چند ساعت انتظار مرگ در ظلماتِ خردکننده چاه

تهران (پانا) - از هر ۸ کارگری که در اثر حادثه ناشی از کار جان خود را از دست می‌دهند، یک نفر کارگر چاه‌کن است.

به گزارش ایلنا، کار در قعر چاه‌هایی که حتی عمق آن به ۱۵۰ نیز می‌رسد؛ این قمار هر روزه جان برای نان، وقتی مفهوم هولناک خود را می‌نمایاند که به آمار مرگ کارگران چاه‌کن و حفاری چاه در اثر حوادث در حین کار نگاهی بندازیم. اگرچه آمار دقیقی در این خصوص دیده نمی‌شود، اما تعداد کارگران مقنی و چاه‌کنی که طی همین یک ماه گذشته جان خود را از دست دادند، به ۱۳ نفر می‌رسد.

براساس آماری که سال گذشته پزشکی قانونی منتشر کرده بود، ۱۶ هزار کارگر در اثر حادثه ناشی از کار جان باختند. البته دستیابی به یک تخمین دقیق در این حوزه به دلیل عدم شفافیت آمار ممکن نیست، اما حدوداً می‌توان گفت که از هر ۸ کارگری که در اثر حادثه ناشی از کار جان خود را از دست می‌دهند، یک نفر کارگر چاه‌کن است.

در یک ماه گذشته حوادث کار کارگران چاه‌کن زیاد بوده است. چندی پیش بود که دو کارگر مقنی تبعه افغانستان در رفسنجان در چاه عمیقی سقوط کرده و جان باختند. مرگ کارگر اصفهانی در خمینی‌شهر اما دلخراش‌تر بود؛ او به عمق چاه ۱۵۰ متری سقوط کرد و در ظلمات آن فوت کرد. کارگر افغان بیست ساله اما در اراک در عمق ۸۰ متری از سطح زمین بوده که دیواره‌های چاه بر سرش می‌ریزد و در جا می‌میرد. ۳ کشته در کهریزسنگ اصفهان نیز به خاطر ریزش چاه رخ می‌دهد.

برخی اوقات چند کارگر در عمق چاه‌ها می‌میرند که عمدتاً زیاد بودن شمار کشته‌شدگان به خاطر کارگرانی است که برای نجات جان همکارانشان به داخل چاه می‌روند اما خودشان نیز جانشان را از دست می‌دهند. مرگ دو کارگر در تصفیه خانه فاضلاب در شهرک صنعتی سروش بادران در اثر گازگرفتگی یکی از این موارد است. آنها برادر بودند و یکی برای نجات جان دیگری به داخل چاه رفته بود که خود نیز جان داد. کارگر دیگری نیز برای نجات دو نفر دیگر اقدام می‌کند که دچار مصدومیت شدید می‌شود. در تهران هم چنین وقایعی رخ می‌دهد. چندی پیش بود که یک کارگر ساله در چاهی به عمق ۱۰ متر بزرگراه آیت‌الله سعیدی تهران افتاد و فوراً جان باخت. چاه‌های آب نیز کشته می‌گیرند. کارگرانی که در اثر سقوط و سپس خفگی می‌میرند. مرگ سه مقنی به علت سقوط در یک چاه آب ۲۰ متری در شهرستان میامی یکی از ‌آنهاست. اینها همه در یک ماه گذشته رخ داده است.

ایمنی کارگران چاه‌کن در پیمان‌ها ذکر نمی‌شود

هر روزه گاز گرفتگی و خفگی، سقوط به قعر چاه، بیهوشی و ریزش دیواره‌های چاه در انتظار آنان است. کارگران چاه‌کن آیین‌نامه‌های ایمنی و بهداشت کار کارآمدی ندارند و مهم‌تر از همه چندان نظارتی بر اجرای آن نیست؛ در واقع عملاً اجرا نمی‌شوند؛ در آیین نامه و مقررات حفاظتی حفر چاه‌های دستی مواردی از ایمنی و بهداشت کار این کارگران ذکر شده است و در عین حال ذیل آیین‌نامه‌های ایمنی و بهداشت کار کارگران ساختمانی اشاره‌ای هم به ایمنی کار مقنی‌ها شده است که به هیچ وجه کافی نیست.

وقتی پای عدم نظارت به میان می‌آید همه قوانین بی‌خاصیت می‌شوند. در مورد کارگران چاه‌کن نیز قوانین نیم‌بندی وجود دارد اما کارفرمایان اغلب هنگام انعقاد پیمان‌ با پیمانکاری‌ها اشاره‌ای به ایمنی این کارگران نمی‌کنند. درحالیکه کارفرما باید پیمانکاری‌ها را ملزم کند.

مطابق ماده ۵ آیین‌نامه ایمنی امور پیمانکاری کلیه مسئولیت‌ها و تعهدات طرفین پیمان در مورد ایمنی باید صراحتا در متن قرارداد لحاظ شود، با این حال در کمتر قرارداد کاری در این حوزه شاهد تضمین ایمنی کارگر مقنی پیش از انجام کار توسط کارفرما هستیم. همچنین مطابق ماده ۶ همان آیین‌نامه، باید در متن قرارداد هزینه‌های مربوط به تجهیزات ایمنی محاسبه و مورد توافق طرفین قرار گیرد که البته این امر نیاز به دقت هر دو طرف دارد و قرار نیست که کارگر مقنی زیربار هر شرایط نامعقولی برود.

مشکلات کارگران حفاری چاه در پروژه‌های ساختمانی

کارگران حفاری چاه عمدتاً به صورت سنتی و برای صاحب منازل یا ذیل پروژه‌های پیمانکاری در پروژه‌های ساختمانی کار می‌کنند و البته در پروژه‌های صنعتی نفت و گاز نیز کارگران حفاری هستند که البته به نسبت دو دسته اول به لحاظ ایمنی و بهداشت کار وضعیت بهتری دارند.

در فصل چهارم آیین نامه حفاظتی کارگاه‌های ساختمانی که تحت عنوان حفر چاه‌های آب و فاضلاب با وسایل دستی نامیده شده ۱۳ ماده قانونی مختص کارگران مقنی دیده می‌شود با این حال نه نظارتی بر اجرای همین بندها وجود دارد و نه همان شروط اساساً برای کار پرخطری مثل حفاری چاه‌ها کافی است.

اصول اولیه ایمنی برای کارگران حفاری چاه

غلامحسین عشقی (کارشناس ایمنی و بهداشت کار) درباره مشکلات کارگران چاه‌کن اظهار کرد: حوادث کارِ کارگران چاه‌کن یا حفاری چاه‌ها زیاد است؛ هم سخت‌ترین و ناامن‌ترین شغل را دارند و هم در طی سالهای کار بارها و بارها در معرض خطرات جدی حادثه‌ای قرار می‌گیرند اما با این وجود نظارتی بر شرایط ایمنی و بهداشت کار این کارگران نیست.

این کارشناس ایمنی و بهداشت کار با اشاره به اینکه از آنجا که کارگران حفاری چاه پرخطرترین شغل را دارا هستند و باید موارد ایمنی متعددی در قبال آنها از سوی کارفرما رعایت شود، بیان کرد: از جمله اینکه در قِبالِ کارگران مقنی، وجود تهویه مناسب برای رساندن اکسیژن به کارگران الزامی است. نکته دیگر اینکه دسترسی مناسب و ایمن در مسیر برای بالا و پایین رفتن کارگر به سهولت وجود داشته باشد. استفاده ازنردبان‌های طنابی و روش‌های سنتی معمولاً خیلی ایمن نیستند و حوادثی را برای کارگران در پی دارد.

او با اشاره به اینکه روشنایی داخل چاه باید مناسب باشد و در عین حال احتمال برق گرفتگی به وجود نیاورد، تصریح کرد: علاوه بر کسی که به داخل چاه می‌رود، یک نفر کارگر دیگر (Watch Man) باید به طور مرتب وضعیت کارگر را وارسی کند. او باید با کارگری که به عمق چاه وارد شده، صحبت کند و احوال او را بپرسد تا کارگر دچار نفس‌تنگی یا مشکلات دیگری نشود.

عشقی همچنین بیان کرد: ممکن است لوله‌ای برای انتقال هوا به کارگر مقنی وجود داشته باشد اما اگر لوله دچار گره شود، جریان هوا مسدود می‌شود. اگر Watch Man کار خود را به خوبی انجام بدهد، زودتر می‌توان به وضعیت کارگر رسیدگی کرد.

عشقی خاطرنشان کرد: وقتی کارگر به عمق چاه می‌رود معمولاً باید از کمربند محافظ (Rescue) استفاده کند. در صورت نفس‌تنگی، خفگی و ایجاد مشکلاتی از این دست، می‌توان کارگر را با آن بالا کشید. دهانه چاه نیز باید استانداردهای لازم را داشته باشد. معمولاً دهانه چاه به درخواست کارفرما و مدیران تعیین می‌شود اما طبعاً باید به اندازه‌ای باشد که نفر به راحتی بتواند تردد کند.

این کارشناس ایمنی و بهداشت کار با اشاره به اهمیت مقاوم‌سازی دیوارها گفت: ممکن است دیواره برخی چاه‌ها مستعد ریزش باشد. خیلی از حوادثی که برای کارگران چاه‌کن به وجود می‌آید در اثر ریزش دیواره‌ها است. رطوبت ناشی از چاه‌های دیگر یا آب‌های زیرزمینی سبب می‌َشود تا دیواره‌های چاه ریزش داشته باشد.

او ادامه داد: در جاهایی که خیلی ریسک خطر وجود داشته باشد، باید با دستگاه عملیات حفاری انجام شود.

قانون ایمنی حفاری و گودبرداری عمدتاً مربوط به کانالهای آب است

عشقی معتقد است که نظارت بر قانون یا آیین‌نامه دقیقی از «باید»هایی که باید در خصوص ایمنی و بهداشت کارِ کارگران چاه‌کن باید رعایت شود، نیست.

او عنوان کرد: قانون ایمنی حفاری و گودبرداری عمدتاً مربوط به کانالهای آب است. بحث ایمنی این کانال‌ها بررسی شده است. راهنمایی برای اصول گودبرداری و ایمنی به صورت یک مقاله در سایت اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی وجود دارد اما قانونی در این مورد نیست. به نظر می‌رسد در این حوزه مشکلات زیادی داریم که باید گام به گام برای حل آن چاره بیاندیشیم.

این کارشناس ایمنی و بهداشت کار تصریح کرد: اگر بپذیریم که خلاء قانونی در این مورد وجود دارد، در کنار آن خلاء آموزشی و اطلاع‌رسانی نیز داریم. پیمانکار حتی ایمنی این نوع فعالیت را نیز نمی‌داند.

وی با اشاره به اینکه تنها چیزی که کارفرمایان در مورد ایمنی کار می‌دانند که خود را بیمه مسئولیت مدنی کند تا اگر کارگر دچار حادثه شد، بتواند از بیمه مسئولیت مدنی و بیمه بی‌نام استفاده کند، بیان کرد: اما باید از حادثه پیشگیری کرد. در پروژه‌ها برخی دستورالعمل‌ها هست که از آن استفاده می‌کنیم اما خارج از پروژه‌ها و در شهرها خلاء آگاهی و نظارت وجود دارد.

کارفرما وقتی کار را به صورت مقاطعانه یا پیمان واگذار می‌کند، باید ایمنی کار را هم از پیمانکار بخواهد. در عین حال ممکن است که چاه در محل گذر افراد عادی باشد و به درستی حفاظ‌ و علائم گذاری نشده باشد. حوادث چاه فقط مربوط به کارگران هم نیست و عابران نیز از آن مصون نیستند. پیمانکاران حتی این بخش از ایمنی را هم رعایت نمی‌کنند.

او همچنین بیان کرد: متاسفانه نبود آیین نامه‌های ایمنی امور پیمانکاری منجر به حوادث زیادی شده است. در چارچوب یک الزام باید موارد ایمنی به پیمان ضمیمه شود تا پیمانکار خود را ملزم بداند که اگر قرار است چاهی حفاری شود، فقط منوط نیست که چه ابعادی داشته باشد، بلکه باید الزامات ایمنی را نیز رعایت کند.

برخی مواردی از ایمنی کارگران چاه‌کن و مقنی که در آیین‌نامه حفاظت گارگاه‌های ساختمانی آمده که البته خیلی از کارشناسان معتقدند مکفی نیست به شرح زیر است:

_کلیه پیمانکاران چاه کن باید دارای وسایل و ابزار کار سالم و بدون نقص و همچنین وسایل حفاظت فردی طبق ضوابط آیین نامه حفاظتی حفر چاه‌های دستی و آیین نامه وسایل حفاظت انفرادی، به ویژه کلاه ایمنی، پمپ هوادهی، چکمه لاستیکی، کمربند ایمنی و طناب نجات باشند و این وسایل را در اختیار کارگران خود قرار داده و در مورد کاربرد صحیح آن نظارت نمایند.

_در انتخاب محل حفر چاه فاضلاب باید موقعیت چاه‌های فاضلاب قدیمی مورد توجه قرار گرفته و فاصله چاه جدید با چاه قدیم با نظر مهندس ناظر و صاحب کار و یا پیمانکار اصلی صاحب کار به اندازه‌ای درنظر گرفته شود که خطر ریزش و مرتبط شدن خودبخود دو چاه وجود نداشته باشد.

_در هر مرتبه ورود مقنی به چاه، باید بررسی لازم از نظر وجود گازهای سمی و خطرناک و همچنین کمبود اکسیژن به عمل آید.

_برای پیشگیری از خطرات باید به وسیله پمپ هوادهی نسبت به تهویه هوای چاه اقدام گردد و چنانچه شرایط کار به نحوی باشد که اقدام فوق کافی و موثر نباشد، باید کارگر مقنی به ماسک تنفسی با هوای فشرده و لوله خرطومی مجهز گردد.

_مقنی قبل از ورود به چاه باید طناب نجات و کمربند ایمنی را به خود بسته و انتهای آزاد طناب نجات را در بالای چاه در نقطه ثابتی محکم نموده باشد.

_برای هرنوع چاه اعم از آب یا فاضلاب باید لوله ‎هواکش مناسب پیش‎بینی شود.

_محل چاه باید در نقشه نهایی ساختمان دقیقاً مشخص باشد. همچنین در خاتمه عملیات ساختمانی برروی محل‎احداث یا پوشش دهانه‎چاه نیز باید علایم ‎مشخصه نصب گردد.

عدم رعایت همین بندهای قانونی است که جان آدم‌های زیادی را روزانه می‌گیرد و هنوز به نظر می‌رسد عزمی برای الزام‌آور کردن قانون برای کارفرمایان وجود ندارد.