سوال مخاطب نی‌نی‌بان: فرزند شش ماهه ای دارم که این ماه یک رابطه مشکوک داشتم و قرص لونژیل ۱.۵ مصرف کردم. مصرف قرص در دوران شیردهی مانعی ندارد؟ بعد از مصرف قرص بچه ام خیلی بی قرار شده و مدام گریه می کند، ممکن است از عوارض قرص باشد؟ در یک ماه می شود دو مرتبه از قرص لونژیل استفاده کرد؟

پاسخ از دکتر اکبر کوشانفر، متخصص اطفال:

مادر عزیز به طور کلی در مورد مصرف قرص در دوران شیردهی باید بگویم که مادر باید از مصرف قرص های آرامبخش و عصبی تا جایی که امکان دارد پرهیز کند. با این حال مصرف قرص لونژیل باید بگویم که اگر توسط پزشک تجویز شده باشد، عوارضی برای شیرخوار ندارد.

اما با این حال ممکن است واکنش هایی را بروز دهد که توصیه می شود در صورت مشاهده این عوامل مصرف این قرص را قطع کنید و با مشورت پزشک از قرص دیگری برای جلوگیری استفاده کنید.

پاسخ از دکتر فریبا الماسی، استاد دانشگاه، متخصص زنان و زایمان، فلوشیپ لاپاراسکوپی:

مادر عزیز به طور کلی توصیه می شود در دوران شیردهی اگر شیرخوار قبل از 7 ماهگی است و از شیر مادر تغذیه می کند از قرص هایی که فقط حاوی پروژسترون هستند استفاده کنید، نه قرص هایی که هم پروژسترون دارند و هم استروژن، چرا که ممکن است باعث کاهش شیر مادر بشوند. همچنین خانم هایی که شیردهی دارند احتمال بارداری شان نسبت به مادری که پریود منظمی دارد و شیر نمی دهد کمتر است.

همچنین خود شیردهی بهترین روش برای جلوگیری از بارداری است. همچنین باید بگویم که قرص لونژیل به طور قطعی از بروز بارداری جلوگیری نمی کند و احتما ۲ درصد وجود دارد.

برای همین توصیه می شود اگر قصد دارید به طور حتمی از بروز حاملگی جلوگیری کنید از قرص دیگری استفاده کنید که در این مورد می توانید با توجه شرایط و شرح حالتان با پزشک مشورت کنید.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:

اکثر مادران در مورد مصرف دارو در حین شیردهی مضطرب و نگران هستند و ممکن است اطلا‌عات و نظرات متفاوتی را از منابع مختلف از جمله پزشکان، داروسازان، ماماها، همسر، دوستان و همسایه‌ها و یا وسایل ارتباط جمعی دریافت کنند.

حتی چه بسا در مواردی بدون آنکه خود مایل به قطع شیردهی باشند در اثر توصیه‌های نادرست اطرافیان، به این عمل اقدام نمایند.

متأسفانه استفاده از دارو در دوران شیردهی بسیار شایع است اما با راهنمائی درست مادران می توان از بسیاری از تصمیم‌های نابجای آنان جلوگیری کرد.

هر داروئی که مادر شیرده مصرف می‌کند جزیی از آن (حدود یک درصد) وارد شیر می‌شود. مقدار داروئی که از طریق شیر‌مادر به شیرخوار می رسد تحت تأثیر عوامل مختلفی تغییر می کند.

به عنوان مثال مقدار و مدت مصرف دارو بسیار اهمّیِت دارد. استفاده از داروهائی مانند مواد رادیواکتیو که ممنوعیت مصرف دارند ممکن است در مقدار اندک (با دوز کم) و مدت کوتاه مصرف، فقط با قطع کوتاه مدت تغذیه با شیر‌مادر همراه باشند.

جذب و دسترسی از راه دهان نیز بسیار مهم است. داروهائی که از طریق خوراکی قابل جذب نیستند و باید حتماً به مادر تزریق شوند مانند انسولین ، آنتی بیوتیک‌ها و ... اگرچه ممکن است در شیر‌مادر ترشح شوند اما چون در دستگاه گوارش شیرخوار جذب نمی‌شوند لذا اثر کمتری بر شیرخوار می گذارند.

سن شیرخوار هم هرچه به دوران نوزادی نزدیک‌تر باشد تأثیر داروی دریافت شده بیشتر است علاوه بر این نارسی یا اختلا‌لا‌ت کلیه و کبد سبب تجمع بیشتر دارو در بدن شیرخوار می‌شود در مجموع، داروهایی که برای دوران نوزادی و شیرخواری اجازه مصرف داشته باشند برای مادر شیرده هم مجاز است.

داروها و کاهش شیر مادر

تعدادی از داروها باعث کم شدن شیرمادر می شوند. مصرف مشروبات الکلی، مصرف زیاد ویتامین B6، استفاده مداوم از ضد حساسیت ها، داروی لودپا ( برای درمان فشار خون )، قرص های ضد بارداری حاوی استروژن و بروموکریپتین باعث کم شدن شیر می شوند.

بروموکریپتین اصولا‌ً برای خشک کردن شیر ‌مادر مصرف می‌شود. داروهای خوراکی جلوگیری کننده از بارداری حاوی استروژن، تولید شیر را کاهش می‌دهند ولی آنهایی که فقط حاوی پروژسترون هستند یا بر حجم شیر تأثیر ندارند یا اثر آنها بر شیر‌مادر بسیار ناچیز است.

عوامل دیگری مانند نیکوتین و الکل نیز می‌توانند حجم و چربی شیر را کاهش دهند.

چند توصیه جهت مصرف دارو در دوران شیردهی

1) مصرف دارو توسط مادر بلا‌فاصله بعد از اتمام یک وعده شیردادن باشد.

2) در مورد داروهایی که یک بار در شبانه روز مصرف می‌شوند بهتر است زمان مصرف، قبل از طولا‌نی‌ترین خواب کودک باشد که معمولا‌ً در شب است.

3) مصرف بسیاری از داروها از جمله مسکن های ساده مثل استامینوفن، آنتی بیوتیک ها ، داروهای ضد دیابت ، داروهای پایین آورنده فشارخون، داروهایی که برای درمان کم کاری یا پرکاری تیروئید تجویز می شوند و.... چنانچه در دوران شیردهی به مقدار صحیح مصرف شوند ضرری برای شیرخوار نخواهند داشت.

4) اکثر داروهایی که برای درمان افسردگی مادر تجویز می شوند بی ضرر بوده و حتی برخی از آنها به ترشح شیر‌ مادر کمک هم می‌کنند.

5) مصرف تعداد معدودی از داروها با شیردهی مغایرت دارند و در صورت ضرورت استفاده از آنها، شیردهی باید قطع شود از جمله: داروهای ضد سرطان و داروهای محرّک و مخدّر مانند هروئین تزریقی، ترکیبات آمفتامین مثل شیشه و کراک و موادّ رادیو‌اکتیو که برای درمان بیماری‌ها به کار می روند.

د رمورد موادّ رادیواکتیو که برای تشخیص بیماری‌ها مورد استفاده قرار می گیرند، باید شیردهی موقتا قطع شود (از چند ساعت تا چند روز) و بعد مجدّداً شیر دادن شروع شود.

6) دسته دیگر داروهایی هستند که می توان با مصرف آنها شیر دادن را نیز ادامه داد ولی چون در برخی شیرخواران اثرات جانبی آن‌ها گزارش شده، باید با احتیاط تجویز شوند.

7) سیگار کشیدن موجب کوتاه شدن دوره شیردهی و کاهش حجم شیر می شود. ارتباط آن با دردهای قولنجی شیرخواران، مرگ ناگهانی شیرخوار، عفونت گوش میانی و عفونت های تنفسی تحتانی ثابت شده است.

مادرانی که نتوانسته اند سیگار را ترک کنند باید سعی کنند درحضور شیرخوار خود سیگار نکشند. همچنین حداقل 2.5 ساعت قبل از شیردادن از مصرف سیگار خودداری نمایند.

آیا باید در زمان مصرف هر نوع دارو، شیردهی را قطع کرد؟

اکثر داروهای مصرفی کم و بیش در شیر مادر ترشح می شوند، ولی این مطلب به معنای قطع شیردهی در زمان مصرف دارو نیست، چون مزایای شیر مادر برای کودک آنقدر زیاد است که بهتر است فقط در زمان مصرف چند داروی خاص (که نام آنها را ذکر خواهیم کرد) شیردهی را قطع کرد.

به ندرت (1-2 درصد) ممکن است سطح دارو در شیر مادر بالاتر از مقدار آن در سرم او باشد، پس امکان مسمومیت دارویی تقریباً غیر ممکن است.

داروهای مجاز در شیردهی

برخی از داروها در شیردهی مجاز هستند.

الف - داروهای قلبی و ضد فشار خون

(digoxin) دیژوکسین در پلاسمای شیر خواران یافت نمی شود حتی اگر مادر آن را به مدت طولانی مصرف نماید. دیورتیک ها را می توان بدون محدودیت در دوران شیردهی مصرف کرد.

ب - بیماری های عفونی و مصرف آنتی بیوتیک ها

مصرف کلیه آنتی بیوتیک ها (ضد میکروبی، ضد قارچی و حتی ضد ویروسی) در دوران شیردهی مجاز است زیرا مقدار بسیار کمی از این داروها در شیر مادر ترشح می شوند و مدت مصرف آنها هم اصولاً کوتاه مدت و بیشتر از 14- 10 روز نیست.

تنها یک استثناء وجود دارد و آنمترونیدازول است که اگر به صورت دوز قوی مصرف شود، باید شیردهی را به مدت 24 ساعت متوقف کرد. سپس شیر را دوشید و بیرون ریخت. ادامه شیردهی بعد از این مدت مانعی ندارد.

ج- تشنج مادر و مصرف داروهای ضد تشنج

داروهای ضد تشنج و ضد هیجان، کم و بیش در شیر مادر و در نتیجه در پلاسمای شیرخوار یافت می شوند.

بنابراین اگر این داروها بعد از آخرین شیردهی در شب مصرف شوند و شیرخوار تا صبح از شیر مادر استفاده نکند، مقدار دارویی که هنگام صبح در شیر مادر یافت می شود، ناچیز و برای شیرخوار بی ضرر است.

دـ- بیهوشی مادر و داروهای مسکن

داروهای بیهوشی استنشاقی مانع شیردهی نیستند؛ یعنی اگر مادر شیردهی توسط این داروها بیهوش شود، به راحتی می تواند 12 تا 24 ساعت پس از هوش آمدن، به نوزاد خود شیردهد. در مورد بیهوشی برای عمل سزارین ، حداکثر 6 ساعت بعد از عمل و به هوش آمدن مادر می توان نوزاد را شیر داد.

مسکن های قوی نظیر کدئین و مرفین را می توان پس از زایمان و اعمال جراحی مصرف نمود و نوزاد را نیز با شیر مادر تغذیه نمود. مسکن های معمولی مانندآسپیرین و استامینوفن با دوزهای معمولی در شیردهی ممنوع نیستند.

داروهای ضد سرما خوردگی و ضد احتقانی دستگاه تنفسی فوقانی وآنتی هیستامین ها نیز همین گونه هستند.

ه- داروهای تیروئیدی

این داروها را به راحتی می توان برای مادر شیرده تجویز نمود (عصاره تیروئید- ال تیروکسین و حتی پروپیل تیوراسیل). فقط برای احتیاط بهتر است هر چند مدت یک بار تست های تیروئیدی را در شیرخوار انجام داد.متی مازول را به مادر شیرده نباید داد.

و- سیگار و عوامل آلوده کننده محیط

اثرات سوء دود سیگار بر روی شیرخوار برای همگان واضح و روشن است، در نتیجه نیازی به تکرار ندارد. البته بایستی اضافه کرد مادرانی که زیاد سیگار می کشند، موفق به شیردهی خوب و همیشگی نخواهند شد. ظاهراً مواد مضری در سیگار وجود دارد که به مقدار بسیار ناچیزی در شیر ترشح می شوند.

انسولین و هپارین موادی هستند که در شیر مادر ترشح نمی شوند، در نتیجه مصرف آنها در شیردهی مانعی ندارد.

مشورت با پزشک برای مصرف هر گونه دارو

تمام مادران باید در مورد همه داروهایی که بدون نسخه هستند و مکمل های غذایی و ویتامین ها را با پزشک مورد نظرشان مشورت کنند.

در بعضی از گروه های دارویی، مانند مسکن ها و داروهای ضد افسردگی باید از میان چند گزینه از بهترین جایگزین های ایمنی انتخاب کنید. این را بدانید که هنوز آزمایشی در مورد تاثیر اکثر داروها بر نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می کنند انجام نشده است.

پس اگر عادت به استفاده از داروهای بدون نسخه برای بعضی از ناراحتی ها دارید به شما توصیه می کنیم که در زمان شیردهی در این مورد تجدید نظر کنید.

در دوران شیردهی اولین موادی که نباید از آن ها استفاده کنید داروهای غیر مجازی همچون کوکائین، ماریجوانا، آمفتامین ها و هروئین می باشد.

زنانی که اعتیاد دارند می توانند در این دوران از متادون و بوپونورفین استفاده کنند که برای درمان اعتیاد مصرف می شود و هیچ ضرری ندارند.

مکمل ویتامین D برای نوزادان

معمولا در بین جوامع پزشکی این بحث وجود دارد که آیا نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می کنند تمام ویتامین ها، مواد مغذی و مواد معدنی را می توانند از این طریق دریافت کنند.

در بیشتر مواقع اگر مادر بتواند از موادهای غذایی مناسب استفاده کند شیر او تمام موارد مورد نیاز نوزادش را تامین می کند و هیچ کمبودی ندارد.

برعکس ویتامین های دیگری که در مواد غذایی به دست می آیند ویتامین D در موادهای غذایی بسیار کم می باشد و به همین دلیل در شیر مادر نیز بسیار اند است. ولی ما می توانید ویتامین Dرا از طریق نور خورشید به پوست مان وارد کنیم.

البته بسیاری از نوزادان نمی توانند زمان زیادی در معرض نور خورشید قرار بگیرند و همچنین نباید بدون محافظت و ضد آفتاب کافی این کار را انجام دهند.

دارو برای کودک

طبق بیاناتی که آکادمی پزشکان اطفال آمریکا در این اخیرا داشتند توصیه شده است که کودکان از زمانی که به دنیا می آیند تا نوجوانی باید روزانه ۲۰۰واحد بین المللی ویتامین D وارد بدن شان بشود.

نوزادانی که از طریق شیر مادر تغذیه می کنند برای اینکه بتوانند ویتامین D را بهتر دریافت کنند می توان به آن ها قطره ویتامین D بدهیم.

همچنین برای نوزادانی که از طریق شیر خشک تغذیه می کنند می توان روزانه حداقل ۵۰۰ میلی لیتر شیر خشکی که با ویتامین D غنی شده است را به آن ها داد.

هنگامی که شروع به تغذیه تکمیلی می کنند و مصرف شیر خشک کمتر از این مقدار می شود باید مکمل دریافت کنند.

خطرات مکمل های گیاهی

مادرانی که شیرده هستند مانند دوران بارداری نباید از هیچ درمان جایگزین و یا گیاهی که هنوز اثرات آن بر روی کودک شیرخوار بررسی نشده است را استفاده کنند.

با اینکه مکمل های گیاهی مانند سنبل الطیب در اکثر مواقع طبیعی به نظر می رسد ولی منظور این نیست که بی خطر هستند.

علاوه بر این شوکران، سیانید و پیچک سمی که در طبیعت وجود دارد برای انسان ها سمی می باشند. چیزی که برای شما بی خطر است احتمال دارد که برای نوزاد در حال رشدتان خطرناک باشد.