گزارشی از نشست ادبیات کودک و تجربه‌های خواندن در عصر دیجیتال

نشست «ادبیات کودک و تجربه‌های خواندن در عصر دیجیتال»، سومین نشست علمی سالانه به یاد توران میرهادی به همت شورای کتاب کودک و پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) در تالار سخن این نهاد برگزار شد.

در ابتدای نشست «ادبیات کودک و تجربه‌های خواندن در عصر دیجیتال»، نوش آفرین انصاری، دبیر شورای کتاب کودک، ضمن تشکر از دکتر شهریاری ریاست ایرانداک با اشاره به «فاصله سازمان‌های مردم‌نهاد و موسسات پژوهشی در ایران» اظهار داشت: «این قبیل نشست‌ها یک راه حل برای این مشکل است.»
دبیر شورای کتاب افزود: «بنا را بر این گذاشتیم که در فاصله بین همایش‌های دوسالانه شورا، این نشست‌ها را به یاد خانم توران میرهادی برگزار کنیم که این نشست، سومین آنهاست.»

دکتر حسین شیخ رضایی عضو شورای کتاب کودک و عضو هیات علمی موسسه حکمت و فلسفه ایران در سخنانی با عنوان «کتاب کودک در عصر دیجیتال» اظهار داشت: «متن، تصویر و جسم کتاب تحت تاثیر عصر دیجیتال است.»

اوبا تفکیک دو تلقی از تکنولوژی گفت: «یک تلقی این است که تکنولوژی یک امر مصنوع و غیرطبیعی است. در این تلقی به تاریخ، فرهنگ و معنای آن توجه نمی‌شود. اما در تلقی دیگر، تکنولوژی یک سیستم اجتماعی و فنی است و نه مصنوعی منفعل.»

این پژوهشگر با تاکید بر تلقی دوم، گفت: «در این تلقی دو سطح از تکنولوژی وجود دارد.‌ سطح قابل صرف نظر و سطح غیر قابل صرف نظر. در سطح نخست، کارهایی انجام می‌شود که بدون تکنولوژی هم قابل انجام است و تکنولوژی ارزش هنری به کار اضافه نمی‌کند و صرفا تسهیل‌کننده است. مثلا زمان را کوتاه می‌کند. اما در سطح دوم، اثر هنری بدون تکنولوژی قابل ایجاد نیست. مثل هنرهای دیجیتالی مشارکتی، کتاب‌های تعاملی و قصه‌گویی تعاملی دیجیتالی.»

شیخ رضایی با اشاره به آینده بازار اظهار داشت: «در این بحث سطح غیرقابل‌صرف نظرها مهم است. کتاب‌های عصر دیجیتال، اصالتشان به میزان فاصله‌ای است که از کتاب‌های چاپی می‌گیرند و این نکته در آینده بازار کتاب تعیین‌کننده خواهد بود و معیار اصالت هنری را عوض خواهد کرد.»

دکتر شیخ رضایی با اشاره به کتابی از الیزا درسان، متخصص کتابداری تحت عنوان «تغییر بنیادین» اظهار داشت: «به اعتقاد این متخصص سه ویژگی در اینترنت وجود دارد که در کتاب‌ها نیز منعکس می‌شوند. این سه عبارتند از متصل بودن، تعاملی بودن و در دسترس بودن.»

به اعتقاد این عضو شورای کتاب کودک، «این سه خصلت سیستم شناختی کودکان را تغییر داده است و در آینده، ترجیح بازار کتاب با این نوع کتاب‌ها خواهد بود.»

دکتر علی رضا ثقه الاسلامی عضو هیات علمی ایرانداک سخنران بعدی نشست «ادبیات کودک و تجربه‌های خواندن در عصر دیجیتال» بود که در سخنانی با عنوان «چه بر سر کتاب می‌آید؟» با استناد به گزارش آینده‌پژوهانه یکی از نهادهای زیرمجموعه انجمن کتابداری امریکا در دانشگاه اوهایو، به واکاوی چهار سناریوی محتمل برای آینده کتاب پرداخت.
او با اشاره به اینکه سناریوها، آینده تحقق نیفتاده را فرض می‌کنند افزود: «سناریوی نخست، سناریوی اجماع نظر است که بر اساس آن کتاب‌های الکترونیک، کتاب‌های چاپی را در خود غرق می‌کنند. سناریوی دوم، حس نوستالژی است. بدین معنی که کتاب‌های چاپی همچنان مورد تقاضا قرار می‌گیرند و کتاب‌های الکترونیکی در حد سرگرمی باقی می‌مانند. سناریوی سوم، شخصی‌سازی کتاب است. یعنی بقایای کتب چاپی در زیست‌بومی به حیات ادامه می‌دهند که تحت سلطه کتاب‌های الکترونیکی هستند و در نهایت سناریوی چهارم، کامیابی کتاب‌های چاپی است. بر این اساس که کتاب‌های الکترونیک و چاپی به همزیستی مسالمت‌آمیز می‌رسند.»

او با بیان اینکه این گزارش در سال ۲۰۱۲ و برای سال ۲۰۲۰ انجام شده است، گفت: «با توجه به یک سال باقی مانده، شما می‌توانید همدلی خود را با یکی از این سناریوها احساس کنید.»

دکتر شهربانو پهلوان سخنران سوم این نشست نیز در بحثی با عنوان «هوش مصنوعی و مسائل اخلاقی» از تاثیر تکنولوژی بر رفتار انسان‌ها و نحوه تعاملات اجتماعی آنان سخن گفت.

او با اشاره به وجود سه نسل از تکنولوژی، گفت: «نسل اول تکنولوژی واسط بین طبیعت و انسان است و خیلی راحت با انسان تعامل دارد. مثل کلاه و عینک و...نسل دوم، تعامل بین انسان و دیگر تکنولوژی‌ها را عهده‌دار است. مثل سوئیچ ماشین. اما نسل سوم تکنولوژی واسط یک تکنولوژی با تکنولوژی دیگر است. در این نسل انسان کم‌رنگ‌تر می شود مانند تلفن‌های همراه، کارت‌های خودپرداز و هوش مصنوعی.»

وی با بیان اینکه «هوش مصنوعی بسته به کارکرد خود می‌تواند یک فرصت و یا یک تهدید باشد» افزود: «امروزه هوش مصنوعی در آموزش کودکان تحول‌آفرین است. اینکه این تحول یک فرصت و یا یک تهدید باشد، بستگی به این دارد که بتواند توانایی‌های فردی و اجتماعی کودکان را بالاتر ببرد یا نه.»

در پایان این نشست چند پرسش از سوی حضار مطرح شد که سخنرانان به آن پاسخ گفتند.