خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: در سال‌های اخیر که بسیاری از مردم به سمت درمان از طریق گیاهان دارویی و طب سنی روی آورده‌اند، کارگاه‌های خانگی فرآوری محصولات گیاهان دارویی و عرقیجات مختلف نیز افزایش یافته است.

شاید از جنبه‌ای بتوان نگاه مثبتی به این موضوع داشت چرا که هم نشان از توسعه مشاغل خانگی داشته و هم از منظری دیگر گرایش مردم جامعه به سمت طب سنتی و کاهش مصرف داروهای شیمیایی را نشان می‌دهد.

اما اگر از بعدی دیگر به موضوع نگاه کنیم شاید دغدغه‌های متعددی ذهنمان را به خود مشغول کند از جمله اینکه تأمین مواد اولیه این همه کارگاه‌های خانگی فراوری محصولات گیاهی و عرقیجات که همان گیاه دارویی است، چگونه فراهم می‌شود؟

آیا کسانی که برای برداشت گیاه دارویی به دل کوه و دشت می‌زنند آموزش لازم را دیده‌اند و اصولاً برداشت بی رویه گیاه دارویی منجر به آسیب دیدن پوشش گیاهی منطقه و کمیاب شدن برخی گونه‌های گیاهان دارویی نخواهد شد؟

آیا این برداشت‌های بی رویه شرایطی را فراهم نخواهد کرد که در سال‌های نه چندان دور با کمیاب شدن زیره، انغوزه، آویشن و بسیاری از گونه‌های دیگر گیاه دارویی رو به رو شویم؟

سرمایه‌ای که غیر اصولی برداشت می‌شود

در یک روز تعطیل سری به روستاهای اطراف شهر بیرجند می‌زنیم، کودکانی را می‌بینیم که ایام فراغت را غنیمت شمرده و صبح با رفتن به کوه و دشت گیاهان دارویی را جمع آوری کرده و به مردمی که برای تفریح به آنجا آمده‌اند، می‌فروشند.

بهجت علی آبادی یکی از اهالی روستایی در این زمینه با اشاره به اینکه کار هر روز بچه‌های روستا است، گفت: برخی از آنان حجم انبوهی از گیاهان دارویی را از دشت و کوه می‌کنند و نه تنها به مهمانان روستا می‌فروشند بلکه حتی تعدادی از آنان در داخل شهر بیرجند هم این گیاهان را به فروش می‌رسانند.

وقتی از او می‌پرسیم آیا گیاهی یا گلی بوده که در گذشته در روستای شما وجود داشته باشد ولی الان اثری از آن در باغ‌ها و دشت‌ها نباشد، برای لحظاتی اندیشید و بیان کرد: بله در سال‌های قبل سنبل در اسفند و فروردین بسیار یافت می‌شد ولی در طول یکی – دو سال قبل خبری از آن نیست.

علی آبادی لبخندی می‌زند و ادامه می‌دهد که از بس بچه‌ها سنبل را از ریشه کندند و برای فروش سفره هفت سین در شهر فروختند تخم گل هم نایاب شد.

وقتی کندن گیاه دارویی سرگرمی کودکان روستا می‌شود

او در پاسخ به این سؤال که آیا سرنوشتی که برای گل سنبل در روستای شما رخ داد امکان ندارد به صورت مشابه برای این گیاهان دارویی هم به وجود آید، بیان کرد: خشکسالی کشاورزی را از بین برده و دامداری هم کم است و بچه‌های روستا برای اشتغال و حتی سرگرمی خود در تابستان مجبورند این کار را انجام دهند.

عبدالرضا رضایی مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان‌جنوبی نیز در این زمینه به خبرنگار مهر اظهار کرد: برداشت از عرصه‌های منابع طبیعی باید به صورت منطقی و معقول صورت گیرد و برداشت گیاهان دارویی نیز از این قاعده مستثنی نیست.

وی با اشاره به اینکه کاشت گیاهان دارویی به علت مصرف کم آب همواره در خراسان‌جنوبی مورد توجه بوده است، بیان کرد: از طرف دیگر به علت سازگاری برخی گیاهان دارویی با شرایط اقلیمی استان ما کشت آن توجیه فنی و اقتصادی دارد.

مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان‌جنوبی با اشاره به طرح ملی گیاهان دارویی در جهاد کشاورزی ادامه داد: به عنوان مثال کشت خارشتر و زیره سبز در استان ما همواره مورد توجه بوده و در مورد خارشتر در دو- سه سال اخیر توجه ویژه‌ای به آن شده است.

برداشت گیاهان دارویی نباید مانع رشد مجدد گیاه شود

رضایی افزود: بی شک برداشت از منابع طبیعی و به ویژه گیاهان دارویی باید به صورت اصولی، با اجازه نهاد مربوطه صورت گیرد تا رشد و برداشت از گیاه در سنوات مختلف تداوم داشته باشد.

وی گفت: متأسفانه در مورد برخی از گیاهان دارویی چون گیاهی که در اصطلاح محلی «کما» نام دارد مردم آن را از ریشه می‌کنند که این موضوع علاوه بر کاهش این گونه گیاهی، پوشش گیاهی و در نهایت اقلیم را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان‌جنوبی اظهار کرد: حتی اگر گیاهی را از ریشه برداشت نکنیم و تنها برگ آن را جدا می‌کنیم بازهم باید مراقبت‌های لازم برای حفظ گونه گیاهی صورت گیرد.

توسعه کشت گیاهان دارویی گامی برای حفاظت از گونه‌های متعدد

رضایی با اشاره به اینکه کشت گیاه خود نوعی حفاظت از گونه گیاهی از خطر انقراض است که جهاد کشاورزی آن را پیگیری می‌کند، بیان کرد: از جمله طرح‌های کشت گیاهان دارویی در خراسان جنوبی کشت خارشتر، زیره و خاک شیر است که کشت زیره در سه هکتار توسعه پیدا کرده است.

وی یادآور شد: همچنین برای حفظ گیاهان دارویی تولید نشاء انواع گیاهان دارویی برای کشت در فضای باز و گشت گلخانه‌ای برخی از انواع گیاهان دارویی از جمله آلوورا در خراسان‌جنوبی صورت می‌گیرد.

مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان‌جنوبی گفت: همچنین در راستای حفظ انواع گیاهان دارویی برای نشاء گیاهان دارویی یارانه اختصاص می‌دهیم.

برداشت بی رویه محدود کننده قدرت زادآوری گیاه است

محسن پویان، مدیر مرکز تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان‌جنوبی نیز در این زمینه به خبرنگار مهر اظهار کرد: در زمینه رشد گیاهان اصطلاحی با نام قدرت زادآوری داریم که بسیار حائز اهمیت است.

وی با بیان اینکه قدرت زادآوری یک گیاه به میزان موفقیت آن در حفظ نسل آن گونه گفته می‌شود، بیان کرد: در خراسان‌جنوبی چند عامل محدود کننده قدرت زادآوری گیاهان و از جمله گیاهان دارویی داریم که از آن جمله می‌توان به کاهش نزولات جوی اشاره کرد و حتی بارندگی سال جاری نیز برای مراتع کافی نبود.

اگر گیاهی را برداشت می‌کنیم حدأقل یک سوم آن را برای زادآوری مجدد گیاه بگذاریم. مدیر مرکز تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان‌جنوبی گفت: قرار گرفتن در مسیر بادهای ۱۲۰ روزه زابل، چرای بیش از حد دام‌ها در مراتع و مهمتر از همه برداشت بی رویه افراد از دیگر مؤلفه‌های محدود کننده قدرت زادآوری است.

پویان بیان کرد: متأسفانه درباره گیاهان دارویی باارزش چون زیره سیاه بی رویه برداشت می‌شود و ما نیز فرهنگ این موضوع را نداریم که اگر گیاهی را برداشت می‌کنیم حدأقل یک سوم آن را برای زادآوری مجدد گیاه بگذاریم.

وی با اشاره به اینکه در این زمینه سازمان‌های مردم نهاد می‌توانند بسیار مؤثر واقع شوند، ادامه داد: این سازمان‌های مردم نهاد می‌توانند به اقشار مختلف آگاهی در زمینه برداشت درست، منطقی و اصولی بدهند.

گیاهان در معرض آسیب

مدیر مرکز تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان‌جنوبی با بیان اینکه در برداشت از گیاهان دارویی فقط به سودآوری اندیشیده می‌شود، افزود: زیر سیاه، انغوزه یا همان کما، کندل، آویشن کوهی در خطر آسیب هستند.

پویان با اشاره به اینکه فرآوری خانگی محصولات گیاهی موجب افزایش برداشت گیاهان دارویی شده است، بیان کرد: بیش از هر چیز فرهنگ‌سازی در بین مردم نقش اساسی در اصلاح اقدام ناصحیح برداشت بی رویه از گیاهان دارویی دارد و بدون فرهنگ سازی حتی نظارت‌های دستگاه‌های متولی به نتیجه نمی‌رسد.

فراموش نکنیم که گیاهان دارویی در خراسان‌جنوبی یک ظرفیت مهم برای اشتغال و توسعه است و آسیب به هر گونه‌ گیاهی به معنای کاهش استفاده از این ظرفیت بی بدیل است.