نسبت به تنگه کنجاپنجم، حوالی سد کناپنجم و دشت مهران کور گردید. آزادسازی ارتفاعات «نمه‌کلان‌بو» و قسمتی از ارتفاعات قلاویزان که دشمن را از تسلط کامل بر شهر مهران محروم کرد و متقابلاً شهر بدره و عقبه دشمن به زیر دید قوای جمهوری اسلامی در می‌آمد.

سازمان رزم خودی
فرماندهی عملیات را قرارگاه نجف اشرف برعهده داشت و یگان‌های تحت امر این قرارگاه نیز عبارت بودند از:
الف) سپاه پاسداران (لشکر ۴۱ ثارالله با استعداد ۶ گردان، لشکر ۵ نر با استعداد ۷ گردان پیاده، لشکر ۲۷ محمد رسول الله (ص) با استعداد ۱ گردان پیاده، لشکر ۱۷ علی ابن ابیطالب (ع) با استعداد ۳ گردان پیاده، تیپ مستقل ۲۱ امام رضا (ع) با استعداد ۵ گردان پیاده، تیپ مستقل ۱۱ امیرالمؤمنین (ع) با استعداد ۲ گردان پیاده، تیپ مستقل ۵ رمضان با استعداد ۱ گردان تانک و ۱ گردان مکانیزه)؛ ب) ارتش جمهوری اسلامی (تیپ ۴ زرهی از لشکر ۲۱ حمزه، تیپ ۴۰ سراب (پیاده)، تیپ ۸۴ خرم آباد با استعداد دو گروهان پیاده + یک گروهان تانک). همچنین در عملیات توپخانه نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران نیز نیرو‌های سپاه با ۴ آتشبار و نیرو‌های ارتش با ۹ آتشبار رزمندگان اسلام را حمایت عملیاتی کردند.

نقش هوانیروز درعملیات
در این عملیات علاوه بر یگان‌هایی که به آن‌ها اشاره شده است هوانیروز و گروه‌های توپخانه از نیروی زمینی ارتش و خلبانان شجاع نیروی هوایی نقش بسیار مؤثری را جهت نیل به پیروزی ایفا کردند. برابر امریه ابلاغی ستاد هوانیروز به پایگاه‌های رزمی کرمانشاه و مسجد سلیمان مبنی بر پشتیبانی از یگان‌های رزمی قرارگاه مشترک نجف درعملیات والفجر ۳ در منطقه مهران، پایگاه رزمی کرمانشاه با ۱۷ فروند از انواع بالگرد و پایگاه رزمی مسجد سلیمان با ۱۳ فروند انواع بالگرد در این عملیات شرکت داشتند.
هوانیروز با تشکیل ۲ قرارگاه تاکتیکی به ترتیب در منطقه صالح آباد و چنگوله در جنوب و جنوب شرق ایلام، نیرو‌ها و تجهیزات خود را مستقر نمود. پس از آغاز عملیات پرواز‌های تاکتیکی هوانیروز بنا به درخواست نیرو‌های زمینی با اعزام تیم آتش به منظور درهم شکستن مقاومت سرسختانه دشمن و دفع پاتک‌ها و انهدام ادوات زرهی دشمن شروع گردید.
تیم‌های هلی‌برن (اعزام سریع هوایی با بالگرد) و تخلیه مجروح و تدارکات با انجام عملیات متحرک هوایی، نیرو‌های رزمنده را در سریع‌ترین زمان ممکن به منطقه جلو جبهه انتقال می‌دادند و در برگشت مجروحین را به بیمارستان‌های پشت خط منتقل می‌کردند. در این عملیات هوانیروز موفق گردید در پشتیبانی از نیرو‌های زمینی، در مجموع با انجام ۴۵۲ ساعت پرواز، ۹۰۰ نفر از رزمندگان را به منطقه نبرد هلی برن کند و ۷۱۵ رزمنده مجروح را به بیمارستان‌های منطقه منتقل نماید. همچنین ۲۵ تن بار شامل مهمات و سایر اقلام مورد نیاز رزمندگان نیز به وسیله هوانیروز به منطقه نبرد حمل گردید.

نجات خلبان جنگنده نیروی هوایی کشورمان
از موارد به یاد ماندنی در این عملیات، نجات یکی از خلبانان قهرمان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران بود. این خلبان درحین اجرای عملیات و بمباران نیرو‌های دشمن مورد اصابت پدافند هوایی نیرو‌های عراق قرار گرفت و در جنوب شهر مهران مجبور به پرش از هواپیما و فرود باچتر نجات شد. در حین پایین آمدن خلبان به سمت زمین، نیرو‌های عراقی از راه زمین به سرعت به سمت خلبان شروع به حرکت نمودند تا بتوانند خلبان را اسیر نمایند. در این هنگام بالگرد هوانیروز در یک عملیات برق آسا بلافاصله به سمت خلبان پرواز نمود و قبل از رسیدن نیرو‌های دشمن به منطقه وی را نجات داد و نیرو‌های دشمن سرخورده به عقب برگشتند.

نتایج عملیات
آزادسازی دو جاده ایلام، مهران، دهلران، آزادسازی ارتفاعات زالوآب و نمه کلان بو، آزادسازی دشت مهران، برقراری ارتباط جبهه‌های میانی و جنوبی از طریق دو جاده نام برده شده در بالا، کشته و زخمی شدن بیش از۱۰ هزار تن از نیرو‌های دشمن، به اسارت درآمدن ۵۰۹ تن از نیرو‌های دشمن، ساقط شدن ۶ هلی کوپتر دشمن، انهدام بیش از ۲۰۰ تانک و نفربر، انهدام بیش از ۲۰۰ خودرو حامل نفرات و یا مهمات، انهدام بیش از ۲۰ انبار مهمات، انهدام بیش از ۱۰۰ خودرو حامل نفرات و یا مهمات، انهدام بیش از ۲۰ انبار مهمات. همچنین در عملیات والفجر۳ رزمندگان اسلام به طور کامل به اهداف مدنظر رسیدند و در کارنامه هشت ساله جنگ این عملیات غرور آفرین ۱۰۰ درصد از سوی کارشناسان دفاع و دوران مقدس عملیاتی موفق به حساب می‌آید.