سوال مخاطب نی‌نی‌بان: آیا میشه واکسن دوازه ماهگی را سه روز زودتر از موعد تزریق کرد؟

پاسخ دکتر مهدی میرطاهری، متخصص کودکان و نوزادان:
به طور کلی واکسیناسیون کودک باید بر اساس جدول تنظیم شده ای که پس از تولد نوزاد، در کارت رشد او توسط بیمارستان به والدین داده می شود، سر موقع انجام شود. زیرا تزریق زودتر از موعد، اثرات منفی بر روی نوزاد خواهد گذاشت و تزریق دیرتر از موعد نیز از اثرات واکسن به طور قابل ملاحظه ای کم می کند.
در مورد واکسن 12 ماهگی 2-3 روز جا به جایی جایز است، البته حتما با مرکز بهداشت و مسول تزریق در میان بگذارید. اما در مورد واکسن 18 ماهگی تزریق در موعد دقیق ضرورت دارد و نباید زودتر یا دیرتر از زمان تعیین شده واکسن لازم را تزریق کرد.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:

به عنوان پدر و مادر باید بدانید که چه واکسن هایی در چه سنی باید به نوزادتان تزریق شود و عوارض احتمالی این واکسن ها چیست.

واکسن‌های نوزاد از بدو تولد به این شرح است:
بدو تولد
ب.ث.ژ، فلج اطفال، هپاتیت ب
دو ماهگی
پنتاوالان، فلج اطفال
۴ ماهگی
فلج اطفال، پنتاوالان
۶ ماهگی
پنتاوالان، فلج اطفال
۱۲ ماهگی
MMR
۱۸ماهگی
سه گانه، فلج اطفال، MMR
۶ سالگی
سه گانه، فلج اطفال

واکسن نوزاد را چند روز می‌توان زودتر یا دیرتر زد؟

واکسن ب.ث.ژ
از باکتری ضعیف شده سل ساخته شده است و باعث ایجاد ایمنی در برابر سل می شود.
زیر یکسال 0/05 میلی‌لیتر داخل جلدی، بالاتر از یک سال 0/1 میلی لیتر داخل جلدی یک تا سه هفته بعد در محل واکسن ممکن است ابتدا قرمزی، برآمدگی و تاول ایجاد شود سپس این برجستگی کنده شده و زیر آن زخم حفره مانندی ایجادشود.
ممکن است تورم غدد لنفاوی زیر بغل یا بالای ترقوه ایجاد شود که طبیعی است. در کودکان مبتلا به ایدز این واکسن منع مصرف دارد.

عوارض ب.ث.ژ
التهاب غدد و گره لنفاوی
نقاط قرمز رنگ کوچک در محل تزریق
تب
خون در ادرار
دفع مکرر و دردناک ادرار
استفراغ ، آشفتگی و ناراحتی معده

قطره فلج اطفال
ویروس فلج اطفال باعث آسیب سلولهای نخاع می شود و تعدادی از عضلات اندامهای بیمار را فلج می کند. تغذیه با شیر مادر قبل یا بعد از قطره فلج اطفال اشکالی ندارد و در صورت استفراغ با فاصله کمتر از ۱۰ دقیقه از دریافت قطره تجویز قطره تکرار می شود.
در کودکانی که مبتلا به بیماریهای دارای نقص سیستم ایمنی اولیه هستند و یا از کورتیکواستروئیدها استفاده می کنند به جای قطره فلج اطفال از واکسن تزریقی استفاده می شود.3 قطره خوراکی/0/5 میلی‌لیتر، زیر جلدی یا عضلانی.

عوارض این قطره
تب بالای ۳۹ درحه که وقوع آن نسبتاً شایع است. تحریک پذیری، از دست دادن اشتها و خستگی.

واکسن هپاتیت ب
از آنتی ژنهای سطحی ویروس هپاتیت ب ساخته شده است. علائم بیماری ۶-۴ هفته بعد از ورود ویروس بروز می کند. واکسن هپاتیت ب در کودکان با وزن تولد کمتر از ۲۰۰۰ گرم در ۴ نوبت (بدو تولد-۱ ماهگی-۲ ماهگی و ۶ ماهگی) انجام می شود.
اگر مادر هپاتیت داشته باشد باید0.5 میلی لیتر ایمونوگلوبولین اختصاصی هپاتیت ب در عضله ران و واکسن هپاتیت ب در عضله ران دیگر تا ظرف 12 ساعت پس از تولد دریافت کند.

عوارض واکسن هپاتیت ب
درد مفاصل
تب
راش پوستی
اختلالات بینایی
ضعف عضلات
زخم در محل تزریق
برای کودکان زیر ده سال، ۰/۵ میلی‌لیتر و برای افراد ده سال و بالاتر یک میلی لیتر در عضله، برای نوزادان دیالیز و تالاسمی دو برابر مقدار توصیه شده است.

واکسن سه گانه (دیفتری، کزاز، سیاه سرفه)
تزریق این واکسن در کودکانی که دارای ضایعه پیش رونده مغزی هستند ممنوع است و باید به آنها واکسن دوگانه خردسال تزریق کرد. به علت تب و بی قراری که ایجاد می شود، توصیه می شود همزمان با تزریق این واکسن یک دوز قطره استامینوفن بدهند.
عوارض: تب 39-38 درجه، قرمزی، التهاب، درد در محل تزریق.
۰/۵ میلی لیتر، عضلانی.

عوارض جانبی و شایع این واکسن
واکنشهای آلرژیک، اختلال در تنفس یا بلع، خارش، التهاب چشمها، خستگی و ضعف غیر معمول، سوزش محل تزریق، تب بین ۳۷.۷ تا ۳۹.۴، راش پوستی، التهاب غدد گردن.
0/5 میلی‌لیتر، زیر جلدی.

واکسن پنتاوالان
ایمنی در برابر دیفتری ، کزاز، هپاتیت، سیاه سرفه و هموفیلوس آنفولانزا.

نکات مهم
بعد از ۶ سال تمام (۶ سال و ۱۱ ماه و ۲۹ روز) تزریق واکسن سه‌گانه ممنوع است و باید از واکسن دوگانه ویژه بزرگسالان استفاده شود.در صورتیکه سن کودک هنگام تزریق یادآور اول سه‌گانه و فلج اطفال، چهار سال یا بیشتر باشد، یادآور دوم لزومی ندارد.
پس از آخرین نوبت واکسن سه‌گانه بایستی واکسن دوگانه ویژه بزرگسالان هر ده سال یکبار تکرار شود.کسانی که بدنبال تزریق ب.ث.ژ اسکار نداشته‌اند نیاز به تزریق مجدد ب.ث.ژ ندارند.
چنانچه سن کودک هنگام دریافت اولین نوبت MMR زیر ۱۸ ماهی باشد به شرط آنکه فاصله حداقل یکماه رعایت شود نوبت دوم در سن ۱۸ ماهگی تزریق می‌‌گردد و چنانچه پس از ۱۸ ماهگی باشد نوبت دوم با رعایت یکماه فاصله تزریق گردد.
واکسن ۱۲ ماهگی، علیه بیماری‌های سرخچه، سرخک و اوریون به صورت همزمان در یک آمپول یا جداگانه (MMR) تزریق می‌شود. در این مقاله درباره بیماری‌های سرخچه، اوریون ، سرخک و واکسن‌های این سه بیماری و زمان تزریق آن به کودکان به طور مفصل توضیحاتی داده شده است.
در سن ۱۲ ماهگی به کودک واکسن سرخچه، سرخک و اوریون (MMR) تزریق می‌شود.

بیماری سرخچه چیست؟
بیماری سرخجه (یا سرخچه) یکی از بیماری‌های ویروسی کودکان می‌باشد. مشخصات این بیماری پیدایش دانه‌هایی در پوست صورت و بدن است. شیرخواران به علت ایمنی مادر معمولاً تا ۶ ماهگی به این بیماری مبتلا نمی‌شوند، سپس در هر سنی آمادگی دارند که به بیماری سرخچه مبتلا گردند.
بیماری سرخچه از این نظر اهمیت دارد که اگر خانم بارداری قبلا به سرخچه مبتلا نشده باشد و در سه ماهه‌ی اول دوران بارداری مبتلا گردد، ویروس سرخچه بر روی جنین داخل رحم او اثر می‌کند و سبب ناهنجاری‌هایی از قبیل عقب افتادگی ذهنی، نابینایی، ناشنوایی، بیماری قلبی، بیماری های خونی و مغزی نوزاد می‌گردد.

واکسن ۱۲ ماهگی سرخچه چیست؟
واکسن سرخچه‌ای که امروز در اختیار است، واکسنی است که از ویروس سرخچه‌ی زنده و ضعیف شده تهیه شده است و واکسن بسیار خوبی است، زیرا پادتن آن نه تنها در سرم خون، بلکه در ترشحات بینی و حلق افرادی که واکسن می‌زنند نیز بوجود می‌آید و اثر آن شبیه موقعی است که شخص مبتلا به بیماری سرخچه شده باشد.
واکسن سرخچه به صورت جداگانه یا توام با واکسن سرخک و اوریون (MMR) تهیه شده است، همچنین توام با واکسن آبله مرغان نیز تهیه شده (MMRV) و در بعضی از کشور‌ها در دو نوبت در ۱۲ ماهگی و ۴ تا ۶ سالگی تزریق می‌شود.
تحقیقات نشان داده است که تزریق یک نوبت واکسن سرخچه در ۹۸ درصد موارد، پادتن ضد سرخچه را در خون کودکی که واکسن زده است به وجود می‌آورد. دومین تزریق واکسن سرخجه توام با سرخک و اوریون در ۴ تا ۶ سالگی توصیه می‌شود.
واکسن ۱۲ ماهگی سرخجه را نباید به خانم‌های باردار تزریق کرد، زیرا امکان ابتلای جنین آن‌ها وجود دارد، هم چنین نباید به کودکانی که دچار تب حاد عفونی هستند یا دچار اختلال ایمنی هستند و یا دارو‌هایی مصرف می‌کنند که دفاع بدن آن‌ها را کم می‌کند، تزریق شود.
گر چه در حال حاضر در کشور ایران واکسن سرخک، سرخجه و اوریون به طور همگانی جز برنامه ایمن سازی کودکان قرار گرفته است، با وجود این هر خانم حامله‌ای باید در تمام دوران حاملگی مخصوصاً در هفته‌های اول از برخورد با کودکان مبتلا یه بیماری‌های مختلف، مخصوصاً بیماری‌های بثوری تب دار (بیماری سرخجه یکی از آن هاست)، خودداری نماید، خواه در سابقه‌ی او ابتلای بیماری سرخجه وجود داشته باشد یا نه و یا واکسن‌های معمولی همچنین واکسن سرخجه را زده باشد یا نزده باشد.
چون با وجود تزریق واکسن یا ابتلا به بیماری‌های ویروسی و حتی بیماری سرخجه، امکان ابتلا مجدد و پیدایش ضایعات در جنین او وجود دارد؛ بنابراین در هر خانم حامله مخصوصاً در هفته‌های اول دوران بارداری باید از تماس با مبتلایان به بیماری‌های عفونی و مخصوصاً بیماری‌های بثوری دوران کودکی خودداری نماید.

بیماری سرخک چیست؟
بیماری سرخک یکی از بیماری‌های ویروسی حاد و واگیردار است. قبل از تهیه و تزریق واکسن سرخک ، همه‌ی کودکان به این بیماری مبتلا می‌شدند، ولی خوشبختانه با تزریق واکسن ۱۲ ماهگی و ۴ تا ۶ سالگی، این بیماری در ایران به ندرت دیده می‌شود.
بیماری سرخک، بیماری مسری، تب دار توام با آبریزش از چشم و بینی است که دانه‌هایی در تمام بدن به وجود می‌آورد. در این بیماری ممکن است حال عمومی کودک بسیار بد گردد.

واکسن ۱۲ ماهگی سرخک چیست؟
واکسن ۱۲ ماهگی سرخک به صورت جداگانه یا توام با واکسن اوریون و سرخجه در یک آمپول وجود دارد. چون در حال حاضر بیماری سرخک در کشور ایران شایع نیست. واکسن سرخک در سن ۱۲ تا ۱۵ ماهگی توام با واکسن اوریون و سرخجه به عنوان واکسن ۱۲ ماهگی تزریق می‌شود.
طبق مطالعات انجام گرفته و همه گیری‌هایی که بعد از واکسن اولیه سرخک رخ داد، فرهنگستان علوم کودکان آمریکا توصیه می‌کند که برای کامل شدن ایمنی در برابر بیماری سرخک، واکسن سرخک باید در یک نوبت دیگر توام با واکسن اوریون و واکسن سرخجه، در سنین ۴ تا ۶ سالگی یا قبل از ورود به دبستان یا مقاطع راهنمایی به کودکان تزریق گردد.
در حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد کودکانی که به آن‌ها واکسن سرخک تزریق می‌گردد، در خلال ۶ تا ۱۲ روز پس از تزریق واکسن ۱۲ ماهگی، ممکن است دچار تب و بثوراتی در بدن گردند (علایم سرخک خفیف) که خود به خود از بین می‌رود و احتیاج به درمان ندارد.
اگر کودکی که واکسن سرخک تزریق نکرده با کودک مبتلا به بیماری سرخک تماس پیدا نماید، برای جلوگیری از ابتلای او به بیماری سرخک، باید هر چه زودتر ایمنوگلوبولین (ماده‌ای که دارای پادتن ضد ویروس سرخک است) به مقدار کافی به وی تزریق گردد.

بیماری اوریون چیست؟
بیخ گوشک، بیماری ویروسی است که در آن غده‌ی بزاقی بناگوشی که در جلو و زیر لاله‌ی گوش در دو طرف صورت قرار گرفته است، آماس کرده و بزرگ می‌شود.

واکسن ۱۲ ماهگی اوریون چیست؟
برای پیشگیری از ابتلا به بیماری بیخ گوشک کافی است که واکسن این بیماری در یک نوبت در سن ۱۲ تا ۱۵ ماهگی و نوبت دوم در سن ۴ تا ۶ سالگی تزریق گردد. بعد از تزریق یک نوبت واکسن، مصونیت در حدود ۹۵ درصد ایجاد می‌گردد.
در کشور ما واکسن اوریون با واکسن‌های سرخک و سرخجه به صورت واکسن توام سرخک، سرخجه و اوریون (MMR) به همه‌ی کودکان تزریق می‌گردد.در بعضی از کودکان پس از تزریق واکسن توام سرخک، سرخجه و اوریون، تورم غده‌ی بناگوشی به وجود می‌آید که مهم نیست و خود به خود بهبود می‌یابد.

واکسن ۱۲ ماهگی سرخک، سرخجه و بیخ گوشک (اوریون) (MMR)
این سه واکسن هر یک به طور جداگانه یا توام در یک آمپول تهیه شده و در ۱۲ تا ۱۵ ماهگی به کودک تزریق می‌شود تا در برابر این سه بیماری مصون گردد.
در حال حاضر در ایران تزریق واکسن سرخک، سرخجه و اوریون جزو برنامه واکسیناسیون کشوری و همگانی قرار گرفته است و همانطور که از نام واکسن ۱۲ ماهگی مشخص است، این واکسن در سن ۱۲ ماهگی تا ۱۵ ماهگی به کودک تزریق می‌گردد.
تزریق دوم این سه واکسن را باید در ۴ تا ۶ سالگی انجام داد. تزریق توام این سه واکسن ممکن است در ۵ تا ۱۵ درصد از کودکان، موجب تب و بثورات مختصر در بدن شود که خود به خود بر طرف می‌گردد.
هر خانمی که به سن ازدواج رسیده یا می‌خواهد ازدواج کند، باید آگاهی کامل در مورد مراقبت‌های لازم برای جلوگیری از ابتلا به بیماری سرخجه و خطرات آن بر روی جنین خود داشته باشد.